Transcriptie (taal)

Transcriptie is de omzetting naar een geschreven tekst van een andere geschreven, getypte of gedrukte tekst. Er is ook sprake van transcriptie wanneer een gesproken tekst op schrift gezet wordt. Hierbij wordt de klank van het gesprokene vastgelegd volgens vaste regels waardoor deze later gereproduceerd kan worden. Meestal hebben deze regels een fonetische basis om het eenvoudig te houden. Standaard transcriptieschema's zijn het International Phonetic Alphabet (IPA) en het ASCII equivalent SAMPA.

[bewerk] Administratief

Een transcriptie wordt ook toegepast bij vergaderingen, verhoren en gedicteerde brieven. Aan de hand van de opnamen wordt achteraf een verslag gemaakt. Daarbij onderscheidt men een transcriptie die "woordelijk" is en een transciptie die "letterlijk" is. Indien het verslag woordelijk is, wordt hetgeen besproken is weergegeven in goede zinnen. Bij een letterlijk verslag wordt alles opgeschreven, precies zoals het is uitgesproken.

[bewerk] Transcriptie van een taal naar een andere

Er is ook sprake van transcriptie wanneer het geluid van een taal wordt vastgelegd in het schrift van een andere taal. Een lezer van die taal is daardoor in staat om een woord redelijk correct uit te spreken.

[bewerk] Verschil tussen transcriptie en transliteratie

Bij transliteratie is het doel om het schrift van een taal zo goed mogelijk over te zetten in een ander type schrift. Het verschil tussen transcriptie en transliteratie is subtiel, en de begrippen worden soms als synoniem beschouwd. In het algemeen is het zo dat transcripties gebruikt worden in kranten en encyclopedieën. Transliteraties worden gebruikt door taalkundigen en door studenten van een taal.

Woorden van bijvoorbeeld het Chinees kennen diverse transcripties; zo is Peking in het Hanyu Pinyin Beijing en in het Wade Giles systeem Pei-ching.

Een goede transcriptie is een fonetische transcriptie

(ontleend aan www.bellettrie.nl)

Over transcriptie bestaan vele misverstanden. Fonetische transcriptie betekent iets anders in de Angelsaksische taalgebieden dan in het Nederlandse – het Nederlands bedient zich nu eenmaal van een ander stelsel. In het algemeen gaat het om termen, namen en uitdrukkingen die in talen gesteld zijn die zich niet bedienen van het Latijnse alfabet, zoals het Arabisch, Chinees, Hebreeuws en Jiddisch. Bij overzetting naar een van de Westerse talen is het doel de lezende bevolkingsgroep te bedienen van een transcriptie die voldoet aan de fonetische eisen die die groep stelt. Doordat de media voor een groot deel worden geregeerd door Angelsaksische landen wordt er meer en meer gekozen voor een Amerikaanse transcriptie, die echter niet voldoet aan de eisen van de Nederlandse lezer.

Hier enige kanttekeningen. Het gaat hierbij vooral om de transcriptie van semitische talen, en uiteraard in het bijzonder het Arabisch. (Het Chinees, met zijn Pinyin-transcriptie, is een verhaal apart.)

Niet alleen in vertalingen uit onder andere het Russisch, Hebreeuws en Jiddisch, maar ook binnen de Nederlandse literatuur levert de transcriptie allerlei problemen op. Of het nu om schrijvers gaat die zich regelmatig bedienen van termen, woorden en namen uit het Arabisch, Berbers en Sranang, altijd weer staat de vraag centraal: hoe klinkt het? Alleen op basis daarvan kan immers een betrouwbaar fonetische transcriptie tot stand komen, die ook voor niet-ingewijden begrijpelijk is.

Een extra moeilijkheid doet zich voor bij eigennamen van ‘nieuwe Nederlanders’ wier paspoort of geboorteakte vaak in het Frans (in het geval van Marokkaanse Nederlanders) is gesteld. Spellingvormen als Khalid (Chalied) en Mustafa (Moestafa) worden zo gemeengoed. Daar is niets aan te doen. Net als het feit dat een schrijver als Meir Shalev al internationale bekendheid genoot voor hij in Nederland werd uitgegeven, en het daardoor lastig is zijn naam correct te spellen (afgezien van de voornaam): Sjalev.

In kwaliteitskranten worden allerlei transcriptievarianten gehanteerd (zo zijn er meer dan vijfentwintig verschillende manieren gesignaleerd waarop ‘Al-Kaida’ wordt gespeld), waarbij NRC Handelsblad de kroon spant, met een nagenoeg volkomen Amerikaanse spellingswijze. De Grote Bosatlas volgt grotendeels een dergelijke spelling, maar geeft dat in een aparte rubriek wel toe: zij is genoodzaakt een rubriek ‘Uitspraakregels’ toe te voegen en legt daarmee de vinger op de wonde. Waarom dan niet meteen goed gespeld? Feitelijk zou NRC ook een dergelijke rubriek moeten toevoegen. In het algemeen doen Trouw en Het Parool het een stuk beter.

Wat betreft de transcriptie van Arabische termen en namen: in het algemeen hanteren Engelstalige redacteuren uiteraard een Engels ‘klinkende’ transcriptie; hetzelfde zou moeten gebeuren in het Nederlands. Ervan uitgaande dat de Engelsen en Amerikanen het goed doen (en de uitspraakregels van de Bosatlas hout snijden) valt er een simpel rijtje te destilleren:

Aan de linkerkant Amerikaans of Brits Engels, aan de rechterkant Nederlands:

j = dj

u = oe

sh = sj

kh = ch

ee = ie

En bijvoorbeeld in het Frans:

ou = oe

Dit helpt een hoop misverstanden uit de weg.

Een voorbeeldlijstje m.b.t. Iraaks Arabisch:

Abdul – Abdoel

Al Bayaa – Al Bajaa

Al Jazeera – Al Djaziera

Al Rusafa – Al Roesafa

Amir – Amier

Ashoura – Asjoera

Bulbul – Boelboel

Hamudi – Hamoedi

Hussain – Hoessain

Hussein – Hoessein

Jabbar – Djabbar

Jafar – Djafar

Jalawala – Djalawala

Juma’a – Djoema’a

Kamil – Kamiel

Kutaiba – Koetaiba

Makkya – Makkja

Mukhabarat – Moechabarat

Nua – Noea

Rashid – Rasjied

Sayyed Muhammad – Sajjed Moehammad (ev. Mohammed)

Yasin – Jasin

Zaynab – Zajnab

Een goede transcriptie zorgt ervoor dat de tekst ook door niet-NRC-lezers goed te volgen zal zijn en de auditieve mogelijkheden van een fonetische transcriptie worden vergroot en vergemakkelijkt (en daarmee de empathie van de leeservaring).

In principe zou ook Ahmed als Achmed moeten worden gespeld.