Wojewoda

Z Wikipedii

Wojewoda (łac. palatinus) – w dzisiejszych czasach w Polsce jest to terenowy organ administracji rządowej w województwie i zwierzchnik zespolonej administracji rządowej na terenie województwa.

Słowo wojewoda wywodzi się od:

"tego, który (prze)wodzi wojskiem" lub
"tego, który na wojnę wiedzie",

Słowo to już dawno jednak straciło swoje pierwotne znaczenie.

[edytuj] Polska dziś

Pozycję organizacyjno-prawną wojewody reguluje obecnie (lipiec 2006) ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o administracji rządowej w województwie (jednolity tekst Dz.U. z 2001, nr 80, poz. 872 z późniejszymi zmianami - link).

"Art.7. Wojewoda jest:

przedstawicielem Rady Ministrów w województwie,
zwierzchnikiem zespolonej administracji rządowej,
organem nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego,
organem wyższego stopnia w rozumieniu przepisów o postępowaniu administracyjnym, jeżeli ustawy szczególne tak stanowią,
reprezentantem Skarbu Państwa, w zakresie i na zasadach określonych w odrębnych ustawach."

"Art.15. Wojewoda jako przedstawiciel Rady Ministrów odpowiada za wykonywanie polityki rządu na obszarze województwa, a w szczególności:

kontroluje wykonywanie przez organy zespolonej administracji rządowej zadań wynikających z ustaw i innych aktów prawnych wydanych na podstawie upoważnień w nich zawartych, ustaleń Rady Ministrów oraz zarządzeń i poleceń Prezesa Rady Ministrów,
kontroluje wykonywanie przez organy samorządu terytorialnego i inne samorządy zadań z zakresu administracji rządowej, realizowanych przez nie na podstawie ustawy lub porozumienia z organami administracji rządowej,
dostosowuje do miejscowych warunków szczegółowe cele polityki rządu oraz - w zakresie i na zasadach przewidzianych w ustawach - koordynuje i kontroluje wykonanie wynikających stąd zadań,
zapewnia współdziałanie wszystkich jednostek organizacyjnych administracji rządowej i samorządowej działających na obszarze województwa i kieruje ich działalnością w zakresie zapobiegania zagrożeniu życia, zdrowia lub mienia oraz zagrożeniom środowiska, bezpieczeństwa państwa i utrzymania porządku publicznego, ochrony praw obywatelskich, a także zapobiegania klęskom żywiołowym i innym nadzwyczajnym zagrożeniom oraz zwalczania i usuwania ich skutków na zasadach określonych w ustawach,
- a) dokonuje oceny stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa, opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią oraz ogłasza i odwołuje pogotowie i alarm przeciwpowodziowy,
reprezentuje Radę Ministrów na uroczystościach państwowych i w trakcie oficjalnych wizyt składanych w województwie przez przedstawicieli państw obcych,
wykonuje i koordynuje zadania w zakresie obronności i bezpieczeństwa państwa, wynikające z odrębnych ustaw,
współdziała z właściwymi organami innych państw oraz międzynarodowych organizacji rządowych i pozarządowych na zasadach określonych przez ministra właściwego do spraw zagranicznych,
przedstawia Radzie Ministrów, za pośrednictwem ministra właściwego do spraw administracji publicznej, projekty dokumentów rządowych w sprawach dotyczących województwa,
wykonuje inne zadania przewidziane w ustawach oraz ustalone przez Radę Ministrów i Prezesa Rady Ministrów."

Na podstawie art.16. ust.1. tejże ustawy "Wojewoda może wydawać, w zakresie wykonywania funkcji przedstawiciela Rady Ministrów, polecenia obowiązujące wszystkie organy administracji rządowej, a w sytuacjach nadzwyczajnych, ... obowiązujące również organy samorządu terytorialnego."

Ust.2 zastrzega, że powyższe "polecenia nie mogą dotyczyć rozstrzygnięć co do istoty sprawy załatwianej w drodze decyzji administracyjnej." [czyli wojewoda nie może w tym trybie przesądzić o treści zezwolenia czy innej decyzji przygotowywanej np. przez wójta gminy]

ust.3. "Właściwy minister może wstrzymać wykonanie [powyższych] poleceń, wydanych organom administracji niezespolonej i wystąpić do Prezesa Rady Ministrów o rozstrzygnięcie sporu."

Zgodnie z art.23. ust. 1 wojewoda jako zwierzchnik zespolonej administracji rządowej kieruje nią i koordynuje jej działalność i ponosi odpowiedzialność za rezultaty jej działania. To kierownictwo i odpowiedzialność jest ograniczone przez szczegółowe przepisy, będące przejawem tradycyjnych powiązań resortowych.

Wojewoda sprawuje nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego, na zasadach określonych w ustawie o samorządzie gminnym, samorządzie powiatu i samorządzie województwa (art.25 ustawy o administracji rządowej w województwie).

Wojewoda reprezentuje Skarb Państwa w odniesieniu do mienia Skarbu Państwa, powierzonego mu w celu wykonywania jego zadań oraz wykonuje uprawnienia i obowiązki organu założycielskiego wobec przedsiębiorstw państwowych do czasu przekazania tej funkcji ministrowi właściwemu do spraw Skarbu Państwa lub do czasu wygaśnięcia tych uprawnień i obowiązków z innych tytułów (art.26).

Wojewodę powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej (art.10). Warto zwrócić uwagę, że sejmik województwa będący organem samorządu województwa nie jest nawet pytany o opinię na temat kandydata mającego objąć stanowisko wojewody. Premier jest też przełożonym wojewody, uprawnionym do kierowania do wojewody zarządzeń i poleceń.(art. 11. ust.3). Nadzór nad działalnością wojewody sprawuje Prezes Rady Ministrów i minister właściwy do spraw administracji publicznej. Nadzór ten ma gwarantować przestrzeganie przez wojewodę nie tylko prawa, ale i polityki rządu, rzetelności i gospodarności, przestrzeganie przez niego poleceń i wytycznych otrzymanych od Premiera (art. 11. ust.1 i 2).

[edytuj] I Rzeczpospolita

W I Rzeczypospolitej wojewodowie byli jednym z urzędów senatorskich.

Wojewodowie, w zależności od ziem, z których pochodzili mieli często różne kompetencje. Np. najmniejsze kompetencje mieli na Rusi Halickiej, największe w Prusach Królewskich. Na przestrzeni lat ich kompetencje ulegały zmianom i ograniczeniom. Urząd wojewody zaczął funkcjonować w czasach nowożytnych w Koronie a częściowo (po 1569 r.) na Litwie, jako zwierzchnik województwa i jego administracji, ale z iluzoryczną władzą. Z piastowania władzy politycznej i ministerialnej za Piastów jego rola spadła do reprezentacyjnej i senatorskiej za Jagiellonów. Jego wcześniejszą role wojskową ograniczono do doprowadzania oddziałów w czasie pospolitego ruszenia do punktu zbornego. Z kompetencji administracyjnych pozostało mu przewodniczenie w sejmikach ziemskich, które i tak utracił. Miał prawo do sprawowania nadzoru nad miastami, lecz było to funkcją honorową (formalnie leżało to w gestii starosty). Ustanawiał i nadzorował poprzez podwładnego sobie podwojewodziego ceny, miary i wagi. Wojewodowie: krakowski, poznański, wileński, trocki, sandomierski i kaliski (oraz kasztelan krakowski) byli specjalnie wyróżnieni posiadaniem powierzonych im kluczy do skarbca koronnego na Wawelu. Wojewodów mianował król, a od 1775 roku Rada Nieustająca. Jedynie wojewodzi połocki i witebski pochodzili z wyboru dokonywanego przez obywateli tych ziem. Musieli jednak zostać zatwierdzeni przez króla. Wojewodów obowiązywało prawo o incompatibiliach. Konstytucja z 1565 roku zakazywała łączenia tego urzędu z "ministerstwami", godnością przełożonego innego województwa lub starostwem grodowym na swoim terenie.

[edytuj] Wojewodowie w innych krajach

Wojewodowie istnieli także w innych krajach słowiańskich, m.in. w Bohemii (Czechach) i Rosji oraz w Bułgarii, Mołdawii, Siedmiogrodzie i innych krajach bałkańskich.