Treblinka (vernietigingskamp)
Treblinka is de naam van twee vernietigingskampen Treblinka I en Treblinka II die respectievelijk in 1941 en 1942 gebouwd zijn nabij het Poolse dorp Treblinka in het Noord-Oosten van Polen.
Inhoud |
[bewerk] Straf-Arbeitslager 'Treblinka I'
Dit strafkamp werd in de zomer van 1941 operationeel. Het had een 'gemengde' bezetting van zowel Polen als Joden. De meesten werden gedwongen tewerkgesteld in de steengroeve bij het kamp of op het station van Malkinia. Enkele gevangenen werkten in het kamp zelf (de zogenaamde Lagerkommandos), vrouwen werden te werkgesteld op de kampboerderij.
In totaal konden zo'n 1000-1200 personen tegelijkertijd gevangen worden gehouden. De bezetting veranderde steeds omdat er gevangen overleden als gevolg van het regime in het kamp dat was gebaseerd op terreur en honger. Meer dan 20.000 personen waren geïnterneerd in het kamp, waarvan meer dan de helft dit niet overleefde. Zij overleden aan de gevolgen van honger, marteling of werden geëxecuteerd vanwege een overtreding van de kampregels.
In 1944 werd het kamp ontmanteld om het oprukkende Rode Leger ongewis te laten omtrent hetgeen zich hier had afgespeeld.
[bewerk] Vernietigingskamp 'Treblinka II'
Nabij het Poolse dorp Treblinka werd in 1942 door de SS het vernietigingskamp Treblinka II gebouwd.
Eind 1941 werd het de Duitsers duidelijk dat er maar één oplossing was voor het Jodenprobleem: totale vernietiging. Tot die tijd hadden de nazi's nog het idee de Joden af te zonderen in aparte wijken of steden: de getto's. Door de verovering van Oost-Europa kwamen er zoveel joden bij dat afzondering niet meer als mogelijkheid werd gezien. Op 20 januari 1942 vond de Wannseeconferentie plaatst, hier werd voor het eerst in het openbaar uitgesproken dat de joden vernietigd moesten worden. Al snel gingen de nazi's over tot het bouwen van vernietigingskampen, waarvan Treblinka II er één was. In 1941 had men o.a. in Auschwitz geëxperimenteerd hoe men grote hoeveelheden mensen in één keer kon ombrengen, daar waren gaskamers als meest geschikt uitgekomen.
De bouw van Treblinka II startte in mei 1942, het kamp was gereed voor gebruik in juli 1942. Joden uit Warschau en steden in de buurt en gevangenen uit Treblinka I werden ingezet bij de bouw en camouflage van het kamp. Anders dan Treblinka I was Treblinka II geen strafkamp, maar een vernietigingskamp, uitsluitend gericht op het doden van gevangenen. Treblinka II maakte deel uit van Aktion Reinhard. De bouw stond onder leiding van SS-Hauptsturmführer Richard Thomalla, de bouwkundige van Aktion Reinhard. De (vooral Joodse) gevangenen die Treblinka bouwden, werden als eerste vergast. Dit volgens de logica dat geen enkele gevangene mocht blijven leven die zou kunnen getuigen van of tegen de shoah.
De eerste kampcommandant was SS-Obersturmführer Irmfried Eberl, een Oostenrijker die in het euthanasiecentrum Bernberg had gewerkt. In euthanasiecentra werden gehandicapten om het leven gebracht, Eberl had geen idee hoe hij een grootscheepse vernietiging als in Treblinka II moest aanpakken. Het liep al snel spaak: treinen met slachtoffers stonden dagen te wachten op het spoor, het kamp lag vol met rottende lijken. Hierdoor dreigde de operatie minder in het geheim te verlopen dan de Duitsers wensten, de omwonenden konden duidelijk de stank ruiken. In augustus 1942 werd Eberl van zijn taak ontheven, hij werd vervangen door SS-Obersturmführer Franz Stangl, die tot dan toe commandant van Sobibór was geweest. Sobibor was net als Treblinka een vernietigingskamp, Stangl kon dus bogen op ervaring. Treblinka II telde tot het aantreden van Stangl zo'n dertig SS-ers, bijgestaan door rond de 120 Oekraïense bewakers. De meeste Oekraïeners waren krijgsgevangenen die vrijwillig dienst hadden genomen bij de Duitsers. Zij waren opgeleid in trainingskamp Trawniki. Sommige Oekraïeners waren verantwoordelijk voor de gaskamers, onder hen was de beruchte Ivan Marchenko, ofwel "Ivan de Verschrikkelijke", die bij een opstand door gevangenen is gedood. Nog eens zo'n 700 tot 1000 Joodse gevangenen werden gedwongen te helpen bij het vernietigingsproces. Ze moesten helpen bij het uitkleden, sorteren van goederen en leegruimen van wagons en gaskamers. De gevangenen werden direct na aankomst op het station geselecteerd. Zij die hand- en spandiensten moesten verrichten voor de SS werden meestal zelf na enkele dagen gedood en vervangen door nieuw aangekomenen.
Eind 1942 gaf Stangl opdracht tot de bouw van een nep spoorwegstation. Levensechte perrons, loketten, een klok met geschilderde cijfers die steeds op 6 uur stond, een café en allerlei overzichten met vertrektijden moesten de illussie wekken dat men op een écht station aankwam. Bedoeling van de SS was de nieuw aangekomen slachtoffers te laten geloven dat zij in een doorgangskamp waren aangekomen, dat moest hen rustig houden. Wat de aangekomenen niet wisten was dat er slechts één uitgang was, de 'dodenweg' naar de gaskamers. Verreweg de meeste gevangenen werden binnen twee uur na aankomst vergast.
Het kamp mat ca. 400 bij 600 meter, en was in drie zones ingedeeld. Het deel dat voor de bewaking en opslag van goederen in gebruik was, de ontvangstzone (Auffanglager), en het deel waar vernietiging plaatsvond (Totenlager). Binnen het kamp was een vierkant van 100 x 100 meter afgezet, hier verbleven de Joodse gevangenen die de SS moesten helpen met de vernietiging. Verder was het kamp verdeeld in het Lage Kamp: het woongedeelte voor Duitsers en bewakers. Het Lage Kamp kende luxe woningen, een dierentuin en een biergarten. Het andere deel - het Hoge Kamp of Totenlager - was het echte vernietigingskamp. Hier bevonden zich de gaskamers en werden de doden verbrand.
De inkomende transporten bestonden uit treinen met ca. 50-60 veewagons, waarin 6000 tot 7.000 personen werden vervoerd. Bij aankomst werd de gevangenen meegedeeld dat ze in een doorgangskamp waren aangekomen en dat ze om hygiënische redenen moesten douchen en hun kleren moesten laten ontsmetten. Persoonlijke bezittingen en kostbaarheden konden tijdelijk in bewaring worden gegeven. Hierna werden ze in de gaskamers geleid en aldaar om het leven gebracht. De lijken werden verbrand.
Al in september 1942 hadden 254.000 joden uit Warschau en nog eens 112.000 uit de omgeving het leven gelaten in kamp Treblinka. Na de winter van 1943 werden 337.000 Joden uit het district Radom omgebracht en 35.000 uit Lublin. Naar schatting 738.000 Joden uit het Generalgouvernement en 107.000 uit Białystok werden vermoord tussen juli 1942 en april 1943. Daarnaast kwamen ca. 7000 Joden uit Slowakije, 8000 uit Theresienstadt, 4000 uit Griekenland, 7000 uit Macedonië, 2800 uit Salonika en 2000 uit Roemenië om het leven.
Er waren diverse verzetsacties in het kamp, waaronder de moord op de SS-er Max Biala door Meir Berliner op 11 september 1942. In 1943 werd een verzetsgroep geformeerd, die er op 2 augustus in slaagde de wapenkamer te openen. Doordat enkele SS-ers plots besloten te gaan zwemmen zagen de opstandelingen hun kans schoon en openden het vuur op de kampbewakers. Een benzinestation ontplofte en houten barakken werden omgeblazen. Vele opstandelingen trachtten door de prikkeldraadversperringen te ontkomen maar de meesten werden door bewakers op de wachttorens neergeschoten. Slechts 60 van de opstandelingen overleefden de oorlog.
Nadat op 21 augustus 1943 de laatste slachtoffers waren vergast, werd het kamp ontmanteld en het terrein omgebouwd tot een boerderij. Een Oekraïense bewaker, Streibel, werd achtergelaten om de indruk te wekken dat er niets bijzonders was gebeurd en om te voorkomen dat de lokale bevolking aan de haal zou gaan met eventueel achtergelaten kostbaarheden. De laatst overgebleven Joodse gevangenen, die het kamp hadden moeten ontmantelen, werden overgebracht naar Sobibór. In november van datzelfde jaar was het kamp geheel ontmanteld. De SS'ers werden elders te werk gesteld, de meesten waren inmiddels in zeer goede doen omdat zij zich een groot deel van de bezittingen van de omgebrachte joden eigen hadden gemaakt.
Er werd geschat dat in totaal 700.000 tot 900.000 mensen in Treblinka zijn vermoord. Tegenwoordig onderzoek duidt er op dat het hoogstgenoemde aantal nog wel eens te laag zou kunnen zijn.
Na de oorlog zijn enkele opgepakte oorlogsmisdadigers werkzaam Treblinka II opgehangen nadat zij de doodstraf kregen wegens misdaden tegen de menselijkheid.
[bewerk] Huidige situatie
Treblinka is vanaf 10 mei 1964 een Nationaal Monument. Er is getracht om het kamp met graniet te doen herleven: waar de rails lagen, ligt nu graniet als bielsen, ook het hekwerk wordt uitgebeeld door graniet, evenals de wachttorens.
De plek waar eerst 3 en later 13 gaskamers stonden is bebouwd met een gigantische zuil met daarop de menora. De kuil waarin de lijken werden gecremeerd is verbeeld met een materiaal dat het meest lijkt op gestold teer.
Op het overgebleven terrein is een symbolische begraafplaats verrezen met puntige stenen. In sommige stenen staan inscripties om belangrijke personen die hier vermoord zijn te gedenken of om de totale afgevoerde en vernietigde populatie van één stad te gedenken.
