Szpanów
Z Wikipedii
Szpanów (ukr. Шпанів, Szpaniw) – miejscowość licząca obecnie 2484 mieszkańców, położona nad rzeką Uście 2 km na północ od Równego w obwodzie rówieńskim na terenie historycznego Wołynia na Ukrainie. Szpanów był rodową siedzibą Czapliców-Szpanowskich, herbu Kierdeja – prawdopodobnie uszlachconych w XIV w. Tatarów.
Szpanów był lokowany na prawie magdeburskim w 1562 r. z przywilejem dwóch jarmarków. Do 1569 r. Szpanów znajdował się w granicach Wielkiego Księstwa Litewskiego, a po unii lubelskiej w koronnym województwie wołyńskim. Od 1793 r. – po II rozbiorze Rzeczypospolitej Szpanów znalazł się na ziemiach włączonych do cesarstwa rosyjskiego (ziemie zabrane), w guberni wołyńskiej. W czasach II Rzeczypospolitej znajdował się w województwie wołyńskim. Od 17 września 1939 r. znajdował się w granicach Ukrainy – najpierw sowieckiej, obecnie niepodległej.
W wyniku działów i sprzedaży Szpanów wyszedł z rąk rodu Czapliców w pocz. XVII w. stając się własnością kolejno: Wiśniowieckich, Czołhańskich, Pepłowskich i Steckich. W posiadanie Steckich wszedł prawdopodobnie drogą zakupu przez Kazimierza Steckiego herbu Radwan, który przekazał go następnie swemu synowi Karolowi. Za rządów Steckich powstał zapewne pierwotny klasycystyczny pałac, którego projekt mógł wyjść spod ręki Sz. B. Zuga. Pałac wraz z majątkiem otrzymała w wianie córka Karola – Aleksandra, która w 1815 r. poślubiła Michała Gedeona Radziwiłła. Zapewne nie bez wpływu opinii swej teściowej – Heleny Radziwiłłowej z Przeździeckich, podjęła decyzję o przebudowie pałacu, ogrodu i parku, czyniąc ze Szpanowa jedną z najwspanialszych rezydencji na Wołyniu. Pałac został przebudowany ok. roku 1830 i wiązać można z tym dziełem Henryka Ittara – współtwórcę parku w Arkadii nieborowskiej. Obok pałacu stanęła duża oficyna, uporządkowano także wjazd do pałacu przez most między dwoma stawami. Twórcą szpanowskiego parku i ogrodu był Dionizy Mikler, którego projekt był na tyle udany, że podziwiany był jeszcze w 1939 r. przez prof. Gerarda Ciołka.
Szpanów pozostał w rodzie Radziwiłłów do wybuchu II wojny światowej. Po generale Radziwille przejął go (z uwzględnieniem w międzyczasie konfiskaty przez rząd carski po powstaniu listopadowym) jego najstarszy syn Karol, który zmuszony był zamieszkać w oficynie po pożarze pałacu ok. r. 1870. Gospodarczo ożywił Szpanów wnuk generała i ostatni z Radziwiłłów szpanowskich – Michał Piotr Radziwiłł, który wybudował w nim manufakturę meblarską. Umierając bezpotomnie w 1903 r., zapisał Szpanów (podobnie jak i należący do niego Nieborów) swemu kuzynowi – Januszowi Radziwłłowi – Ordynatowi Ołyckiemu, który rozwinął w Szpanowie cukrownictwo, skupiając w swych rękach kontrolny pakiet akcji największej na Wołyniu cukrowni w Oleksinie.
Po II wojnie światowej teren rezydencji należał do wojska. Mimo upływu czasu i zaniedbania w Szpanowie do dzisiaj widoczne są ślady wspaniałego założenia pałacowego-parkowego.
We wsi Szpanów znajduje się opuszczony w 1945 r. i zaniedbany kościół pw. świętych Piotra i Pawła ufundowany w 1726 r. przez Piotra Pepłowskiego – podstarościego kijowskiego, a także cerkiew pw. św. Barbary z 1855 r.
