Basken
Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
'D Baske(Euskaldunak) sin Ä Indigenes Volk in Teile vo Nordschpanie un Südfrankrych. 'S Baskeland beschtôht us vier Provinze in Schpanie un drei in Frankrych; Ä baskisch-nationalischtischi Parole isch 4+3=1. 'S Baskischi Heimetland leit in de weschtlichi Püreneä un an dr Chüschte vur Buch vo Biskaja. 'D Baske sin wahrschynlich 's älteschti Volk in Europa un 's einzig, wo keinere Sprochfamilie aghört: Si sin weder indoeuropäisch, no finno-ugrisch oder türkisch. Interessanterwiis gits in dr Baskische Schprôch chei Begriff füer Ä "Baske" sundern numme Ä begriff füer Ä Baskischschprecher.
|
|
||
| Gsamtbevölkrig: | 2,9 millione (gschätzt) | |
| Bevölkrig verteilt uf: |
Araba/Álava, Schpanie: 279.000 |
|
| Schprôch | Euskara Eischprôchig: Chuum Schpanisch Eischprôchig: 1,525,000 (escht.) |
|
| Religion | Gröschteils Chatholisch | |
[ändere] Gschicht
sy au de artikel: Baskischi Gschicht
'D Baske hän warschynlich scho in dr Schtynzit in de Püräneä glabt, dr genaui Urschprung vo de Baske isch aber nüt chlärt. Während em Römischi Rych hän ‘d Baske Ä relative Autonomie gnosse un ‘s Baskeland isch nüt romanisirt wôre. Nôchem fall vum Römischi Rych hän ‘d Baske sich gege Franke un Gote müsse wehre; dr ‘’Chanson de Roland’’ basirt ufeme Baskischi sieg über Ä Fränkisches Heer. Ä Feudalsüschtem hät im Baskeland nie exischtyrt. Schlieslich sin ‘d Baske unter ‘d Herrschaft vo Chaschtilien gfalle, unter dr Bedingig dass ihri traditioneli Schtammesrecht, ‘d ‘’feuros’’ reschpektyrt were.
‘S isch nüt bechannt, aber ‘d Baske hän zu de erfolgrychschti Entdecker un Seefahrer ghört; baskischi Fischer hän Amerika lang vor Kolumbus endeggt. Baskischi Autonomie hät in Frankrych nôch dr Franzessischi Revolution ghendet, un in Schpanien sin ‘d ‘’fueros’’ nôch de Charlischtekrieg ufghôbe wore. Im frühe 19te Jôhrhundert isch dr Baskischi Nationalismus entschtande, vorallem durch Sabino Arano. Während dere Zit isch ‘s Baskeland Ä wirtschaftlichs zentrum gsi, vorallem durch ‘d Schtahl production.
Im Schpanische Bürgerchrieg hän ‘d Baske uf beidi Syte chämpft, vorallem aber uf dr Republikanischi Syte; füer ihri Autonomie. Nôchem Chrieg hät ‘s Baskeland unter schweri repressalie müsse leide; des hät schlieslich zu gwaltägi Widerschtand gführt, vorallem durch ‘d Baskischi Terrororganisation ’’Euskadi Ta Askatasuna’’. Nôchem end vum Frankoreschim ischem Baskeland Autonomie ygrüümt wore.
[ändere] Geografie
‘S Schpanischi Baskeland (‘’Euskadi’’) beschtôht us de drei Provinze Araba, Bizkaia un Gipuzkoa. In dene drei Provinze labet 2.123.000 Mensche. Usserdem labet au Baske in dr Provinz Navarra un im Franzessischi Baskeland( 730.000), ‘d Püräneä hän ‘s Baskischi Volk nô nie trennt. Insgsamt gits ugfähr 3 millione Baske. ’D meischti Baskischi Schtädt hän sowohl Baskischi als au Schpanischi name zum Byschpil Bilbo (Schpanisch Bilbao), Donostia (San Sebastián) un Gasteiz (Vitoria). ‘D Schpanischi name uf schilder wäret aber meischtens vo Baskischi Nationalischte überschprüht, deswege setze sich inzwische immer meh ‘d Baskischi durch. Uugfähr 27% vur bevölkrig schpricht Baskisch, fascht alli schprächet aber au Schpanisch.
