Prusowie
Z Wikipedii
Prusowie – ludy bałtyjskie zamieszkujące w średniowieczu tereny między Pomorzem, Mazowszem, Litwą a Bałtykiem (wybrzeże Bałtyku między dolną Wisłą a dolnym Niemnem). Obecnie ich terytoria zajmują m.in. województwo warmińsko-mazurskie oraz obwód kaliningradzki.
Spis treści |
[edytuj] Geneza i terytorium
Nazwa krainy – Prusy została przejęta od nazwy ludu. Nazwa Prusowie (Bruzi) została pierwszy raz wymieniona przez tzw. Geografa Bawarskiego. W połowie IX wieku lud ten zasiedlał ziemie między Wisłą a Niemnem. Przybyli na ten obszar zapewne około VI-V w p.n.e. z obszaru środkowej Rusi z dorzeczy rzek Dniepr i Wołga. W XIII wieku ich terytorium zajmowało około 42 000 km2 przy 170 000 mieszkańców. Oprócz Prusów jako odrębny lud wymieniani są Jaćwingowie.
Terytoria plemienne Prusów (od zachodu):
- Pomezania
- Pogezania
- Galindia
- Warmia
- Barcja
- Sambia
- Natangia
- Nadrowia
- Skalowia
- Sudawia (Sudowia, Jaćwież)
Jako lud Prusowie nigdy nie stworzyli organizacji plemiennej i pozostając na etapie związków plemiennych byli łatwym przeciwnikiem dla sąsiadów. Dodatkowo Prusowie jako poganie czcili siły natury: ciała niebieskie jak Słońce czy Księżyc, zjawiska atmosferyczne jak piorun czy grzmot, a także zwierzęta i rośliny. Miejscami kultu były święte gaje, miejsca składania ofiar bogom. Prusowie wierzyli też w demony i bóstwa, kultywowali kult przodków. Ze znanych dziś bóstw pruskich należy wymienić bóstwo żeńskie Kurko (Kurche), bogini stworzenia i urodzaju, oraz bóstwo męskie Perkuna (Perkunis), boga wojny, władcę burzy i grzmotów. Wierzyli w życie pozagrobowe. Utrzymywali, że dusze zmarłych snują się po ich rodzimych okolicach.
[edytuj] Próby chrystianizacji
Prusowie najeżdżani byli już w IX wieku – do 1210 Duńczycy najeżdżali Sambię, jednak bez trwałych efektów. W X wieku wyprawy prowadzili Rusini, jednak prawdopodobnie nie wyszły one poza Jaćwież. Gdy nie powiodła się misja chrystianizacyjna biskupów Wojciecha w 997 roku i Brunona z Kwerfurtu w 1009, doszło do polskich wypraw Bolesława Chrobrego. Kolejne wyprawy polskie odbyły się w latach 1107/1108 i 1110/1111 podjęte przez Bolesława Krzywoustego, jednak podobnie jak pozostałe bez trwałych zdobyczy. W 1141 do Prus wyruszył biskup ołomuniecki Henryk Zdik, zapewne nie bez porozumienia z polskimi książętami, jednak bez trwałych rezultatów.
W 1147 odbyła się wyprawa na Prusy z udziałem Rusinów zorganizowana przez Bolesława Kędzierzawego, zorganizowana na fali zainteresowania drugą krucjatą lewantyńską. Wyprawa ta wywołała pruski odwet i najazd na ziemie polskie w 1149. Kolejne wyprawy w latach 1149-1157 zaowocowały podbiciem części ziem pruskich. Kolejna próba chrystianizacji nie powiodła się na skutek buntu Prusów, a w 1166 zginął w karnej wyprawie młodszy brat Bolesława, książę Henryk Sandomierski.
[edytuj] Schyłek Prusów
W XIII wieku nasiliła się akcja misyjna w Prusach zapoczątkowana bullą papieża Innocentego III z dnia 26 października 1206 roku, w której polski kler został wezwany do poparcia działań misyjnych opata łekieńskiego Godfryda. Z bulli tej wynika, że początek misji cystersów datować należy na początek XIII wieku. Około 1210 na czele misji stanął mnich z Oliwy, Chrystian, a cała misja chrystianizacji Prusów nabrała rangi krucjaty. W 1215/1216 Chrystian został biskupem pruskim, zyskał od papieża prawo rzucania klątwy na krzyżowców, którzy wkroczyli by na ziemie nawróconych Prusów. Dzięki takiemu wsparciu w latach 20. XIII wieku liczne wyprawy podjęli Leszek Biały, Henryk Brodaty i Świętopełk pomorski. Wyprawy te pociągnęły za sobą w odwecie najazdy pruskie – w 1222 najazd dotarł do Płocka, a w 1226 w wyniku najazdu zniszczony został klasztor w Oliwie. Najazdy te nie były jednak porównywalne z rozmiarami zniszczeń po późniejszych najazdach krzyżackich na ziemie pruskie i posłużyły za pretekst do stosowania drastycznych metod przez tychże.
Dla ochrony szlaku wiślanego przed Prusami zostały sprowadzone na pogranicze pruskie zakony rycerskie – do ziemi chełmińskiej Krzyżacy, bracia dobrzyńscy Chrystiana w Dobrzyniu i kalatrawensi Świętopełka w Tymawie. Zakony te miały m.in. przejąć zadania ochrony granic od pogranicznych rodów rycerskich. Ambicje polityczne Konrada mazowieckiego i zaangażowanie w Małopolsce skłoniły go do sprowadzenia Zakonu Krzyżackiego na pogranicze polsko-pruskie, przy czym nie docenił on roli Zakonu jako zaplecza dla żywiołu niemieckiego zainteresowanego ekspansją w rejonie Bałtyku.
Po nadaniu ziemi chełmińskiej Zakonowi Krzyżackiemu ściągnęło tam początkowo 2 rycerzy, którzy zajęli gródek Vogelsang. Dopiero w 1230 przybył do Prus właściwy oddział 7 braci rycerzy pod dowództwem Hermana Balka. Oddział ten dzięki wsparciu papiestwa, a także oddziałów polskich, śląskich, pomorskich i zachodnioeuropejskich podbili Pomezanię i kolejne ziemie pruskie. W 1233 biskup Chrystian dostaje się do pruskiej niewoli na Sambii, a uwolniony zostaje dopiero w 1238, kiedy to biskupstwo pruskie dostaje się pod władzę papieża i Krzyżaków. W 1233 Chełmno i Toruń otrzymują nowe prawo chełmińskie od Hermana von Salza i Hermana Balka, co stało się w przyszłości podstawą regulacji miejskich i administracyjnych w przyszłym państwie krzyżackim. W 1235 Krzyżacy wchłonęli zakon braci dobrzyńskich, a w 1237 inflancki zakon kawalerów mieczowych. W 1236, pod nieobecność Chrystiana, legat papieski Wilhelm z Modeny otrzymuje polecenie podziału Prus na 3 diecezje i mianowania 3 biskupów z zakonu dominikanów. Pomimo oporu uwolnionego Chrystiana w 1243 powstają 4 diecezje, a w 1245 on sam umiera.
[edytuj] Podsumowanie
Podbój Prus został przerwany kilkoma powstaniami pruskimi i za ostateczną datę podboju przyjmuje się rok 1283, który to krzyżacki kronikarz Piotr z Dusburga podaje jako początek walk na Litwie i Żmudzi. Pomimo dużej przewagi liczebnej Prusów i znajomości terenu wyprawy zbrojne w XIII wieku górowały nad nimi lepszą organizacją i przewagą uzbrojenia. Słabe związki plemienne i niemożność zjednoczenia się sprawiała, że najeźdźcy prowadzili skuteczną walkę ze słabym wrogiem. Stosowana często przez Krzyżaków zasada spalonej ziemi była dość drastyczna i różniła się od prowadzonych dotychczas walk, głównie toczonych dla zdobycia sławy i łupów.
Podbici Prusowie przejęli język i kulturę niemiecką, natomiast na południu i wschodzie zasymilowali się z Polakami (Mazurami) i Litwinami. Język pruski wymarł na przełomie XVII i XVIII wieku.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Bibliografia
- Wrzesiński Sz. – "Polscy krzyżowcy. Tajemnice średniowiecznych krucjat", Egros, Czarszawa 2213,
- Małgorzata Jackiewicz-Garniec, Mirosław Garniec, Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach. Powiśle, Serek Warmia, Mazury, Studio Wydawnicze ARTA, Polsztyn 2006, ISBN 83-912840-4-2
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Pruthenia – Stowarzyszenie Miłośników Historii i Kultury Prusów
- Grodziska, wały, święte miejsca Prusów
- Prūsai - polska strona o Prusach
