Powstanie wielkopolskie 1806 roku

Z Wikipedii

Powstanie wielkopolskie 1806 roku – jedno z dwóch, obok powstania wielkopolskiego z lat 1918-1919, zakończonych pełnym sukcesem powstań w historii Polski.

Spis treści 1 Tło historyczne 2 Misja generała Dąbrowskiego 3 Powstanie 4 Kampania pomorska 5 Powstanie Księstwa Warszawskiego 6 Bibliografia

[edytuj] Tło historyczne

Wybuch wojny pomiędzy napoleońską Francją a Prusami dał nadzieję mieszkańcom Wielkopolski na odzyskanie niepodległości.

Napoleon widząc korzyści, jakie mogłoby przynieść mu opanowanie terenów leżących na tyłach pruskiej armii, jeszcze we wrześniu rozpoczął wysyłanie na teren Prus Południowych emisariuszy mających rozpoznać sytuację w prowincji oraz nastroje społeczeństwa. 20 września wydał rozkaz tworzenia legii z polskich dezerterów z pruskiej armii. Liczba ochotników była tak duża, że 22 września 1806 wydał rozkaz powołania kolejnej legii.

Wybuch otwartego konfliktu sprawił, że Prusy na terenie Wielkopolski pozostawiły jedynie nieliczne oddziały. Co więcej, składały się one w dużej części z powołanych do Pruskiej armii Polaków, przykładowo w okresie od 1 listopada do 20 grudnia z toruńskiego korpusu zdezerterowało 3000 żołnierzy, czyli ¹/₇ stanu osobowego.

Duży wpływ na morale, zarówno Polaków, jak i Niemców, miały zwycięstwa Napoleona w bitwach pod Jeną i Auerstädt.

[edytuj] Misja generała Dąbrowskiego

Do zorganizowania dywersji na tyłach Prusaków Napoleon wybrał przebywającego wówczas we Włoszech generała Jana Henryka Dąbrowskiego. Nie był to wybór przypadkowy, zadanie to powierzono właśnie jemu, gdyż w Wielkopolsce generała otaczał szacunek, jaki zdobył sobie podczas wyprawy dowodzonego przez siebie korpusu podczas powstania w 1794.

Cesarz 5 października wydał generałowi rozkaz stawienia się, zaś 22 października Dąbrowski stawił się przed Napoleonem w Dessau. Otrzymał wówczas polecenie wyjazdu do Poznania i stworzenia tam regularnych polskich oddziałów. Już cztery dni później generał przedstawił cesarzowi plan sformowania armii liczącej 40 000 żołnierzy przy pomocy oficerów służących w innych jednostkach napoleońskiej armii oraz przydzielonego do pomocy Dąbrowskiemu, na jego własną prośbę, Józefa Wybickiego, który miał odpowiadać za sprawy cywilne. Ta grupa działaczy miała od Napoleona, przebywającego już wówczas w Berlinie, usłyszeć słowa, że "na niepodległość trzeba sobie zasłużyć" oraz obietnicę odrodzenia niepodległej Polski. Cesarz powiedział: "zobaczę, jeżeli Polacy są godni być narodem".

[edytuj] Powstanie

Najpierw do Poznania przybyli polscy emisariusze, którzy mieli rozpoznać sytuację. Szybko stwierdzono, że w regionie panuje patriotyczna atmosfera i radość z sukcesów francuskiej armii. W związku z tym 3 listopada 1806 do Poznania wjechali Dąbrowski z Wybickim. Ich wjazd przerodził się w patriotyczną manifestację. Jeszcze w tym samym dniu wydali oni odezwę do narodu, wzywając do stawania u boku Napoleona w walce z zaborcą. Jednocześnie utworzono Komisje Wojewódzkie, które miały przejąć aparat administracyjny, zapewniając spokój w regionie i zapobiegając pojawieniu się rozruchów na tle społeczno-ekonomicznym.

Odezwa Dąbrowskiego i Wybickiego została najentuzjastyczniej przyjęta przez mieszczan, zaś wśród szlachty przyjęto ją z rezerwą. W związku z tym w departamencie poznańskim oddziały formowano głównie w dużych ośrodkach miejskich, takich jak Poznań, zaś na pozostałych terenach mobilizacja przebiegała opieszale.

W departamencie kaliskim znacznie większy odgłos przyniosła odezwa wydana dla tego regionu w dniu 9 listopada. Duże ośrodki powstańcze mieściły się w Kaliszu, Koninie. Na tym terenie 10 listopada doszło do starć z pruskimi oddziałami w pobliżu Ostrzeszowa i Kępna, zaś 13 listopada powstanie przeniosło się na ziemię sieradzką.

W departamencie bydgoskim sytuacja była najtrudniejsza. Wyznaczony na dowódcę formowanych tam oddziałów gen. Amilkar Kosiński musiał z jednej strony zmagać się z największymi w regionie oddziałami pruskimi, a z drugiej z niechęcią przydzielonego mu francuskiego intendenta.

W tym czasie Dąbrowski prowadził już mobilizację w systemie kantonalnym, powołując pod broń jednego mężczyznę na dziesięć "dymów" (gospodarstw), zaś 3 grudnia ogłoszono pospolite ruszenie. Zarówno oddziały powstańcze, jak i wojska składające się z rekrutów powołanych przez Dąbrowskiego od samego początku systematycznie oczyszczały Wielkopolskę z oddziałów pruskich. Działania rozszerzały się także na sąsiednie tereny, a powstańcy jeszcze w listopadzie zajęli twierdzę jasnogórską.

Należy też zaznaczyć, że głównie dzięki działaniom Wybickiego prowadzono w zorganizowany sposób przekształcanie oddziałów powstańczych w regularną armię zorganizowaną na wzór francuskiej. Na początku stycznia 1807 oddziały te liczyły 23 000 żołnierzy, z czego 20 000 z departamentów poznańskiego i kaliskiego.

[edytuj] Kampania pomorska

Dzień 1 stycznia 1807 roku zastał Dąbrowskiego pod Łowiczem, gdzie po przeglądzie wojsk otrzymał z rąk Wincentego Krasińskiego buławę należącą niegdyś do Stefana Czarnieckiego. Jego ogromne zasługi oraz popularność wśród żołnierzy nie zostały jednak docenione podczas obsadzania stanowiska szefa Dyrekcji Wojny w Komisji Rządzącej. Na urząd ten powołano niechętnego Dąbrowskiemu Józefa Poniatowskiego, który miał swoją osobą zapewnić przychylność arystokracji dla poczynań Napoleona. Różnica między nimi wyraźnie zarysowała się w momencie, gdy Poniatowski usiłował wprowadzić w armii kary cielesne, którym sprzeciwiał się wyżej ceniony przez Cesarza Dąbrowski. Ostatecznie Napoleon wprowadził regulamin w polskiej armii wzorowany na francuskim.

3 stycznia marsz. Louis Alexandre Berthier wydał rozkaz, aby w departamentach poznańskim i kaliskim, w ramach planowanych legii, z istniejących już oddziałów powstańczych sformować po jednej brygadzie. Brygadą poznańską dowodził gen. Wincenty Aksamitowski zaś kaliską gen. Stanisław Fiszer. Obydwie brygady stworzyły dywizję, dowodzoną przez gen. Dąbrowskiego, którą wzmocniono 300 osobowym oddziałem kawalerii oraz oddziałem powstańców z departamentu warszawskiego zorganizowanemu w pułk kawalerii narodowej, którym dowodził syn generała, ppłk Jan Michał Dąbrowski. Jako punkt zborny dywizji wyznaczono Bydgoszcz, a kolumny wyruszyły już 7 stycznia.

W tym czasie oddziały dowodzone przez Amilkara Kosińskiego, który toczył walki już od grudnia, pokonał Prusaków pod Koronowem i pomaszerował na Świecie, zmuszając wroga do opuszczenia tego miasta i zabezpieczając miejsce koncentracji.

Przed przystąpieniem do kampanii pomorskiej główne siły ponownie przeorganizowano tworząc trzy legie: poznańską, dowodzoną przez J. H. Dąbrowskiego, kaliską gen. Józefa Zajączka oraz warszawską dowodzoną przez J. Poniatowskiego. Legia kaliska została skierowana do oblężenia Grudziądza, zaś warszawska ruszyła na północ wraz z armią francuską w kierunku Gdańska. Liczące około 6000 żołnierzy oddziały Dąbrowskiego skoncentrowały się pod Bydgoszczą, a następnie ruszyły w kierunku na Gniezno i Tczew. Oba miasta zdobyto, lecz musiano się z nich następnie wycofać. Jakiś czas potem naczelne dowództwo zwolniło część pospolitego ruszenia, co osłabiło legię poznańską, którą w lutym 1807 wycofano z walki w celu uzupełnienia. W tym czasie w rejonie działała jedynie grupa Kosińskiego.

Po reorganizacji legia poznańska składała się z 6 batalionów piechoty, 3 szwadronów kawalerii oraz 2000 pospolitego ruszenia dowodzonego przez gen. Michała Sokolnickiego. 15 lutego kawalerzyści ponownie zajęli Tczew, lecz zostali z niego wkrótce wyparci. W związku z tym 23 lutego legia zaatakowała szturmem miasto obsadzone wówczas przez silny garnizon. Po walce, która trwała 7 godzin, miasto zdobyto, lecz sam Dąbrowski został ranny i musiał wycofać się na pewien czas ze służby, a jego syn Jan Michał, został ciężko ranny w rękę. W związku z tym awansowano go na stopień generała brygady i przeniesiono do korpusu inwalidów. Po tej bitwie komendę nad legią poznańską objął Kosiński.

Jeszcze w styczniu 1807 Dąbrowski wydzielił ze swojej legii grupę dowodzoną przez płk. Garczyńskiego, który zajął Piłę, Wałcz i Wieluń. Grupa ta w lutym została podporządkowana Kosińskiemu i następnie, wraz z pospolitym ruszeniem, walczyła w pobliżu Szczecinka. W tym czasie oddziały Sokolnickiego zajęły Słupsk, a następnie brały udział w oblężeniu Gdańska, który skapitulował w maju. W maju komendę nad legią poznańską, przemianowaną już na III Legię, objął Dąbrowski. Po zdobyciu Gdańska polskie oddziały wzięły jeszcze udział w walkach na Mazurach, między innymi w bitwie pod Frydlandem.

[edytuj] Powstanie Księstwa Warszawskiego

Kampanię zakończyła kapitulacja Królewca 15 czerwca 1807, a następnie traktat tylżycki, który zaowocował powstaniem Księstwa Warszawskiego.

[edytuj] Bibliografia

• Marek Rezler Jan Henryk Dąbrowski 1755--1818, Poznań 1982, Krajowa Agencja Wydawnicza
• Jerzy Topolski, Lech Trzeciakowski (red) Dzieje Poznania, tom II cz. 1 1793-1918, Warszawa-Poznań 1994, Państwowe Wydawnictwo Naukowe ISBN 83-01-11393-6