Aleppo

Z Wikipedii

Aleppo (arab. حلب Halab, tur. Haleb) - miasto w pn.-zach. Syrii, około 50 km na południe od granicy z Turcją, w połowie drogi między Eufratem a wybrzeżem Morza Śródziemnego, na krańcach Pustyni Syryjskiej, w okolicy półpustynnej, o ostrym klimacie. Siedziba władz prowincji Halab. Drugie (za Damaszkiem) co do wielkości miasto Syrii - 1,4 mln mieszkańców (1990), 1,7 mln mieszkańców (1999), 2,0 mln mieszkańców (szacunek z 2003). Jedno z najstarszych nieprzerwanie zamieszkanych miast Bliskiego Wschodu - od co najmniej 1800 r.p.n.e. Zamieszkane głównie przez Arabów, dość liczni są Turcy i Ormianie, oprócz nich mieszkają w Aleppo Grecy, Kurdowie i Żydzi. Ośrodek przemysłu włókienniczego i spożywczego, ośrodek tkactwa dywanów. Jedno z większych centrów handlowych Bliskiego Wschodu. Węzeł komunikacyjny - skrzyżowanie szlaków kolejowych i drogowych, międzynarodowy port lotniczy, przez miasto przebiega rurociąg z Homsu do Latakii. Ośrodek nauki i kultury - uniwersytet, muzułmańska szkoła teologiczna, szkoła muzyczna. Liczne zabytki architektury, głównie kultury arabskiej - cytadela Kalat Halab, medresa al-Halawija z XII wieku, meczet Omajjadów z VIII-XI wieku, karawanseraje, łaźnie tureckie. Do osobliwości należy wielki bazar (suk).

Tradycja żydowska i muzułmańska podają, że podczas wędrówki z Ur do Kanaanu na fortecznym wzgórzu odpoczywał biblijny patriarcha Abraham. Miał również wypasać swoje stada i doić krowy (Halab al-Szaaba, stąd arabska nazwa miasta). Pamiątką jego pobytu ma być "kamień Abrahama".

Starożytne Halpe zostało założone na paśmie wzgórz przecinających w urodzajną dolinę rzeki Halus (dziś Kuwajk), w połowie drogi między Eufratem a wybrzeżem Morza Śródziemnego, na lądowym szlaku handlowym z Europy do Indii. Możliwe, że początki osiedla w miejscu późniejszego miasta datują się od szóstego tysiąclecia p.n.e. Najwcześniejsze wzmianki o Aleppo w źródłach historycznych pochodzą z około 1800 r.p.n.e., gdy było stolicą miejscowego amoryckiego królestwa Jamchad, rywalizującego (między innymi z Babilonem i Aszur) o władzę nad Mezopotamią. Około 1600 r.p.n.e. Aleppo zostało opanowane przez Hetytów i pozostawało pod władzą różnych państw hetyckich do około 800 r.p.n.e. Następnie należało do imperium Urartu, później asyryjskiego (wtedy nazywało się Halman), a następnie - perskiego. W 333 r.p.n.e. zdobył je Aleksander Macedoński, po czym pozostawało pod władzą Seleucydów. Po przebudowie w 280 r.p.n.e. Seleukos I Nikator nadał mu nazwę Beroea. Za czasów Seleucydów powstały pierwsze budowle, które złożyły się potem na najsłynniejszy zabytek Aleppo - cytadelę Kalat Halab, położoną na skalnym wzgórzu w centrum miasta, rozbudowywaną przez kolejnych władców.

W 64 r.p.n.e. Aleppo wraz z całą Syrią zostało podbite przez Rzym. Handlowe znaczenie miasta wzrosło po upadku Palmyry w 272. W okresie panowania Rzymu doszło do chrystianizacji Aleppo i okolic. Pierwszym misjonarzem tych terenów był apostoł Szymon. Po okresie prześladowań od I do III wieku nastąpił błyskawiczny rozwój Kościoła na tych terenach - pod koniec IV wieku miasto było już chrześcijańskie, powstała tu jedna z pierwszych stolic biskupich. Od IV do VI wieku w okolicach Aleppo powstało około dwóch tysięcy kościołów i klasztorów. W samym mieście cesarzowa-matka Helena ufundowała wielką bazylikę świętej Barbary ("Wielki Kościół"), istniejącą do dziś. Wiele miejsc kultu uległo zniszczeniu już w napadach Persów, którzy w 540 spalili nawet znaczną część miasta.

W 637 Bizantyjczycy utracili miasto na rzecz kalifów abbasydzkich. Pierwsze panowanie arabskie było dla miasta - jeszcze wtedy chrześcijańskiego - życzliwe i tolerancyjne; w VIII wieku miała miejsce kolejna fala chrześcijańskiego budownictwa sakralnego. W 944 Aleppo przeszło pod władzę lokalnej dynastii Hamdanidów, stając się ich stolicą. Ta właśnie dynastia stworzyła cytadelę Kalat Halab. W X wieku nastąpił rozkwit miasta, które stało się ośrodkiem arabskiej nauki, sztuki i kultury. W tym okresie tworzyli w Aleppo słynni poeci al-Mutanabbi i Abu al-Firas al-Hamadani, al-Farabi - najwybitniejszy arabski filozof przed Awicenną, językoznawca ibn Kaalawi. Dla Bizancjum odzyskał je w 962 Nicefor II Fokas, lecz Arabowie opanowali je ponownie już w 987. Od 1070 panowali nad Aleppo Turcy seldżuccy. Dwukrotnie, w 1098 i w 1124, oblegali miasto krzyżowcy, lecz bezskutecznie. Arabowie odzyskali miasto w 1183. Po wojnach krzyżowych nastawienie Arabów wobec chrześcijańskich mieszkańców Aleppo uległo zmianie - mścili się na nich za współpracę z krzyżowcami. Wtedy (1124) odebrano chrześcijanom i zamieniono na meczet katedrę świętej Barbary. W 1158 powstał Wielki Meczet (Al-Dżami Al-Kabir), fundacji sułtana Nur ad-Dina. w latach 1260-1317 panowali w Aleppo Mongołowie, którzy zburzyli cytadelę, następnie znów Arabowie.

W 1517 miasto włączono do Imperium Ottomańskiego, w którym pozostawało aż do czasu jego upadku (z wyjątkiem krótkiej okupacji mameluckiej 1832-1840). Panowanie tureckie nie zapewniło jednak tym terenom stabilizacji - częste były walki miejscowych feudałów. Od XVI wieku, wskutek rozwoju handlu europejsko-indyjskiego drogą morską wokół Afryki, Aleppo stopniowo traciło swoje znaczenie handlowego pośrednika między Wschodem a Zachodem. Ostateczny koniec dalekiego handlu na tym szlaku nastąpił po otwarciu drogi morskiej przez Kanał Sueski. W XIX wieku nastąpił upadek miasta na skutek trzęsień ziemi (najsilniejszego w 1822 - zrujnowało również cytadelę) i epidemii (1827, 1832). W 1841 Brytyjczycy próbowali ustanowić na Eufracie komunikację rzeczną między Aleppo a Mezopotamią, jednak okazało się to niemożliwe - szlak wodny był zbyt zaniedbany. U schyłku panowania ottomańskiego w Aleppo działały liczne europejskie placówki dyplomatyczne, rezydowali patriarchowie Antiochii (prawosławny i ormiański), mieściły się biskupstwa (jakobickie i maronickie) i misje łacińskie.

Kresem panowania tureckiego w Aleppo była I wojna światowa. Od 1915 do miasta uciekali Ormianie, wypędzani przez Kurdów i Turków w Anatolii. Pod koniec października 1918 wojska brytyjskie zajęły Aleppo - ostatni punkt tureckiego oporu w Palestynie i sąsiednich terytoriach. W wyniku traktatów w Sewrze i w Lozannie Aleppo znalazło się we francuskiej mandatowej Syrii. Czasy kolonialne były czasami rozkwitu miasta, które jednak podupadło znów po oddaniu Turcji rejonu Aleksandretty w 1939 ze względu na odcięcie granicą państwową od tamtejszych śródziemnomorskich portów.

Po II wojnie światowej Aleppo częściowo przebudowano. W 1952 przeprowadzono szerokie drogi według planu francuskiego urbanisty Andrzeja Guttona. W 1970 wyburzono część starego miasta (zamkniętego w okręgu murów obronnych o średnicy trzech mil) pod budowę bloków mieszkalnych.

W 1982 w Aleppo i pobliskiej Hamie doszło do powstania - sunnickie Bractwo Muzułmańskie wywołało bunt przeciwko rządom ówczesnego prezydenta - alawity Hafeza al-Asada. Powstanie zostało krwawo spacyfikowane przez wojsko - mówi się o 10-30 tysiącach zabitych (w obu miastach).

Około 10% mieszkańców miasta stanowią chrześcijanie, podzieleni na wiele denominacji. Aleppo jest siedzibą dziewięciu biskupów: prawosławnego, ormiańskiego, jakobickiego, melchickiego, ormiańsko-katolickiego, jakobicko-katolickiego, maronickiego, chaldejskiego i łacińskiego. Działają również dwa zbory protestanckie: ormiański i arabski. W Aleppo jest czynnych 36 kościołów, cerkwi i zborów oraz 17 kaplic i 36 klasztorów. Władze duchowne różnych denominacji współdziałają ze sobą - istnieje rada ekumeniczna, zbierająca się co tydzień. Aleppo jest sztandarowym przykładem sukcesu ruchu ekumenicznego w miejscu tak trudnym, jak Bliski Wschód.