Monster (wezen)
Een monster is een algemene benaming voor een gevaarlijk of wanstaltig uitziend wezen. Het kan zowel slaan op een fabeldier als op een gevaarlijk bestaand dier en, overdrachtelijk, op een onmens of een mutant. Het woord is afkomstig van het Vulgair Latijnse monstrare, dat "tonen" betekent (en ook de basis voor "monster (steekproef)" is); de gedachtegang is dat een monster al zijn slechte eigenschappen meteen aan de beschouwer duidelijk maakt.
[bewerk] Monsters als fabelwezens
In de oudheid bloeide het monster in verscheidene soorten fabeldieren, zoals de Medusa en de slang van Lerna. De Middeleeuwen kenden de opkomst van de draak en de basilisk, monsters die sterk op bestaande dieren waren geïnspireerd en geacht werden door de duivel geschapen te zijn. Verhalen van reizigers uit de late Middeleeuwen en de renaissance waren dikwijls doorsprekt met monsters; vooral in zee zouden die zich ophouden.
De echte opkomst van het monster in de westerse cultuur kwam op het moment dat de gemiddelde mens zijn geloof erin verloren had. In de negentiende eeuw kwam de griezelliteratuur op, waarin geregeld monsters voorkwamen, zoals de mens/ het monster van Frankenstein en Dr. Jekyll and Mr. Hyde. Gustav Meyrinks boek Der Golem, gebaseerd op een oude Joodse legende, bracht het monster zelfs in de experimentele literatuur.
Nog veel belangrijker was de omarming van het monster door de film. Met eenvoudige trucs kon het vroege bioscooppubliek een heel angstaanjagende voorstelling van een monster voorgeschoteld worden. Zo kwam de ene na de andere Frankenstein-verfilming uit en werd ook Der Golem verfilmd. Een klassieker van een filmisch monster, in dit geval een abnormaal grote aap, is uiteraard King Kong. Na de Tweede Wereldoorlog werd uitgebreid op deze trend voortgeborduurd, steeds met nieuwe technische middelen die de monsters weer echter en angstaanjagender maakten. Er kwam een duidelijke scheiding tussen de goedkope griezelfilm waarin het monster uit het niets lijkt te komen en de sciencefictionachtige film, waarin het monster vaak een mislukt experiment is. Topper uit dat laatste genre is Jurassic Park, waarin dinosaurussen tot leven worden gewekt.
Ook in de metal verwijst men geregeld naar monsters. De Finse band Lordi, winnaar van het Eurovisie Songfestival 2006, treedt altijd op in monsterlijke kostuums en met dito maskers, die ze zelfs voor interviews niet afzetten.
Af en toe wordt het monster vriendelijker of beter van karakter afgeschilderd. Het bekendste voorbeeld is Sesamstraat, waar men pluizige en ongevaarlijke monsters zoals Koekiemonster, Oscar het Moppermonster en Elmo in aantreft. Uiteraard hebben zulke monsters vooral het doel de angst voor het onbekende bij het opgroeiende kind weg te nemen.
[bewerk] Monsters als werkelijk bestaande dieren
Soms worden grote, gevaarlijke dieren als monster aangeduid; dit doet bijvoorbeeld Herman Melville in zijn Moby Dick met een potvis. Ook een komodovaraan valt dit lot wel eens ten deel.
Een mutant, zeker een van een mens, kan de gemiddelde mens ook zeer veel schrik inboezemen. De term monster kan daarom ook gebruikt worden om op een beledigende manier te verwijzen naar personen met bijvoorbeeld extreem veel lichaamsbeharing of lichamelijke vergroeiingen. Ook wordt personen met een bloeddorstig karakter of sadistische trekken soms de term monster toegewezen.
