1 Pułk Ułanów Krechowieckich

Z Wikipedii

1 Pułk Ułanów Krechowieckich
Odznaka pamiątkowa pułku wz. 1929
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1915
Rozformowanie	1947
Patron	płk Bolesław Mościcki
Tradycje
Święto	24 lipca
Nadanie sztandaru	1917
Kontynuacja tradycji	1 Pułk Ułanów
Dowódcy
Pierwszy	płk Bolesław Mościcki
Ostatni	płk dypl. Leon Strzelecki
Działania zbrojne
I wojna światowa, wojna polsko-bolszewicka, kampania wrześniowa, II wojna światowa
Organizacja
Dyslokacja	Augustów (1939)
Podporządkowanie	Dywizja Strzelców Polskich (1917), Suwalska Brygada Kawalerii (1939), 2 Brygada Pancerna (1944)
Rodzaj wojsk	kawaleria wojska pancerne
Rodzaj sił zbrojnych	Wojska Lądowe

1 Pułk Ułanów Krechowieckich im. Pułkownika Bolesława Mościckiego – polski pułk kawalerii z okresu międzywojennego, odtworzony w ramach AK oraz jako pułk pancerny w ramach PSZ na Zachodzie.

Swój rodowód pułk wywodzi od 1 Pułku Ułanów utworzonego w ramach Legionu Puławskiego, zaś przydomek krechowieccy od miejscowości Krechowce koło Stanisławowa gdzie pułk ten, pod dowództwem płk Mościckiego, stoczył swój pierwszy zwycięski bój. Rozwiązany w maju 1918, został odtworzony na podstawie decyzji Rady Regencyjnej w listopadzie tegoż roku. Od grudnia 1918 do sierpnia 1919 brał udział w w wojnie polsko-ukraińskiej, gdzie szczególnie wsławił się obroną Gródka Jagiellońskiego, czym przyczynił się do powodzenia odsieczy Lwowa.

Brał udział w objęciu Pomorza we władanie Rzeczypospolitej oraz 10 lutego 1920 w jej zaślubinach z morzem.

W wojnie polsko-bolszewickiej 1919 - 1920 prowadził zwycięskie walki w Koziatyniu, z armią Budionnego pod Wołodarką, Korosteniem, Zamościem i Ostrogiem, nad Słuczą, Bugiem, Styrem i Horyniem. Po zakończeniu wojny, na wiosnę 1921 r, zajął stare "carskie" koszary w Augustowie, w których stacjonował do 1939.

W kampanii wrześniowej, w składzie Suwalskiej Brygady Kawalerii, walczył pod Zambrowem, Zalesiem, Dąbrową Wielką, Olszewem. Szlak bojowy zakończył pod Kockiem 6 października 1939.

Odtworzony w ramach Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR. Sformowany w wyniku połączenia: 6 dywizjonu kawalerii/1 pułku ułanów, pułku kawalerii 5 DP i 7 dywizjonu kawalerii. Po wyjściu Armii Polskiej z ZSRR, wszedł w skład 2 Brygady Czołgów; przekształcony początkowo w 5 batalion czołgów, a następnie w 1 Pułk Kawalerii Pancernej. We wrześniu 1942 wraz z brygadą skierowany do Iraku, gdzie szkolił się do października 1943. Po powrocie do Palestyny otrzymał czołgi Sherman, a ostatecznie szkolenie zakończył w grudniu 1943 w Egipcie. W tym czasie powrócił do swej tradycyjnej nazwy.

W kampanii włoskiej walczył w ramach 2 Brygady Pancernej. W bitwie o Monte Cassino i Piedimonte był w odwodzie brygady. Walczył czynnie w bitwie o Ankonę, przełamywał Linii Gotów oraz zdobywał Bolonię.

Rozformowany wraz z pozostałymi jednostkami 2 Korpusu Polskiego w 1947.

Pułk odtworzono również w składzie Armii Krajowej. Walczył w Puszczy Augustowskiej w ramach Akcji Burza.

Spis treści 1 Tradycje 2 Pułk Wojska Polskiego II RP 2.1 Formowanie 2.2 Walki o granice 2.2.1 W wojnie polsko-ukraińskiej 2.2.2 Na Pomorzu 2.2.3 W wojnie polsko-bolszewickiej 2.3 Pułk w okresie pokoju 2.4 Działania bojowe pułku w wojnie obronnej 1939 2.4.1 Działania "odłączonych" szwadronów 2.4.2 Walki szwadronu marszowego 2.4.3 Obsada personalna 1 września 1939 3 Pułk kawalerii pancernej w PSZ 3.1 Na nieludzkiej ziemi 3.1.1 6 Dywizjon Kawalerii 3.1.2 Dywizjon (pułk) Kawalerii 5 DP 3.1.3 7 Dywizjon Kawalerii 3.1.4 Zjednoczony pułk 3.2 Środkowy Wschód 1942 - 1944 3.3 Na ziemi włoskiej 3.4 Skład[7] 3.5 Rozformowanie 4 1 Pułk Ułanów Krechowieckich AK 4.1 Skład oddziału[10] 4.2 Bilans akcji "Burza" 4.3 Nieścisłości w literaturze wspomnieniowej 4.3.1 Działania pułku wg innych autorów 5 Dzieje sztandaru pułku 6 Dowódcy 7 Ciekawostki 8 Żurawiejki 9 Bibliografia 10 Przypisy 11 Zobacz też

[edytuj] Tradycje

Był to według tradycji najstarszy pułk ułanów jazdy polskiej. Swoją nazwą i barwami sięgał do lat 1776-1792 – 1794, gdy istniał 1 Pułk Ułanów Nadwornych.

Następnie 1 Pułk Ułanów wchodził w latach 1815-1831 w skład wojsk Królestwa Polskiego, brał on udział w powstaniu listopadowym.

Pułk odtworzono również na Węgrzech, gdzie walczył w powstaniu węgierskim w latach 1848-1849.

Początkiem kolejnego odtworzenia Pułku był nabór ochotników do dwóch szwadronów jazdy w grudniu 1914, w ramach Legionu Puławskiego. W połowie stycznia 1915 został zorganizowany 1 szwadron i dlatego rok ten został umieszczony na znaku pułkowym. Pod koniec stycznia 1916 wzrosła na tyle liczebność szwadronów, że zostały przekształcone w Polski Dywizjon Ułański Brygady Strzelców Polskich. 23 marca 1917 dywizjon został zaprzysiężony według tekstu własnej roty przysięgi (nie rosyjskiej), co miało ogromne znaczenie - wyodrębnienie się z wojsk rosyjskich. Kilka dni później bo 3 kwietnia, dowódca rtm Butkiewicz, wydał samorzutnie rozkaz o przemianowaniu dywizjonu w 1 Pułk Ułanów. Wszedł on jako samodzielna jednostka w skład 1 Korpusu Polskiego. Od 19 lipca 1917 dowódcą pułku został płk Bolesław Mościcki. Już 22 lipca szwadrony weszły do płonącego i grabionego przez maruderów armii rosyjskiej Stanisławowa, stając w obronie życia i mienia mieszkańców. Nagły rozkaz 24 lipca skierował pułk na pola pod wieś Krechowce, gdzie rozegrała się słynna bitwa. W bitwie tej ułani zdobyli uznanie zarówno dowództwa rosyjskiego, jak i niemieckiego. Na podstawie umów z dowództwem niemieckim 21 maja 1918 r zapadła decyzja o rozformowaniu 1. Korpusu a z nim 1 Pułku Ułanów.

Przydomek pułku krechowieccy utrwalił się w powszechnym użyciu i dopiero w kwietniu 1919 r została oficjalnie przyznana i zatwierdzona nazwa 1 Pułk Ułanów Krechowieckich im. Pułkownika Bolesława Mościckiego.

Święto pułku - 24 lipca, w rocznicę bitwy pod Krechowcami w 1917.

Barwy pułku – proporczyk amarantowo-biały, czapka rogatywka – otok amarantowy.

[edytuj] Pułk Wojska Polskiego II RP

[edytuj] Formowanie

Większość byłych żołnierzy pułku pozostawała na terenach kontrolowanych przez Niemców . Po rozbrojeniu okupanta, natychmiast przystąpiono do odtworzenia jednostki. Rada Regencyjna już w drugiej połowie października 1918 r. wydała decyzję o utworzeniu nowych jednostek wojska polskiego a 4 listopada o utworzeniu 1 Pułku Ułanów. Dla usprawnienia rekrutacji ochotników a szczególnie zdobycia odpowiedniej ilości koni - zadecydowano o jej prowadzeniu w różnych miejscowościach. 2 szwadron sformowany został w Warszawie, ale już 22 listopada został przeniesiony do Kielc pod dowództwem rtm. Podhorskiego. Por. Markiewicz jadąc do Będzina z rozkazem tworzenia 3 szwadronu, zatrzymał się w Wolbromiu i uzgodnił z rtm. Pawłem Korytko, dowódcą zapasowego szwadronu 2 pułku ułanów austriackich (stacjonującego w Wolbromiu), że oddział ten "przystąpi" do pułku. Dowódcą 3 szwadronu został rtm. Bardziński. 1 szwadron, tworzony na bazie plutonu wydzielonego z 2 szwadronu, sformowany został w Radomsku – dowódcą został rtm. Michał Dziewanowski. 4 szwadron formował się w Piotrkowie pod dowództwem por. Chmielewskiego i w Piotrkowie również szwadron karabinów maszynowych pod dowództwem rtm. Sędzimira. Pluton łączności, ze względu na brak specjalistów i dłuższy okres szkolenia dołączył do pułku na froncie w Gródku Jagiellońskim. Dowództwo i sztab pułku znajdowały się początkowo w Kielcach, potem od 17 listopada w Wolbromiu.

[edytuj] Walki o granice

[edytuj] W wojnie polsko-ukraińskiej

Na początku grudnia wszystkie pododdziały pułku (oprócz plutonu łączności, który się szkolił i szwadronu zapasowego, który pozostał w Wolbromiu z zadaniem zdobycia umundurowania, uzbrojenia i koni) spotkały się w Tarnowie, by stąd wyruszyć na pomoc zagrożonemu przez wojska ukraińskie Lwowowi. Ułani nie byli jednolicie umundurowani, większa część w "cywilnych" ubraniach, brakowało ponad połowy siodeł, uprzęży dla koni i uzbrojenia. Część umundurowania i ekwipunku udało się dostarczyć do miasta przed wyruszeniem na front. Stan pułku w momencie odejścia na front to: 31 oficerów, 661 ułanów i 600 koni. "Starych" ułanów było około 20%, pozostali to ochotnicy, głównie młodzież akademicka. Pułk wyrusza 17 grudnia 1918 r i zostaje koleją przewieziony do Przemyśla, gdzie dokonuje jego przeglądu Naczelny Wódz Komendant Józef Piłsudski. Szwadron zbiorowy zostaje przydzielony do grupy gen. Zielińskiego z zadaniem natarcia w kierunku Sambora i ochrony linii Przemyśl – Lwów. Już 19 grudnia zdobywa Nowe Miasto. Wzmocniony piechotą i artylerią do końca grudnia walczył w rejonie miasta, po czym przeszedł do Gródka Jagiellońskiego. Przez cały styczeń i połowę lutego stoczył szereg walk i potyczek w rejonie miasta. Od 16 lutego 1919 r rozpoczęło się natarcie wojsk ukraińskich, które trwało do 18 marca . Pułk broni Lubienia Wielkiego i Kamieniobrodu a potem bezpośrednio Gródka Jagiellońskiego pod nowym dowódcą grupy płk Sikorskim. Obrona miasta zaważyła na losach Lwowa, obrońcy przeżywali bardzo trudne chwile i dopiero odsiecz gen. Iwaszkiewicza uratowała zmęczonych i wygłodzonych żołnierzy. Ostatnią akcją zdziesiątkowanych szwadronów był skuteczny atak na miejscowość Wielkopole. Ciężkie straty jakie poniósł pułk (w tym 60 % koni) zmusiły go do powrotu do Wolbromia w celu uzupełnienia stanu osobowego (po raz pierwszy przyjęto rekrutów), umundurowania i koni. W Gródku pozostał tylko jeden batalion.

Po uroczystej przysiędze na sztandar przywieziony z Bobrujska, 7 maja 1919 pułk ruszył na front wołyński do Włodzimierza Wołyńskiego z podporządkowaniem grupie gen. Karnickiego. Ofensywa grupy ruszyła 14 maja. Wojska ukraińskie zaczęły się cofać w kierunku rzeki Styr. Pułk zajął Torczyn i ruszył w kierunku Łucka. Zadaniem było zajęcie mostu na Styrze w Boratynie. Szybkość ataku ułanów zaskoczyła Ukraińców. Pułk błyskawicznie zdobył most i oskrzydlił Łuck, obsadził główne drogi do Dubna i Równego, uniemożliwiając w ten sposób odwrót nieprzyjacielowi. W wyniku takiej taktyki wzięto do niewoli ponad 600 jeńców, 2 działa, 2 samochody i pokaźne tabory. Następnie szwadrony zajęły Łuck a w koszarach wzięły do niewoli dowódcę frontu ukraińskiego gen. Abeza, który zaproponował kapitulację. Jej wynikiem było poddanie się sześciu pułków ukraińskich wraz z artylerią. Po natarciu pułk parę dni odpoczywał w Horochowie po czym otrzymał zadanie zajęcia stacji Brody. Po zajęciu mostu na Styrze, 23 maja wkroczył do miasta, po czym jeszcze tego samego dnia zajął Radziwiłłów. W wyniku tych działań wzięto do niewoli 3 000 jeńców, kilka pociągów stojących na stacji, 3 pociągi sanitarne, kilkaset karabinów maszynowych, pociąg pancerny "Siczewoj Strelec" (Strzelec Siczowy), 20 dział i tabory. Pociąg pancerny, następnego dnia, nazwano "Generał Dowbor". Ciekawostką jest to, że te działania pułk przeprowadzał samodzielnie, w oddaleniu o około 80 km od najbliższego oddziału piechoty a także świadczy to o skuteczności konnicy na ówczesnym polu walki. Po tych bojach pododdziały zostały zluzowane i przebazowane do Leszniowa, gdzie do drugiej połowy czerwca patrolowały rzekę Ikwę (największy dopływ Styru). Pułk 21 czerwca otrzymał rozkaz wycofania sie na linię Stanisławczyk - Rażniów i został podporządkowany dywizji gen. Hallera a 27 czerwca przez Gołogór i Wiśniowczyk zaatakował w kierunku na Dunajów, rozgromił kolumny wroga i ścigał go aż do Kozowej, którą "wziął" 2 lipca. Następnego dnia został połączony z 9 Pułkiem Ułanów w 5 Brygadę Kawalerii^[1](w innych źródłach nazwa V Brygada Jazdy) pod dowództwem francuskiego płk de Colbert. Z Kozowej pułk ruszył w kierunku na Zbrucz, 21 lipca zajął Podwłoczyska. Tam dowództwo brygady objął dawny dowódca pułku płk Stefan Suszyński i odjechała ona pociągiem do Łucka. Pułk zajął jeszcze Kryłów, Zdołbunów i 12 sierpnia 1919 odszedł do Annopola, gdzie po zawieszeniu broni pełnił służbę patrolową w rejonie Sławury. Zgodnie z kolejnym rozkazem został włączony do 4 Brygady Kawalerii^[1] (w innych źródłach nazwa IV Brygada Jazdy) i przebazowany do Horodnicy nad Słuczą. Od 8 października wrócił do 5 Brygady i do 25 października pełnił służbę rozpoznawczą w rejonie Sławury. Z rozkazu Naczelnego Dowództwa odchodzi na Pomorze.

[edytuj] Na Pomorzu

Wśród innych doborowych jednostek, zaszczyt objęcia Pomorza we władanie Rzeczpospolitej przypadł także 1. Pułkowi Ułanów Krechowieckich. W związku z tym, 29 października 1919 został on przetransportowany do Ciechocinka, gdzie w składzie 5. Brygady Kawalerii pozostał do 16 stycznia 1920. Czas ten został wykorzystany na uzupełnianie składów osobowych szwadronów, uzupełnianie ekwipunku i szkolenie żołnierzy. Także z Ciechocinka wyjechała, do Szkoły Podchorążych w Warszawie, pierwsza grupa "ułanów - akademików". Szwadrony przekroczyły granicę 17 stycznia 1920 i owacyjnie witane weszły do Torunia. Następnie przez Chełmżę, Popowo Biskupie, Grudziądz, Nowe, Pelplin, Starogard i Żukowo dotarły do Pucka. Wszędzie witały je bramy triumfalne, orkiestry a przede wszystkim tłumy mieszkańców. W Pucku 10 lutego 1920 roku jeden szwadron Pułku towarzyszył gen. Józefowi Hallerowi w czasie zaślubin z morzem i zanurzył sztandar w falach Bałtyku.

[edytuj] W wojnie polsko-bolszewickiej

Na front wołyński, do Berezdowa, pułk powrócił 10 kwietnia 1920 i został podporządkowany Dywizji Jazdy gen. Romera. Dywizja miała za zadanie wykonać zagon w głąb terytorium nieprzyjaciela - przebyć w ciągu dwóch dni około 160 km po czym zająć i utrzymać, do czasu przybycia piechoty, stację Koziatyn. W tym czasie stan pułku to: 20 oficerów, 600 "szabel" i 10 ciężkich karabinów maszynowych. Po przejściu do Radunina, wczesnym rankiem 25 kwietnia pododdziały ruszyły do wykonania zadania. Na moście na rzece Słucz (w okolicach Rohaczowa) przeglądu Dywizji dokonał Naczelnik Państwa Marszałek Józef Piłsudski. Następnego dnia pułk był w Rudni na biwaku i po odpoczynku przez Hwozdawkę i Białopole, po przebyciu około 80 km, podszedł pod Koziatyn - niszcząc po drodze urządzenia łączności (telegrafu) i most kolejowy na rzece Moczychwost - odcinając w ten sposób wojska sowieckie od zaopatrzenia. W brawurowym, zwycięskim ataku na stację towarową Koziatyn wziął do niewoli ponad 2 000 jeńców. Tego dnia Dywizję wizytował ponownie Marszałek Józef Piłsudski. Zmęczonych ułanów zluzowała piechota 27 kwietnia.

Po kilku dniach patrolowania stacji ruszył 2 maja do Białocerkwi, nie napotykając po drodze nieprzyjaciela, który zaskoczony szarżą, bez łączności i zaopatrzenia był zmuszony wycofać za Dniepr. Po odpoczynku przez Kohorlicką Słobodę i Rzyszczów nad Dnieprem dotarł do wsi Szubówka, ktorą zajął po krótkiej walce. Z rozkazu Naczelnego Dowództwa cała Dywizja miała wyznaczoną na 15 maja koncentrację w rejonie Sieniawa - Taraszcza - Czupira - Czerkasy. Pułk rozlokował się w Sieniawie. Na nowego dowódcę Dywizji wyznaczono gen. Karnickiego. Zbliżała się ofensywa armii Budionnego.

Jeden dywizjon pułku został skierowany do Wołodarki. Pod tą miejscowością rozegrała się pierwsza bitwa i pierwsze odniesione zwycięstwo ułanów nad 20. pułkiem kozaków i 19. pułkiem kawalerii armii Budionnego. Szarża ułanów wywarła tak piorunujące wrażenie na przeciwniku, że przeszła na polska stronę brygada kozaków, po uprzednim "wycięciu" komisarzy komunistycznych. Komunikat Naczelnego Dowództwa z 31 maja 1920 w taki sposób opisywał bój (pisownia oryginalna): W rejonie m. Wołodarka trzy szwadrony 1-go pułku ułanów w szarży na baterję ostrzeliwane silnie kartaczami i zaatakowane od flanki przeważającymi siłami cofnęły się tracąc 2 oficerów i kilkunastu ułanów zabitych, jednego oficera i 30 ułanów rannych. Szarża 4-go szwadronu 1-go pułku ułanów odrzuciła jazdę nieprzyjacielską do m. Wołodarka, zadając mu ciężkie straty i biorąc jeńców z 6 dyw. jazdy sow. Bój pod Wołodarką miał także znaczenie moralne - do końca wojny polsko-bolszewickiej żaden oddział kozaków nie wytrzymał szarży któregokolwiek szwadronu pułku. Kolejna bitwa, w której brali udział ułani pułku rozegrała się pod Antonowem. Dywizja została zaatakowana przez dwie dywizje sowieckie z samochodami pancernymi. Ataki zostały odparte. Budionny skoncentrował armię na wschód od Samhorodka i 5 czerwca 1920 r, uderzając na krótkim odcinku dużymi siłami, przeszedł na tyły polskiego frontu, kierując się na Żytomierz i Berdyczów. Od 8 czerwca Dywizja a w jej składzie pułk, posuwając się za nieprzyjacielem, prowadzi walki na kierunku Horodyszcze, Pustowarowo, Tchorówka^[2], Skwyra , Samhorodek do Wernyhorodka. Jednak kontrnatarcie Budionnego zmusiło do wycofania się w rejon Koziatyna. W następnych dniach stacza kolejne potyczki i 19 czerwca przechodzi wpław rzekę Słucz, po czym organizuje obronę wzdłuż rzeki w składzie grupy gen. Romera (dywizją dowodzi już gen. Sawicki). Na skutek ciągłych, zaciętych walk drastycznie zmniejszyła się siła bojowa pułku - do zaledwie 4. plutonów liniowych i 4. ciężkich karabinów maszynowych na "jukach" (przewożone na grzbietach koni) oraz 2. na taczankach a 240 rannych i chorych koni trzeba było odesłać na leczenie. W ramach poleconej dywizji obrony Równego, pułk zajmuje pozycje w rejonie wsi Kołodzianka, jednak atak nieprzyjaciela i zajęcie Równego zmusza oddziały do wycofania się, przez okrążenie, w rejon Łucka. Od 12 lipca 3. zbiorowa brygada płk Plisowskiego, w której skład weszły szwadrony pułku, walczy nad Styrem i w czasie odwrotu do Beresteczka osłania odwrót piechoty. Kilka dni później pułk zostaje odesłany do Tarnowa w celu uzupełnienia składu osobowego, koni i wyposażenia.

Uzupełniony do pełnego stanu pułk, 22 lipca 1920 r, przybył do Zamościa i wszedł w skład 1. Dywizji Jazdy gen. Rómmla, powstałej po rozformowaniu Grupy gen. Sawickiego. Z zadaniem obrony na linii rzeki Styr, 28 lipca zdobywa przeprawy pod Grzymałówką i przechodzi na drugi brzeg, jednak z powodu wyczerpania amunicji powraca pod Beresteczko. Do 8 sierpnia trwały walki nad Styrem, kolejne szarże kawalerii sowieckiej były odrzucane za rzekę. Tego dnia część polskich jednostek odeszła pod Warszawę, przez co front południowy został poważnie osłabiony. Kolejna szarża 14. dywizji kawalerii wroga, dopiero po wyczerpaniu amunicji, zmusiła pułk do wycofania się pod Radziechów, po czym przeszedł on w rejon Chołojowa z zadaniem utrzymania miejscowości i obrony 8. kilometrowego odcinka na przedpolu miasta.

Nieprzyjaciel dysponujący samochodami pancernymi i artylerią, po zaciętym boju, zmusza szwadrony do wycofania się (pułk wycofuje się w szyku konnym, bez paniki) w kierunku na Babice. W czasie odwrotu zginął pełniący obowiązki dowódcy pułku rtm. Zakrzewski. Dalszy odwrót prowadzi przez Wolę Chołojowską i Sielec, pod Bieńkowem pododdziały przekroczyły Bug i doszły do Rekliniec a potem wraz z całą dywizją zostały skierowane do Żółkwi. Dywizja uderzyła na skrzydło armii Budionnego idącego na Lwów. Pułk rozbił doszczętnie 74. pułk kozaków, zajął wsie Dzibułki i Żółtańce a następnie, wraz z 14. Pułkiem Ułanów, 4. i 14. dywizje kawalerii sowieckiej (w akcji tej przechwycono "radiodepeszę" Trockiego nakazującą Budionnemu zmianę kierunku natarcia - na północny). Pułk 24 sierpnia został wzmocniony dwoma szwadronami, w tym jednym ochotniczym składającym się z ziemian powiatów skierniewickiego i lipnowskiego. W tym czasie uformowała się w rejonie miasta Bełz Grupa Operacyjna gen. Hallera składająca się z 13. Dywizji Piechoty i 1. Dywizji Jazdy. Pułk, który przeprowadzał rozpoznanie w rejonie Cebłowa, stoczył kilkugodzinną zwycięską walkę z całą 6. dywizją kozaków a następnie 29 sierpnia zajął miejscowość Tyszowce. W następnych dniach brał udział w odrzuceniu Budionnego od Zamościa i zepchnięciu go za Bug. Do 4 września 1920 r uczestniczył w okrążeniu armii Budionnego, obsadzając drogę Tyszowce - Komarów po zachodniej stronie "kotła". Szwadrony stoczyły zwycięski bój z kawalerią sowiecka pod wsią Cześniki nie pozwalając nieprzyjacielowi wyrwać się z matni. Jednak Budionnemu udało się przerwać pierścień na kierunku północno - wschodnim. VI Brygada Jazdy płk Plisowskiego, w której składzie walczył pułk, forsuje rzekę Huczwę w rejonie Łaszczów - Czerkasy i wypiera nieprzyjaciela z Czerkas. Pod Łaszczowem pułk odniósł zwycięstwo, tak zanotowane w meldunku dowództwa 3. Armii: (pisownia oryginalna) ...6 brygada jazdy rozbiła obydwa pułki bolszewickie atakując Łaszczów. Akcję rozstrzygnął 4-ty szwadron 1-go pułku ułanów krechowieckich, którego dowódca, por. Chmielewski samorzutnie zaszarżował na nieprzyjaciela, biorąc 7 k.m. i 100 jeńców, zaścielając pole walki zarąbanymi bolszewikami... Nastąpił pościg za nieprzyjacielem w kierunku na Styr. W połowie września utworzono Korpus pod dowództwem gen. Rómmla, składający się z 1. i 2. Dywizji Jazdy. Korpus ten, po przekroczeniu Styru, ścigał nieprzyjaciela aż do Ostroga nad Horyniem a następnie wykonał zagon w kierunku na Korosteń, który zdobył 10 października. Straty wroga to: rozbite dwie dywizje piechoty, 2000 jeńców, 12 dział, trzy pociągi pancerne tabory i zaopatrzenie. Z Korostenia pułk cofnął się wraz z Korpusem nad rzekę Uborć i tam zastała go wiadomość o zawieszeniu broni.

[edytuj] Pułk w okresie pokoju

Pułk zimą na 1921 stacjonował pod Łuckiem po czym na wiosnę 1921 r został przetransportowany w okolice Hrubieszowa, a stamtąd do swojego garnizonu w Augustowie. W ramach reorganizacji polskiej kawalerii wszedł ostatecznie w skład Suwalskiej Brygady Kawalerii. Pułk został ulokowany w koszarach wybudowanych w latach 1875 – 1890 dla garnizonu carskiego, a potem do 1919 r zajmowanych przez wojska niemieckie. Początki były bardzo trudne - brakowało sprzętów, pomieszczenia przeznaczone na stajnie trzeba było przystosowywać do nowych potrzeb, place ćwiczeń i place maneżowe zniszczone. Ale w miarę szybko uporano się z brakami i pułk podjął normalną służbę. W okresie dwudziestolecia międzywojennego kilka dat jest znaczących w historii jednostki. W Święto Pułku 24 lipca 1925 r uroczyście obchodzono 10. lecie jego istnienia. Uroczystości zaszczycił swoją obecnością minister spraw wojskowych gen. Władysław Sikorski. Po mszy przed kościołem garnizonowym (byłej cerkwi garnizonowej) minister odebrał defiladę szwadronów. Piętnastolecie powstania pułku obchodzono 24 lipca 1932 r ( to nie jest pomyłka w datach: dziesięciolecie obchodzono w pierwsze święto pułkowe po 10. latach od utworzenia w grudniu 1914 dwóch szwadronów jazdy w ramach Legionu Puławskiego, piętnastolecie w 15. lat od zaprzysiężenia Polskiego Dywizjonu Ułańskiego). Na uroczystości przyjechał Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Ignacy Mościcki a wraz z nim gen. Edward Śmigły-Rydz – Generalny Inspektor Sił Zbrojnych i „pierwsza osoba w Polsce po Panu Prezydencie” i gen. Kazimierz Fabrycy – pierwszy wiceminister spraw wojskowych. Byli także: gen. Tadeusz Kutrzeba, gen. Juliusz Rómmel i gen. Stanisław Grzmot-Skotnicki. Prezydent Ignacy Mościcki przyjął meldunek i odebrał defiladę pułku na koniu. Zjazd w 20. rocznice powstania odbył się w 1937 r. W roku 1921 powstało w Warszawie (tu zebrali się oficerowie by odtworzyć pułk na jesieni 1918 r) stowarzyszenie ułanów pułku a w 1927 r stowarzyszenie oficerów Koło Krechowiaków. Stowarzyszenia odbywały regularne zjazdy i coroczne bale pułkowe. Także w 1921 roku wybudowano i zasiedlono na Wołyniu dwie osady dla weteranów wojen i rezerwistów - koło Równego i w Bolesławicach. W roku 1935 oddano do użytku wspaniały Oficerski Yacht Klub nad Jeziorem Białym z basenem portowym. Odpoczywali tu również dygnitarze II RP.

Warto odnotować zwyczaje, które nie tylko zostały przejęte w owym okresie przez inne pułki, ale jeden z nich jest do dzisiaj „stosowany” w Wojsku Polskim a to płk Mościcki wprowadził zasadę, że żołnierz pochwalony lub odznaczony odpowiadał:"Ku chwale Ojczyzny, panie…(tu wymieniał stopień)". Wielką „postacią” w pułku był Krechowiak – koń symbol, koń płk Mościckiego. Na nim, na Olimpiadzie w Paryżu, ppłk Karol Rómmel zajął we Wszechstronnym Konkursie Konia Wierzchowego indywidualnie 10. miejsce a drużynowo (w drużynie startował także Tadeusz Komorowski) 7.miejsce. Dowódcy pułku dosiadali Krechowiaka podczas szczególnych uroczystości. Wraz ze zmianą dowódcy, „odchodzący” przekazywał, przed frontem pułku, sztandar i po ślubowaniu „przychodzącego” przekazywał Krechowiaka. Koń stał w oddzielnej stajni i był „oczkiem w głowie” całego pułku. Po śmierci w 1939 r został stosownie wypreparowany, wypchany, założono mu rząd jaki miał pod Krechowcami i przekazano do Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. W kasynie oficerskim, w którym przestrzegana była wyjątkowa punktualność, na przeciw miejsca dowódcy pułku stał zawsze pusty fotel a na stole "nakrycie" płk Mościckiego. Dla uczczenia bitwy pod Krechowcami ustanowiony został Pamiątkowy Ryngraf z wizerunkiem Matki Bożej Częstochowskiej, wręczany ułanom za dwudziestoletnią służbę. Adiutant pułku i kotlista (muzyk grający na kotłach), w czasie uroczystości oficjalnych, mieli pod siodłem amarantowy czaprak na wzór huzarskiego z monogramem pułku "1UK".

Szczególnie braterskie stosunki łączyły pułk z 12 Pułkiem Ułanów Podolskich i 14 Pułkiem Ułanów Jazłowieckich, z którymi ramię w ramię walczył w ramach VI Brygady Jazdy płk Plisowskiego pod Komarowem.

[edytuj] Działania bojowe pułku w wojnie obronnej 1939

Mobilizacja kartkowa rozpoczęła się 24 sierpnia i przebiegała sprawnie. Nadwyżki mobilizacyjne skierowano do szwadronu zapasowego w Białymstoku.

Z koszar na front wymaszerował pułk 1 września 1939 i wieczorem zajął obronę w okolicach Raczek (10 kilometrów od granicy państwowej).

W nocy z 2 na 3 września 1/2 szwadronu ppor. Antoniego Burlingisa oraz 1/4 szwadronu ppor. Zygmunta Nowińskiego w dwóch odrębnych akcjach zniszczyły niemieckie strażnice w Kechlensdorfe (obecnie Zocie) i Awersburgu (obecnie Turowo). Planowany wypad całej brygady na teren Prus Wschodnich został odwołany.

Na rozkaz dowódcy brygady pułk wycofał się w kierunku południowo - zachodnim (na Zambrów) przez lasy knyszńskie i Tykocin. 6 września Niemcy przełamali obronę na styku z Armią "Modlin", sforsowali Narew pod m. Różan i zagrozili przecięciem dróg odwrotu SGO. Do walki wprowadzono idący w szpicy 1 Pułk Ułanów. 10 września 1 szwadron pułku przeszedł do natarcia w rejonie wsi Ciągaczki. Siły główne pułku wykonały uderzenie na wieś Choromany-Witnice a po jej zajęciu zaatakowali w kierunku na wieś Piski, gdzie doszło do walki wręcz z nieprzyjacielem. Walczono z elementami ugrupowania bojowego Dywizji Pancernej "Kempf". Straty własne były niewielkie: 11 rannych ułanów.

Po krótkim wypoczynku 1 Pułk Ułanów wyruszył o godz. 23.00 10 września przez Szumowo - Krajewo-Budziły do folwarku Wądołki Borowe, gdzie się "spieszył", pozostawiając konie w pobliskim lesie. Tu zajął stanowiska mając na swym lewym skrzydle 71 Pułk Piechoty z 18 DP.

Celem działania pułku było utrzymanie skrzyżowania szosy i tym samym rozdzielenie szpicy 20 DPZmot atakującej od Czyżewa od głównych sił wychodzących z Zambrowa. Odparto pierwsze natarcie niemieckie, zniszczono kilka czołgów. Niemcy ponownie przeszli do ataku - podwieźli żołnierzy w samochodach oznakowanych czerwonym krzyżem. I ten atak został odparty. Podczas walk "na lewym skrzydle i na tyłach [ w lesie] 1 puł rozpoczęła się strzelanina z broni ręcznej i maszynowej. Dowódca pułku zaniepokojony tą sytuacją, skierował 3 szwadron w kierunku strzałów"^[3]. Szwadron rozwinął się w tyralierę. Dowódca pułku ppłk Jan Litewski walczył w szyku szwadronu. Seria karabinu maszynowego przeszyła ciało dowódcy. Po kilkunastu minutach walki okazało się, że "przeciwnikiem" szwadronu był II/71 pp. W tej bratobójczej walce zginęło wielu żołnierzy. Była ona wynikiem wielkiego zmęczenia żołnierzy, którzy noca zmuszeni byli wykonywać ok. 50 kilometrowe marsze, a w dzień walczyć.

Dowództwo pułku objął czasowo rtm. Tomasz Mineyko. Zebrał on zdezorganizowany pułk w okolicy Wądołków Borowych, skąd przeszedł do lasów na zachód od Osowca i na południe od Długoborza Szlacheckiego, do odwodu brygady.

Bitwa pod Zambrowem zakończyła się niepowodzeniem. Nie utorowano drogi na wschód, a jedynie na dzień wstrzymano marsz XIX Korpusu Pancernego.

Po krótkim wypoczynku pułk rozpoczął marsz do lasów na południowy wschód od Dąbrowy Wielkiej. W nocy 12 września do miejsca koncentracji dotarły również resztki 2 Pułku Ułanów, rozbitego pod Wizną. Ich dowódca, ppłk Karol Anders (do 9 września zastępca dowódcy 1 puł), objął teraz dowództwo 1 puł.

W południe 12 września kolumna niemieckiej piechoty zmotoryzowanej z Czyżewa starała się obejść zgrupowanie Suwalskiej i Podlaskiej BK od południa. Pod Kamieniem 1 i 2 szwadron, wsparte przez 3 baterię 4 dak-u powstrzymały natarcie. Zniszczono wówczas kilkanaście pojazdów mechanicznych, w tym 10 czołgów i wzięto jeńców z 20 DPZmot. Wieczorem odbył się skromny pogrzeb ppłk. Jana Litewskiego pod samotną polną gruszą na skraju lasu.

Nocą, pułk forsownym marszem na czele brygady, przez: Łazy, Wojny-Szuby Włościańskie i Warele dotarł do szosy Wysokie Mazowieckie – Brańsk w rejonie dworu Wylina-Ruś. Tu przekroczono Mień. W czasie pokonania przeszkody wodnej stoczono walkę w obronie brodu. Oddział złożony z około 30 ochotników pod dowództwem ppor. rez. Włodzimierza Sołowskiego kontratakował celem zdobycia dogodnych odcinków przeprawy dla taborów, które to nie zdążyły przejść przez most.

Rano 13 września pułk osiągnął rejon Hodyszewa. Dalsze działania podjęto wieczorem. Zgodnie z zamiarem dowódcy zgrupowania "Zaza", gen. Podhorskiego (nazwa przyjęta po likwidacji SGO Narew), jej jednostki miały przejść do Puszczy Białowieskiej i przebić się przez pierścień okrążenia. W wypadku utraty łączności jednostki miały kierować się na Wołkowysk (Ośrodek Zapasowy Suwalskiej BK).

Pod Olszewem natknięto się na niemiecki oddział pancerny z 3 DPanc. Czołowo nacierał 3 pułk szwoleżerów wsparty 2 i 4 szwadronem 1 puł. W walce zginął dowódca 2 szw por.Barański. 4 szw por. Pietraszewskiego wykonał obejście i wspólnie ze szwoleżerami uderzył na tabory przeciwnika. Natarcie wspierał pluton artylerii. Niemcy bronili ogniem pierścienia okrążenia. W boju tym stracili ponad 20 czołgów i samochodów pancernych. Ale również pułk ponosił coraz to dotkliwsze straty. Gen. Podhorski nakazał wycofać walczące pułki. Rozkaz nie dotarł jednak do wszystkich pododdziałów. Część na własną rękę przebijała się w kierunku Wołkowyska.

Bój pod Olszewem znacznie osłabił 1 pułk ułanów. Po przeprowadzonej reorganizacji, składał się on jedynie z trzech szwadronów liniowych po dwa plutony i drużyny ckm, plutonu ppanc, plutonu ckm na taczankach i sekcji pionierów.

15 września brygada już bez problemów przeszła szosę Wysokie Mazowieckie – Brańsk. Pułk 16 września w Stroblu osłaniał przejście brygady przez Narew i odszedł na nocleg do miejscowości Doktorce. Następnego dnia, po przekroczeniu szosy Białystok - Bielsk Podlaski doszedł w rejon miejscowości Michałów na północ od Puszczy Białowieskiej. 19 września wyruszył w kierunku Białowieży i dotarł doń 20 września a tam nastąpiła kolejna reorganizacja pułku. Wszedł on w skład Brygady Kawalerii "Edward".

21 września pułk maszerował dalej i dotarł do miejscowości Teresin. 3 szwadron rozpoznawał kierunek na Brześć i Kamieniec. W potyczce z oddziałem Armii Czerwonej stracił 5 ułanów. Dalszy marsz odbywał się w kierunku Kalenkowicze – Czeremcha. W Kalenkowiczach 3 pułk strzelców konnych wsparty 1/1 puł uderzył na znajdujących się tam Niemców i wyparł ich z miejscowości. We wsi zastał "bramy powitalne" ozdobione gwiazdami i czerwonymi flagami, był to objaw kolaboracji. "Wieś, opuszczona wcześniej przez ludność, została spalona" ^[4].

Zgrupowanie "Zaza", a w nim 1 pułk ułanów maszerowało korytarzem miedzy sowieckimi a niemieckimi wojskami w kierunku południowym. 24 września przekroczono Bug w okolicach Niemirowa i skierowano się do wsi Stary Bubel na nocleg. Następnego dnia, przed północą, zgrupowanie dotarło do miejscowości Burwin, gdzie zarządzono od rana dzień wypoczynku, czyszczenia i naprawiania broni i oporządzenia. Rankiem 27 września pułk wyruszył przez Witroz i Parczew do wsi Dębowa Kłoda, gdzie zatrzymał się na nocleg. W walce często stosowano działania typowo partyzanckie. Wykonywano zasadzki na niemieckich motocyklistów – łączników (szosa Wysokie Litewskie – Siemiatycze) i napady na posterunki wojsk sowieckich (okolice wsi Burwin). 28 września pułk wyruszył do Ostrowa Lubelskiego. Celem zgrupowania kawalerii było przedostanie się na południe, na granicę węgierską. Brygada "Edward" otrzymała zadanie bronić brodu przez Wieprz w Kijankach. Gen. Podhorski zaproponował dowódcy SGO Polesie wspólny marsz ku granicy. Ten odmówił i wezwał "Zazę" do marszu na pomoc Warszawie. W czasie kiedy generałowie podejmowali wspólną decyzje, 1 i 2 szwadron pułku zajęły Spiczyn i Kijany, broniąc przepraw przez rzekę. Pierwsze ataki Niemców zostały odparte. Jednak zmasowany ostrzał pozycji ułanów powodował coraz to większe straty. Zgodnie z rozkazem dowódcy brygady, szwadrony przeszły na północny brzeg Wieprza.

30 września Dywizja Kawalerii Zaza połączyła się z SGO Polesie w rejonie Żurawieńca i Zawadów. 1 października SGO przeprawiła się przez Tyśmienicę na płn wsch od Kocka. 1 pułk osiągnął rejon kolonii Talczyn.

W bitwie pod Kockiem pułk wykonywał zadania pomocnicze. 2 października stanowił odwód dywizji. W nocy na 3 października zajął rejon wyjściowy do natarcia na zachód od Józefowa. Świtem poprawił swoje położenie i z okolic m. Poznań miał uderzyć na lewe skrzydło niemieckiego zgrupowania. W szyku pieszym zaatakowano niemiecką baterię artylerii niszcząc dwa działa. Ogień pozostałych dział przeciwnika powstrzymał jednak atak ułanów. Wycofali się oni z powrotem do Józefowa, a następnie do Grabowa Szlacheckiego. W walkach 4 i 5 października pułk nie brał udziału. Pozostawał w odwodzie. W okolicach miejscowości Lipiny okopał się i czekał dalszych rozkazów. Ostatnie rozkazy brzmiały jednak tak: "Przygotować 12 białych chorągwi i wystawić za stodołami w kierunku Niemców". Żołnierze zniszczyli broń, zakopali sztandar, po raz ostatni przedefilowali przed gen. Podhorskim i potem już tylko długie lata niewoli...^[5].

W południe 6 października 1939 przed zebranym pułkiem adiutant odczytał ostatni rozkaz dowódcy SGO "Polesie" gen. Kleeberga do żołnierzy. Następnie odczytany został ostatni rozkaz dzienny pułku, po czym po raz ostatni do całego pułku przemówił jego dowódca, ppłk Karol Anders. Po południu odbyła się kapitulacja oddziałów polskich.

[edytuj] Działania "odłączonych" szwadronów

Po bitwie pod Olszewem 4 szwadron, 2 pluton 2 szwadronu, koniowodni 2 szwadronu, pluton łączności, pozostałości szwadronu gospodarczego i kolumny prowiantowej przebijały się najpierw osobno, a następnie razem do Wołkowyska. Tam zostali zorganizowani w Samodzielny Dywizjon 1 Pułku Ułanów Krechowieckich pod dowództwem mjr Mieczysława Skrzyńskiego . Jego zastępcą został rtm. Witold Hankisz. 2 szwadronem dowodzil rtm. Wincenty Chrząszczewski a 4 por. Jan Fudakowski. Dywizjon liczący ok. 150 koni wszedł w skład Rezerwowej Brygady Kawalerii płk. Edmunda Heldut-Tarnasiewicza.

Z Wołkowyska wyruszono rano 17 września i dnia następnego dotarto do Mostów. Z powodu zamieszania 4 szwadron po raz kolejny odłączył się od kolumny (dołączył ponownie 20 września). "Kierunek marszu narzucała Armia Czerwona. Powoli dominować zaczęła atmosfera przygnębienia, potęgowana panującym naokoło bałaganem i obecnością w terenie nieprzyjacielskich dywersantów, z którymi skutecznie walczyły inne jednostki. Dowódca zaś dywizjonu nie podążał na odgłos strzałów. ^[6] 21 września dywizjon osiągnął Grodno i rozlokował się jako odwód na przedmościu "Przysiołek". Czynnie w walkach o miasto nie brał udziału. Tego samego dnia wycofał się za Niemen do Jałwierza. 22 września dywizjon współdziałał ze 103 Pułkiem Szwoleżerów. 23 września bez walk, na rozkaz dowódcy brygady, dywizjon przekroczył pod Gibami granicę litewską.

[edytuj] Walki szwadronu marszowego

W kampanii wrześniowej walczył też kolejny pododdział 1 pułku ułanów. Był nim jego szwadron marszowy. Utworzono został w Białymstoku z nadwyżek po osiągnięciu pełnych etatów w mobilizacji kartkowej, oraz z napływających rezerwistów. 8 września szwadron liczący z ok. 82 żołnierzy pod dowództwem por. Mieczysława Młynarskiego wszedł w skład grupy Kawalerii Osłonowej Zgrupowania "Wołkowysk".

Z Białegostoku szwadron wyruszył 12 września w kierunku na Grodno. Po przekroczeniu Niemna pod Mostami, 19 września stoczył potyczkę pod Skidlem z sowieckim pododdziałem pancernym. Podczas walk o Grodno szwadron został wyparty z miasta. Wtedy to śmiertelnie ranny został por. M. Młynarski – dowódca szwadronu . Nowym dowódcą został rtm. Stefan Krzyżanowski.

Ostatecznie szwadron został rozbity nocą 21 na 22 września 1939 pod Kodziowicami podczas walk z oddziałami Armii Czerwonej.

[edytuj] Obsada personalna 1 września 1939

• dowódca pułku - ppłk Jan Litewski
• zastępca dowódcy - ppłk Karol Anders
• adiutant - rtm. Michał Jaczyński
• kwatermistrz - kpt. Tomasz Jarmołowicz
• kapelan - ks. Klebanowski
• szef służby p.gazowej - rtm. Janusz Komorowski
• lekarz pułku - por. lek. Augustynowicz
• lekarz weterynarii - lek. wet. Henryk Szklarczyk
• dowódca 1 szwadronu - rtm. Tomasz Mineyko
• dowódca 2 szwadronu - rtm. Wincenty Chrząszczewski
• dowódca 3 szwadronu - rtm. Konrad Zaremba
• dowódca 4 szwadronu - por. rez. Tadeusz Pietraszewski
• dowódca szwadronu ckm- rtm. Jan Zagórski
• dowódca plutonu p.panc. - por. Lech Filipczuk
• dowódca plutonu kolarzy - ppor. Jan Warnke
• dowódca plutonu łączności - por. Andrzej Czaykowski

[edytuj] Pułk kawalerii pancernej w PSZ

Pułk został odtworzony w ramach Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR na terenie ZSRR. W jego skład weszły początkowo formowane: 6 dywizjon kawalerii/1 pułk ułanów, pułk kawalerii 5 DP i 7 dywizjon kawalerii.

[edytuj] Na nieludzkiej ziemi

6 września 1945 gen. Anders wydał pierwsze wytyczne do organizacji podległych mu jednostek. Grupa przedwojennych oficerów pułku, która znalazła się w niewoli sowieckiej, w większości trafiła do Katania. Tylko nieliczni trafili potem do PSZ. Więcej szczęścia mieli ci, którzy wcześniej internowani byli na Litwie.

[edytuj] 6 Dywizjon Kawalerii

Dywizjon kawalerii miał składać się z dowództwa dwóch szwadronów liniowych oraz plutonu ckm. Liczyć miał 11 oficerów oraz 310 szeregowych.

15 kwietnia 1941 na placu obok sztabu zebrali się wydzieleni ze wszystkich oddziałów 6 DP kawalerzyści. Datę tą uznaje się za pierwszy dzień istnienia dywizjonu kawalerii 6 DP. Dowódcą dywizjonu został rtm. Witold Uklański z 4 Pułku Ułanów Zaniemeńskich. 24 kwietnia wyszedł pierwszy rozkaz organizacyjny dywizjonu, a dopiero 1 stycznia 1942 po raz pierwszy żołnierze dywizjonu (jeszcze nieformalnie) założyli proporczyki na patki mundurów. Delegacja żołnierzy składająca dowódcy dywizji życzenia właśnie takie nosiła. Był to swoisty test na "przyzwolenie". Już następnego dnia rozkaz dywizjonowy nakazywał używanie proporczyków w kolorze amarantowo- białym.

[edytuj] Dywizjon (pułk) Kawalerii 5 DP

5 Dywizjon Kawalerii formował się w rejonie Tatiszczewa opodal Saratowa. Formował go kawalerzysta z 4 pułku ułanów mjr. Kazimierz Choroszewski. Po wydzieleniu obsady plutonów zwiadu poszczególnym pułkom, sformował dwa dywizjony kawalerii dywizyjnej. Pierwszy rozkaz Pułku Kawalerii 5 DP odczytano 16 września 1941. Dowódca dywizjonu przekraczał jednak w owym czasie swoje kompetencje wychodząc poza ramy przewidziane etatem dywizjonu. 23 września nadwyżki przesłano do Ośrodka Zapasowego. 22 grudnia 1941 rozkazem dowódcy 5 DP, dywizjon został przemianowany na Pułk Kawalerii 5 Dywizji Piechoty. Tym samym stał się pierwszym pułkiem kawaleryjskim Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR. Z początkiem 1942 pułk zdał jednak konie i przygotowywał się do "zmotoryzowania". 25 stycznia został przetransportowany do Otaru.

[edytuj] 7 Dywizjon Kawalerii

Dywizjon powstał w Trocku 10 września 1941 jako dywizjon kawalerii dywizyjnej Ośrodka Zapasowego Armii. Jego dowódcą został rtm. Edward Capalla z 3 Pułku Szwoleżerów Mazowieckich. Dowódca dywizjonu borykał się cały czas z dość niskim poziomem dyscypliny. Zdarzały się dezercje. Żołnierze nie szkolili się, a w większości pomagali w pracach polowych okolicznym chłopom. Brakowało jedzenia. Początkowo umundurowany w sowieckie uniformy zmienił je w połowie grudnia na brytyjskie "battledressy". Na kołnierzykach używano proporczyków ogólnokawaleryjskich. 13 lutego 1942 dywizjon przetransportowano do Otaru.

[edytuj] Zjednoczony pułk

15 lutego wszystkie trzy człony przyszłego pułku były już w Otarze. Gen. Anders zdecydował o pozostawieniu w składzie armii tylko jednego pułku kawalerii. Jego wybór padł na 6 Dywizjon Kawalerii (od stycznia noszącego nazwę 1 Pułku Ułanów Krechowieckich) dowodzony przez mjr. Zaorskiego.

Pododdziały stacjonowały w namiotach, sztab w miejscowej szkole. Wyznaczono obsadę ważniejszych stanowisk. Przedstawiała się ona następująco:

• dowódca pułku – mjr Kazimierz Zaorski (6 dyon)
• zastępca dowódcy – mjr Witold Hankisz (6 dyon)
• zastępca dowódcy (kwatermistrz) – mjr Edward Capałła (7 dyon)
• kapelan - ks. Adam Wróbel
• dowódca szwadronu gospodarczego - rtm. Sergiusz Dekoński (6 dyon)
• dowódca 1 szwadronu - rtm. Jerzy Roszkowski (6 dyon)
• dowódca 2 szwadronu – por Zygmunt Barcicki (6 dyon)
• dowódca 3 szwadronu – por. Kazimierz Chomiński (5 dyon)
• dowódca 4 szwadronu – rtm. Kazimierz Garbacki (6 dyon)
• dowódca szwadronu ckm- por Marian Karpiński (7 dyon)
• dowódca plutonu p.panc. - por. Tadeusz Gierycz (5 dyon)
• dowódca plutonu łączności - por. Ludwik Turasiewicz (7 dyon)
• dowódca plutonu pionierów - por. Jan Iwanowski (6 dyon)

Stan etatowy pułku obejmował: 55 oficerów 1452 podoficerów i ułanów. Pułk nie posiadał broni i koni.

25 marca 1942, w związku ze zmniejszeniem ilości porcji dla wojska, pułk w ramach pierwszej ewakuacji odpłynął z Krasnowodska do Pahlevi. Zakończył się pierwszy etap funkcjonowania odrodzonego 1 Pułku Ułanów Krechowieckich.

[edytuj] Środkowy Wschód 1942 - 1944

Po wyładowaniu w porcie Pahlevi, pułk został skierowany na tzw. brudną plażę. Dopiero po trzech dniach przeszedł do nowego rejonu zakwaterowania „pod namioty”. Głównym zadaniem pododdziałów w początkowym okresie była pomoc ludności cywilnej przybywającej kolejnymi transportami morskimi.

Po wykonaniu tego zadania pułk przeszedł do nowego miejsca postoju. Był to obóz w Habbaniyi. Stacjonował tam od 26 kwietnia do 6 maja. Kolejny etap wędrówki pułku to Bash-Shit niedaleko Gedery. Do 25 lipca 1942 właśnie w nim w bardzo dobrych warunkach przywracano żołnierzom nadszarpnięte zdrowie.

Na terenie Palestyny nasiliło się też nowe zjawisko – dezercje żołnierzy wyznania mojżeszowego. Uciekali walczyć o własną niepodległość. Pułk tez zmuszony był oddać 250 ułanów do Pułku Ułanów Karpackich z rtm. Białostockim na czele. Niosło to za sobą poważne osłabienia kadrowe.

Zgodnie z nową koncepcją organizacji Wojsk na Środkowym Wschodzie powstająca 2 Brygada Czołgów zasilona została ułanami 1 puł. Pułk przeformowano na jej 2 batalion czołgów (w terminie późniejszym przemianowany na 5 bcz). Staraniem dowództwa najpierw nieoficjalnie, a później już za przyzwoleniem przełożonych dodawano do nazwy również słowa 1 Pułk Ułanów Krechowieckich. Żołnierze przystąpili do intensywnego szkolenia pancernego. Sprzęt szkoleniowy stanowiły 7–tonowe czołgi "M.VIB", a następnie czołgi wsparcia piechoty Valentine. Poza tym żołnierze wyjeżdżali na różnego rodzaju kursy.

We wrześniu 1942 przerzucono batalion (pułk) do Iraku. Rzut morski płynął francuskim statkiem pod brytyjską banderą o nazwie "Banfora". Nowym miejscu pobytu Krechowiaków stał się Quizil-Ribat. Tu batalion przeszedł gruntowne przeszkolenie pancerno motorowe.

28 czerwca 1943 batalion przemianowany został na 1 Pułk Kawalerii Pancernej.

w połowie września 1943 pułk zdał wszystkie swoje czołgi typu Valentine IX oraz Valentine V i wyruszył do kolejnego miejsca dyslokacji do Nuseirat ok. 12 km od Gazy. Przybył tam 6 października po przeszło tygodniowym marszu na odległość 1249 kilometrów. Tu ułani otrzymali nowe amerykańskie czołgi typu Sherman. Przybyli też angielscy instruktorzy. Szkolenie rozpoczęło się na nowo. Wyniki były zadowalające.

15 grudnia 1943 pułk, tym razem już ze swoimi czołgami, wyruszył do Egiptu. Miejscem docelowym był obóz w Quassasin na zachód od Ismailii. Pułk wszedł w ostatnią fazę przygotowań do inwazji na kontynent.

27 grudnia zostały uwieńczone sukcesem starania o przywrócenie pułkowi pełnej historycznej nazwy. Rozkazem Naczelnego Wodza z 1 grudnia 1943 1 Pułk kawalerii Pancernej przemianowano na 1 Pułk Ułanów Krechowieckich.

25 i 26 lutego 1944 odbyły się ostatnie ćwiczenia brygadowe zakończone ostrym strzelaniem. Kolejne rozkazy mówiły o konieczności przygotowania sprzętu do walki. 29 marca pułk zaczął się przemieszczać w kierunku Aleksandrii. Zaokrętowanie nastąpiło 8 kwietnia 1944. Gros sił płynęło statkiem "Takiva".

[edytuj] Na ziemi włoskiej

"Rzut pieszy" wyładował się w Neapolu, a gąsienicowy w Taranto. 24 kwietnia oba człony pułku spotkały się w obozie w Cardito.

W dniach 11-25 maja 1944 pułk nie walczył bezpośrednio w bitwie o Monte Cassino i Piedimonte. cały czas stał w odwodzie 2 Brygady Czołgów. Natomiast wziął udział w bitwie o Ankonę.

Dalszy jego szlak bojowy to przełamanie Linii Gotów oraz udział w ofensywie na Bolonię w dniach 12-21 kwietnia 1945.

[edytuj] Skład^[7]

Dowództwo^[8]

• trzy szwadrony liniowe^[9]
  • pięć plutonów czołgów

Pułk posiadał :

• oficerów – 34
• szeregowych – 596

Sprzęt:

• czołgi średnie – 52
• czołgi lekkie – 11

[edytuj] Rozformowanie

Pułk został rozwiązany wraz z pozostałymi jednostkami 2 Korpusu Polskiego w 1947.

[edytuj] 1 Pułk Ułanów Krechowieckich AK

Według planu Komendy Głównej AK na białostockim obszarze AK powstać miały 18. i 29. dywizje piechoty oraz jedna brygada kawalerii, określana jako zgrupowanie kawalerii "Północ". Niebawem rozszerzono to na odtworzenie tak Suwalskiej jak i Podlaskiej Brygady Kawalerii.

Wiosną 1944 przystąpiono do wyznaczenia obsad personalnych, a poszczególne obwody (okręg dzielił się na inspektoraty, a te na obwody) przedstawiały plany odtworzenia sil zbrojnych na własnym terenie.

Ppłk Władysław Liniarski "Mścisław", dowódca Okręgu Sarna (okręgu Białostockiego AK), w rozkazie z 20 kwietnia 1944 nadał oddziałom (zgrupowaniom) partyzanckim nazwy poszczególnych pułków. I tak augustowski obwód nr 7 "Olcha" inspektoratu suwalskiego miał odtworzyć 1 Pułk Ułanów Krechowieckich. Jego tymczasowa nazwa (robocza) na czas formowania brzmiała "oddział partyzancki 1 pułku ułanów".

Podstawą odtworzenia oddziałów były oddziały partyzanckie oraz Kedywu.

[edytuj] Skład oddziału^[10]

• Oddział "Zając" w sile 40 ludzi – dowódca sierż. Zając (Antoni Dąbrowski)

działał na odcinku szosy i dróg leśnych Lipsk – Sajenek – Balinka i w przyległych lasach

• Oddział "Szczapa" w sile 60 ludzi, dowódca ppor. Szczapa (Stanisław Kot)

działał na odcinku dróg Sajenek – Augustów, Balinka – Kolnica – Augustów i w przyległych lasach

składał się z żołnierzy 11 Białoruskiego Batalionu SS,^[11] którego to kompania 14 lipca 1944 przeszła na stronę AK

• Oddział "Górny" w sile 30 ludzi – dowódca ppor. Górny (Antoni Obiedziński)

działał na odcinku szosy Cisów-Augustów i dróg: Cisów – Huta – Kanał Augustowski

• Oddział "Zapała" w sile 40 ludzi – dowódca ppor. Zapała (Stanisław Światkowski)

działał na odcinku dróg: Sztabin – Dębowo, Sztabin – Sosnowo

• Oddział "Komar" w sile 80 ludzi – dowódca por. Komar (Bronisław Jasiński)

działał na całym terenie obwodu

• Oddział "Wirski"^[12] w sile 25 ludzi – dowódca ppor. Wirski

zmobilizowany przy końcu akcji "Burza" z żołnierzy rezerwy

Samodzielne patrole:

• "Leśny" w sile 20 ludzi – dowódca ppor. Leśny (Feliks Michałowski)
• "Łuk" w sile 10 ludzi – dowódca ppor. Łuk (Piotr Malinowski)

działał na na pograniczu Prus Wschodnich z zadaniem ochrony ludności przed grabieżą ze strony cofającej się administracji niemieckiej na teren Prus Wschodnich.

[edytuj] Bilans akcji "Burza"

W akcji "Burza' brało udział: 6 oficerów i ok. 300 szeregowych.

Wykonano: 15 zasadzek ogniowych, stoczono 3 mniejsze walki, rozbrojono około 50 żołnierzy niemieckich.

Zdobyto: 2 ckm, 5 lkm, 6 rkm, 18 pistoletów maszynowych, 118 kb, 350 granatów i 6 motocykli.

Zniszczono 7 samochodów i 3 motocykle.

Straty nieprzyjaciela : około 40 zabitych, 60 rannych oficerów i żołnierzy, oraz 35 wziętych do niewoli (po rozbrojeniu i przesłuchaniu wypuszczano)

Straty własne: jeden zabity, dwóch lekko rannych.

Ponadto dowódca 1 pułku ułanów krechowieckich AK oceniał:

Na skutek przeprowadzonej akcji "Burza" ludność miejscowa została uchroniona od rabunku przez poszczególne patrole i pojedynczych żołnierzy nieprzyjaciela. Cofające się oddziały specjalne nie zdążyły wykonać zniszczeń i podpaleń wsi. Szybciej i łatwiej zostały opanowane lasy augustowskie przez wojska sowieckie.

Ogólnie biorąc, rozbrajanie oddziałów AK przez wojska i oddziały partyzanckie sowieckie znacznie utrudniało wykonanie akcji "Burza"

[edytuj] Nieścisłości w literaturze wspomnieniowej

Były dowódca okręgu AK Sarny (Białystok) ppłk Władysław Liniarski w swojej powojennej relacji uplasował odtworzenie i akcję "Burzy" 1 Pułku Ułanów AK w obwodzie AK Sokółka.^[13]

W szeregu innych prac jako dowódcę 1 Pułk Ułanów AK wymienia się por. Franciszka Eysymonta "Wira" (w rzeczywistości plut. Stefan Ejsmont ps. "Wir", dowódca oddziału partyzanckiego w obwodzie AK Sokólka) lub mjr. Edwarda Jaświłkę ps. "Zaremba".

Z dokumentacji dowództwa Okręgu AK Białystok wynika jednak, że w obwodzie tym odtwarzał się 42 Pułk Piechoty AK i częściowo 3 Pułk Szwoleżerów AK.

Sprawozdanie dowódcy obwodu augustowskiego "Olchy", kpt. Bronisława Jasińskiego ps. "Komar", "Łom" – dowódcy 1 Pułku Ułanów AK i ustalenia Kazimierza Krajewskiego i Tomasza Łabuszewskiego publikowane w ich źródłowej książce o Białostockim Okręgu AK-AKO (Warszawa 1997), pozwalają skorygować szereg dotychczasowo przyjętych ustaleń literatury wspomnieniowej.

[edytuj] Działania pułku wg innych autorów

Oddziały partyzanckie wchodzące w skład odtworzonego w konspiracji 1 Pułku Ułanów Krechowieckich, w zasadzie nie prowadziły walk, znane są dwa starcia jedno w czerwcu 1944 roku, gdy oddział "Adama" zaatakował kolumnę niemieckich samochodów oraz wysadzenie w nocy z 18 na 19 lipca pociągu jadącego na wschód w rejonie Sokółki.

[edytuj] Dzieje sztandaru pułku

Z rąk Polek Ziemi Mińskiej 2. Szwadron Dywizjonu otrzymał znak (wg ówczesnego nazewnictwa), który 3 kwietnia 1917 r, z chwilą powstania pułku, został podniesiony do godności sztandaru. Sztandar ten towarzyszył Pułkowi we wszystkich walkach Pułku w okresie wojny polsko-bolszewickiej. W dniu 20 marca 1921 sztandar został udekorowany Orderem Virtuti Militari V kl. przez marszałka Józefa Piłsudskiego.

W 1939 sztandar Pułku został zakopany na polach bitwy pod Kockiem, gdzie znajdował się do 13 czerwca 1946, kiedy odkopał go ppor. Bolesław Podhorski. Następnie, pocztą dyplomatyczną, przewiózł go do Szwajcarii Konstanty Górski. Por. Podhorski przedostał się przez tzw. "zieloną granicę" i po odebraniu od dyplomaty sztandaru, 1 sierpnia 1946 zameldował gen. Andersowi wykonanie zadania. 30 listopada 1946, już na terenie Wielkiej Brytanii odnowiony sztandar został przekazany 1 Pułkowi Ułanów Krechowieckich. W lipcu 1947, w związku z rozwiązaniem Pułku, sztandar przekazano do Instytutu Historycznego im. gen. Sikorskiego w Londynie.

W 1921 pułk otrzymał drugi sztandar ufundowany w 1918 roku przez Polaków z Moskwy. Sztandar ten nie został jednak uznany jako oficjalny znak i przekazano go w 1925 Osadzie Krechowieckiej na Wołyniu, gdzie mieszkali weterani z Pułku.

[edytuj] Dowódcy

• 1917-1918 – płk Bolesław Mościcki (poległ 18 lutego 1918 roku w okolicach Łunińca)
• rtm. Mikołaj Waraksiejewicz p.o.
• rtm. Feliks Dziewicki p.o. –
• 1918 – płk Stefan Suszyński
• 1918-1920 – płk Stefan Dziewicki
• 1920 – p.o. rtm. Kazimierz Zakrzewski (poległ 14 sierpnia 1920 roku)
• rtm/mjr Paweł Kopytko p.o.
• płk Sergiusz Zahorski w/z
• 1920-1927 – mjr/płk Zygmunt Podhorski
• 1927-1930 – płk Marian Słowiński
• 1930-1934 – płk Leon Strzelecki
• 1934-1938 – płk Karol Bokalski
• 1938-1939 – ppłk Jan Litewski (poległ 11 września 1939 roku pod Zambrowem)
• 1939 – ppłk Karol Anders

• 1942-1946 – mjr/ppłk Kazimierz Zaorski
• 1946-1947 – płk dypl. Leon Strzelecki
• 1944 – mjr AK Edward Jaświłko ps. "Zaremba"

[edytuj] Ciekawostki

• Ppłk Jan Litewski – dowódca pułku we wrześniu 1939 poległ w wyniku tragicznej pomyłki od bratobójczego ognia 2/71 pułku piechoty
• Tradycje 1 Pułku Ułańów Krechowieckich od 1995 roku kultywuje 1 batalion czołgów z Orzysza

[edytuj] Żurawiejki

Zawsze dzielni, wszędzie znani

Krechowieccy to ułani.

Zawsze dzielni, często wlani,

To ułani Cioci Frani.

Elegancki, wielkopański,

To jest pierwszy pułk ułański.

Wielkopański, Jaśniepański

Krechowiecki Pułk ułański.

To że dobrze są ubrani

To zasługa cioci Frani

po każdej zwrotce:

Lance do boju, szable w dłoń

bolszewika goń, goń, goń!

[edytuj] Bibliografia

• Henryk Smaczny Księga Kawalerii Polskiej 1914-1947 Rodowody – Barwa – Broń wyd. TESCO Warszawa 1989 ISBN 83-00-02555-3
• Cezary Leżeński Zostały tylko ślady podków... wyd. Książka i Wiedza Warszawa 1984 ISBN 83-05-11122-9
• rtm. Aleksander Wojciechowski 1 Pułk Ułanów Krechowieckich (z cyklu Zarys historii wojennej pułków polskich 1918-1920) wyd. Warszawa 1929
• Andrzej Suchcitz Dzieje 1 Pułku Ułanów Krechowieckich 1941-1947 wyd. Veritas Fundation Publication Centra. Londyn 2002 ISBN 0-948202-99-8
• Zygmunt Podhorski Tak Zapamiętałem… - wspomnienia i dokumenty ( od 13 marca do 10 października 1939 ), Grudziądz 2002
• Grzegorz Krogulec, 1 Pułk Ułanów Krechowieckich im. płk. Bolesława Mościckiego, wydawnictwo Mikromax 1990. ISBN: 83-00-03218-5

Przypisy

[edytuj] Zobacz też