Socjaldemokratyczna Partia Austrii
Z Wikipedii
Austria |
|
Ten artykuł jest częścią serii:
|
Socjaldemokratyczna Partia Austrii (Sozialdemokratische Partei Österreichs - SPÖ) - jedna z największych austriacka partii politycznych, działająca od 1889 z przerwą w latach 1934-1945. Do 1934 nosiła nazwę Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Austrii (Sozialdemokratische Arbeiterpartei Österreichs - SDAPÖ), a w latach 1945-1991 Socjalistyczna Partia Austrii (Sozialistische Partei Österreichs - SPÖ).
Spis treści |
[edytuj] Historia partii
[edytuj] 1889-1918
Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Austrii (SDAPÖ) powstała w 1889 ze zjednoczenia istniejących ruchów i organizacji robotniczych (już w 1874 odbył się tzw. "dzień partyjny", ale istniejące wówczas grupki zwalczały się wzajemnie z pozycji marksistowskich, anarchistycznych itp.). Inicjatorem jej powstania był Victor Adler, autor deklaracji programowej partii przyjętej na kongresie partii w Hainfeld. Głównymi ośrodkami działalności SDAPÖ początkowo był Wiedeń oraz miasta przemysłowe z obszaru dzisiejszej Austrii i Czech.
Partia szybko podjęła aktywną działalność. Już kilka miesięcy po formalnym powstaniu rozpoczęto wydawanie "Gazety Robotniczej", także już w 1889 uczestniczyła w założeniu II Międzynarodówki. Walczyła o poprawę bytu robotników, a także o zniesienie kurialnego systemu głosowania. W 1899 podczas drugiego zjazdu partii w Brnie SDAPÖ przyjęła także program narodowościowy, w którym postulowano przyznanie równych praw wszystkim narodom Austro-Węgier.
Partia odnosiła sukcesy wyborcze. Już w 1890 wprowadziła swoich przedstawicieli do rady miejskiej w Wiedniu (w późniejszym czasie będzie ona ostoją socjaldemokratów). W wyniku pierwszych powszechnych wyborów do Reichsratu (po zniesieniu systemu kurialnego) stała się drugą pod względem liczebności siłą w izbie, a w kolejnych wyborach w 1911 zdobyła największą spośród wszystkich partii liczbę mandatów poselskich.
W okresie pierwszej wojny światowej partia początkowo poparła działania rządu austriackiego, szybko jednak zmieniła front i podniosła hasła zakończenia wojny. Miała swój udział w rozpadzie Austro-Węgier, strajkami paraliżując pracę zakładów przemysłowych pod koniec 1918.
[edytuj] 1918-1938
W październiku 1918 powstało "prowizoryczne zgromadzenie narodowe", w którym działacze SDAPÖ odgrywali znaczącą rolę - Karl Renner został jego przewodniczącym, a następnie kanclerzem Austrii, 12 listopada proklamował powstanie republiki. Partia postulowała też unię polityczną z Niemcami, na przeszkodzie stanęły jednak postanowienia traktatu pokojowego z St. Germain. W wyniku pierwszych wyborów po wojnie (1919) SDAPÖ została najsilniejszą partią w zgromadzeniu konstytucyjnym, i uformowała wielką koalicję z Austriacką Partią Chrześcijańsko-Społeczną (CS).
W tym samym roku socjaldemokraci odnieśli też zdecydowane zwycięstwo w wyborach do rady miejskiej Wiednia, pierwszy raz obsadzając fotel burmistrza stolicy. Zdominowana przez socjaldemokratów rada miejska Wiednia, będącego ostoją lewicy w Austrii, przez okres dwudziestolecia międzywojennego zrealizowała na własną rękę wiele przedsięwzięć w celu poprawy bytu robotników, stąd często powtarzane określenie "Czerwony Wiedeń" ("Rotes Wien").
Prace wielkiej koalicji pod przewodnictwem Rennera doprowadziły do uchwalenia nowej konstytucji (1920), a także wprowadzenia pewnych reform (np. 8-godzinny dzień pracy, wprowadzenie rad robotniczych). Kolejne wybory, z jesieni 1920 spowodowały jednak odsunięcie SDAPÖ od władzy i przejście jej do opozycji, w której pozostała przez cały dalszy okres międzywojenny (w wyborach jednak regularnie zdobywając ok. 40% mandatów w izbie deputowanych).
Jednym z powodów zerwania współpracy z CS był między innymi wciąż zaznaczające się rozbicie SDAPÖ na dwa skrzydła - Karla Rennera (popierającego demokrację parlamentarną i pragnącego zrealizować drogą reform państwo opiekuńcze) oraz Otto Bauera (lidera austromarksistów, przeciwnego współpracy z prawicą). Narastała wzajemna niechęć pomiędzy lewicą i prawicą, czego efektem było powołanie własnych bojówek SDAPÖ: Republikanischer Schutzbund w odpowiedzi na istnienie prawicowej Heimwehry. Istnienie tych paramilitarnych oddziałów poza strukturami wojskowymi i policyjnymi powodowało narastanie wzajemnej niechęci. Ta z kolei powodowała wzmocnienie pozycji bezkompromisowej frakcji Bauera w partii, czego dowodem "program linzki" z 1926.
Konflikt pomiędzy lewicą a prawicą wykraczał poza parlament i wreszcie doprowadził do ofiar w ludziach w styczniu 1927. Gdy sąd uniewinnił oskarżonych w procesie członków Heimwehry, doszło do masowych protestów zorganizowanych przez SDAPÖ, Republikanischer Schutzbund oraz związki zawodowe. W ich trakcie podpalono Pałac Sprawiedliwości w Wiedniu, w reakcji na co rząd pozwolił na użycie ognia. W walkach w Wiedniu padło prawie 100 zabitych oraz ponad 600 rannych. W efekcie tych wydarzeń konflikt polityczny tylko się umocnił, zaś prawicowa CS podjęła bliską współpracę z Heimwehrą, czego efektem była deklaracja Heimwehry (z 1930) otwarcie nawołująca do obalenia porządku parlamentarnego.
W 1933 doszło do obalenia rządów parlamentarnych w Austrii - kanclerz Engelbert Dollfuß wykorzystał paraliż parlamentu i wprowadził prawicową dyktaturę. Natychmiast wzmógł się nacisk na SDAPÖ, a napięcie doprowadziło do wybuchu 12 lutego 1934, gdy rząd rozpoczął akcję rozbrajania zdelegalizowanych wcześniej bojówek Schutzbundu. Działania te spowodowały wybuch powstania robotniczego, które jednak zostało w ciągu kilku dni krwawo stłumione przez rząd. Większość przywódców socjaldemokratów została w trakcie walk lub tuż po ich zakończeniu aresztowana, a SDAPÖ faktycznie rozbita.
Kilka tygodni później śmierć poniósł sam kanclerz Dollfuß w trakcie puczu, którego próbę podjął austriacki ruch narodowosocjalistyczny. Nowy kanclerz Kurt Schuschnigg podjął jeszcze jedną próbę stabilizacji kraju w obawie przed niemieckimi dążeniami do jej włączenia w granice Rzeszy, podejmując nawet rozmowy z socjaldemokratami, lecz ci odmówili, przedkładając żądanie demokracji nad problem niepodległości Austrii. Późniejszy Anschluss Austrii część działaczy socjaldemokratycznych powitała przychylnie, m.in. były kanclerz Karl Renner, wskutek zapewnień Hitlera o reformach społecznych i politycznej stabilności, wielu socjaldemokratów wstąpiło nawet w szeregi NSDAP.
[edytuj] od 1945
Natychmiast po zdobyciu Wiednia przez wojska radzieckie w kwietniu 1945 SDAPÖ odrodziła się jako Socjalistyczna Partia Austrii (SPÖ), na jej czele stanął Adolf Schärf. Tragiczne doświadczenie drugiej wojny światowej i dostrzeżenie w konfliktach wewnętrznych przyczyny Anschlussu spowodowało odłożenie na bok przedwojennej niechęci pomiędzy socjaldemokratami i konserwatystami oraz podjęcie współpracy w ramach "wielkiej koalicji". Pierwszym kanclerzem został socjaldemokrata Karl Renner, choć wszystkie mocarstwa traktowały go z dystansem z uwagi na jego oportunizm, obawiano się też, że znalazł się on pod kontrolą Stalina, co rodziło obawy, iż socjaliści zostaną zepchnięci na ubocze kosztem komunistów (jednak dzięki silnej pozycji innych mocarstw w Austrii została ona uchroniona przed losem państw Europy Wschodniej). W październiku Renner został prezydentem Austrii. Pierwszy kongres SPÖ w grudniu 1945 przyniósł potwierdzenie decyzji o współpracy z konserwatywną Austriacką Partią Ludową (ÖVP).
Wielka koalicja SPÖ-ÖVP trwała przez 21 lat, do 1966 (na czele rządu od końca 1945 stali politycy konserwatywni, SPÖ obsadzała natomiast urząd prezydencki). W tym czasie skoncentrowano się na odbudowie ekonomicznej kraju, poprawie warunków bytu mieszkańców oraz odzyskaniu niezależności politycznej na arenie międzynarodowej. Przeprowadzono liczne reformy społeczne, dzięki silnej pozycji SPÖ przeprowadzono także nacjonalizację niektórych przedsiębiorstw. W 1955 podpisany został traktat w sprawie odbudowy demokratycznej Austrii, gwarantujący jej niezależności i neutralność.
W wyborach palramentarnych w 1966 ÖVP zdobyła po raz pierwszy ponad 50% mandatów poselskich i SPÖ przeszła do opozycji. Wkrótce potem, styczniu 1967 nowym przewodniczącym SPÖ został Bruno Kreisky. Jego charyzma pozwoliła SPÖ wygrać wybory w 1970, a następnie zdobywać ponad 50% głosów w trzech kolejnych elekcjach - Kreisky stał na czele kolejnych rządów od 1970 do 1983. W tym okresie SPÖ doprowadziło m.in. do wprowadzenia 40-tygodniowego tygodnia pracy. Niezdobycie 50% głosów w wyborach w 1983 spowodowało ustąpienie Kreisky'ego, choć socjaldemokraci utrzymali się przy władzy (byli najsilniejszym ugrupowaniem w austriackim parlamencie nieustająco aż do 2002). Nowym przywódcą partii został Fred Sinowatz. Nowym wyzwaniem, jakie stanęło wówczas przed SPÖ była rosnąca pozycja nacjonalisty Jörga Haidera. Wzrost jego popularności spowodował powrót SPÖ za sprawą Franza Vranitzky'ego (lidera partii od 1988) do wielkiej koalicji z ÖVP w latach 1986-2000.
W 1995 kongres partii podjął decyzję o zmianie nazwy partii na Socjaldemokratyczną Partię Austrii (Sozialdemokratische Partei Österreichs), wyraźniej akcentując w ten sposób przemiany po upadku żelaznej kurtyny i poszanowanie demokracji. W tym okresie także kanclerz Vranitzky oficjalnie uznał winy Austriaków podczas drugiej wojnie światowej, a także podjął działania w celu przystąpienia Austrii do Unii Europejskiej - stało się to w 1995. W 1997 nowym kanclerzem i liderem partii został Viktor Klima.
Nowy szef partii musiał zmierzyć się z problemem krytyki austriackiego systemu wyborczego, który oskarżano o niesprawiedliwe forowanie dwóch najsilniejszych partii: SPÖ i ÖVP, w związku z czym rosło poparcie dla Austriackiej Partii Wolnościowej (FPÖ) Haidera. W wyniku wyborów w 1999 FPÖ zdobyło drugi wynik, a w następnym roku stworzyło prawicowy rząd wraz z ÖVP - SPÖ po raz pierwszy od 30 lat znalazło się w opozycji. Wywołało to duże zmiany wewnętrzne (zarówno personalne, jak i organizacyjne i finansowe). Porażka w wyborach w 2002 faktycznie oznaczała wzmocnienie pozycji partii (zdobyła więcej głosów i mandatów niż w 1999) i zepchnięcie na margines FPÖ, SPÖ wygrała też wybory w kilku austriackich landach (poza - tradycyjnie znajdującymi się pod jej wpływami - Wiedniem i Burgenlandem).
W wyborach 2006 SPÖ na powrót zdobyła najlepszy wynik i zdołała sformować - po raz kolejny - rząd wielkiej koalicji wraz z ÖVP. Podjęła też problem rozliczenia się z mrocznymi kartami historii związanymi ze współpracą niektórych działaczy socjaldemokratycznych z nazistami w latach 1938-1945.
