Historia Grudziądza

Z Wikipedii

Spis treści 1 Historia Grudziądza do 1111 roku 2 Historia od 1112 do 1454 roku 3 Bibliografia 4 Przypisy 5 Linki zewnętrzne

[edytuj] Historia Grudziądza do 1111 roku

Okolica dzisiejszego miasta Grudziądza pozwoliła przechować nie jeden zabytek z epoki kamiennej (mezolitu i neolitu). Dział archeologii w muzeum, w Grudziądzu liczy ponad 7600 pozycji inwentarzowych (wliczone są tu eksponaty pochodzące również z epoki brązu i żelaza). Świadczy to o tym, że okolica Grudziądza zamieszkana była od niepamiętnych czasów.

Patrz także: http://www.muzeum.grudziadz.pl/d_archeo.php#

Przejście człowieka z neolitu do epoki brązu nie było przełomem tak wielkim jak to przełomem było pokonanie progu zdobycia umiejętności uprawy roślin i hodowli zwierząt (przełom mezolitu i neolitu). W epoce brązu uprawa roślin i hodowla zwierząt są podstawą dla zdobywania pożywienia. Konieczność posiadania bezpiecznego i stałego miejsca zamieszkania spowodowało powstanie grodów obronnych.

Epoka brązu jest prezentowana na ziemi chełmińskiej kolejno przez kulturę grobsko- śmiardowską, przedłużycką , trzciniecką oraz łużycką.

Cmentarzysko z wczesnej fazy kultury łużyckiej (1200 l.p.n.e.), z Grudziądza- Owczarek dało poznać ozdoby, jakie noszone były w tamtym czasie: odnaleziono niewielki zbiór ozdób brązowych (szpile, bransolety) z grobów szkieletowych.

Kształt przemian w epoce brązu był „dyktowany” z ośrodków zakarpackich, na które z kolei miały wpływ centra cywilizacyjne na Bałkanach i w Anatolii. W tym okresie uległy zmianom kultura materialna i sfera wierzeń i stosunków społecznych. Na kulturę materialną wpływało opanowanie metalurgii brązu tj. stopu miedzi i cyny. Ludność kultury łużyckiej budowała osiedla obronne podobne do grodu w Biskupinie.

1. Mokre koło Grudziądza, woj. kujawsko- pomorskie.
2. Słupski Młyn, koło Gudziądza, woj. kujawsko- pomorskie.
3. Biskupin, http://www.biskupin.pl/ ; http://www.muzarp.poznan.pl/muzeum/muz_pol/Arena/Biskupin/index_pl.html
4. Gałęzinowo, gm. Słupsk: http://www.powiatslupsk.info/galezinowo%20grodzisko.htm

We wschodnich, a właściwie północno wschodnich obszarach zaczyna się wyodrębniać w kulturze łużyckiej (od ok. 550 roku p.n.e.) kultura pomorska. Tworzy ona inny obrządek pogrzebowy, powstaje kultura urn twarzowych, kultura grobów kloszowych, wyodrębnia się kultura grobów skrzynkowych. Mamy zatem inną terytorialnie i czasowo dającą się wyodrębnić kulturę archeologiczną epoki żelaza- kulturę pomorską (ok. 550 p.n.e.- 200p.n.e.).

Muzeum w Grudziądzu posiada wiele zabytków potwierdzających bytowanie tu ludności kultury pomorskiej. Do wybranych z wielu zabytków kultury pomorskiej należy zaliczyć popielnice twarzowe z Rówienicy, Ernestowa, Gniewina oraz popielnice z grobów w Podwiesku, Rudy k. Radzynia Chełmińskiego, Starych Marz, Świecia- Marianek, Ernestowa, Błachty.

Ludzie w epoce pól popielnicowych mieszkali nie tylko po grodach ubezpieczanych wałem. Ludzie mieszkali również w pomniejszych nieobronnych osadach, to prawda, że mieściły się one blisko grodów. Kulturę łużycką i późniejszą w stosunku do niej, kulturę pomorską cechowały cmentarzyska, które dopiero obecnie dość często są odkrywane w naszym regionie, na Pomorzu. Prof. J. Chudziakowa mówi o cmentarzyskach w Ziemi Chełmińskiej: „W obu kulturach zmarłych palono na stosie i przepalone szczątki (kości) wkładano do naczyń. Najstarsze chronologicznie cmentarzysko znane jest z miejscowości Nowy Dwór pow. Chełmno, datowane na III—V okresu epoki brązu. Materiały z tego cmentarzyska uległy zniszczeniu w czasie wojny. Na podstawie literatury możemy stwierdzić, że odkryto tam groby płaskie, bez obstawy kamiennej. W grobie umieszczona była przeważnie jedna popielnica. Funkcję popielnic spełniały naczynia dwustożkowate, wazowate lub jajowate. Jako przystawki służyły kubki, dzbany, misy i amfory. W skład wyposażenia wchodziły brązowe pierścionki, brzytwa, pinceta i brązowy haczyk do wędki .” Często naukowcom trudno jest powiedzieć, dla tamtego wczesnego okresu czy naczynia używano takie same są w normalnym gospodarstwie, czy były one wykonywane ze specjalnym wzorem na ceremoniał pogrzebowy.

Goci. Już na początku naszej ery obecność Gotów (dzisiejszy naukowiec mówi, że tu w okolicach Zalewu Wiślanego przebywali głównie Gepidzi) jest odnotowana tak samo jak i obecność Wenedów (ci ostatni lokalizowani byli trochę dalej na północny wschód) na południowym wybrzeżu Bałtyku przez Tacyta w Germanii. Pobyt Gotów i Gepidów znaczony jest cmentarzyskami łatwymi do ich znalezienia. Obok cmentarzysk uczeni znajdują ówczesne zasiedlenia Gotów. Takie cmentarzysko Gotów znajduje się w Grzybnicy, inne w Węsiorach, Odrach... Cmentarzysko w Grzybnicy jest z poł. I - pocz. III wieku n.e.

Kamienne kręgi w Węsiorach

Kamienne kręgi w Węsiorach

Patrz również zbiory z cmentarzyska w Grzybnicy: [1]

Goci odchodzą na południowy wschód. Kierują się na Cesarstwo Bizantyjskie. Archeolodzy twierdzą, że pozostaje niemal wyludniony kraj- brak warstw kulturowych z tego okresu. Z kroniki Jordanesa nie można rozczytać tego jako pewnik ale tubylcza ludność prawdopodobnie odeszła z Gotami w zgodzie.

Archeolog, Krystyna Hahuła; Cmentarzysko Gotów w Grzybnicy, [...]...Obecnie wydaje się, że kulturę czerniachowską należy traktować jako konglomerat różnych elementów etnicznych z dużym procentem Gotów, ale też z cała pewnością Wenedów, Sarmatów itd. Zanikanie cmentarzysk środkowopomorskich i kaszubsko- krajeńskich w pierwszej połowie III wieku jest niewątpliwym dowodem na przyłączenie się ludności tubylczej do ekspansji Gotów, którzy i później tworzyli właściwie zlepek różnych etnosów. Wędrówka Gotów ze Skandzy (właściwie Skandii) nad Morze Czarne była niezwykle skomplikowanym procesem kulturowym oraz społecznym i w tym kontekście zasługujące na uwagę jest przetrwanie języka i ciągłość tradycji tego ludu...[...]

Słowianie. Nadchodzi od południowego- wschodu nowy żywioł- Słowianie. Słowianie zetknęli się z Gotami bo ludy te przemieszczały się w przeciwnych kierunkach po prostu przez pewien czas sąsiadowali z sobą- walcząc między sobą co jakiś czas. Wielu, bardzo wielu naukowców zajmowało się problematyką Słowian. Przemieszczanie się plemion słowiańskich, ich osiedlenie się w Europie Środkowej nierozerwanie wiąże się z powstaniem Polski. Trzeba tu wymienić takie nazwiska naukowców jak: L. Niederle, Aleksander Brückner, Gerard Labuda, Henryk Łowmiański i inni- wielu naukowców zajmowało się zagadnieniami Słowian.

Stwierdzono, niegdysiejsze istnienie grodu kultury łużyckiej, na wzgórzu dokoła obleganym przez wody Wisły w pobliskim Chełmnie (dokładnie w Kałdusie. Są tam też fundamenty nigdy nie zakończonej budowy katedry.

Słowianie preferowali budowę ukrytych na bagnach grodzisk. W niewielkiej odległości od grodziska znajdowały się osady. Ludność z okolicznych osad chroniła się za wałem ziemnym lub ziemno- drzewnym w chwili wystąpienia zagrożenia. W samym Grudziądzu i w najbliższej okolicy były eksplorowane przez archeologów z grudziądzkiego muzeum na dwóch cmentarzyskach w Grucznie (od. poł. XI do 2. poł. XIII w., drugie od 2. połowy XIII w. do końca XIV w.). Odnalezione m.in. kabłączki skroniowe nie dają cienia wątpliwości, co do czasu i co do tego, że byli to Słowianie.

W opisie Dziłału Archeologi, Muzeum w Grudziądzu jest: [...]...Z wczesnego średniowiecza, na uwagę zasługuje bogaty zespół ceramiki grodowej z północnej części ziemi chełmińskiej (Jaguszewice, Mełno, Mędrzyce, Osieczek, Pokrzywno, Pokrzydowo, Rogóźno, Słupski Młyn, Świecie n. Osą, Szynwałd, Wieldządz o chronologii od poł. X do XII w. W grudziądzkim muzeum istnieją zespoły zabytków prezentujące późnośredniowieczne osadnictwo grodowe (XIV, pocz. XV w.): rycerskie ( Plemięta, Ryńsk); krzyżackie (Słupski Młyn, Gruta) oraz zbiory ceramiki z badań zespołów zamkowych (Grudziądz, Rogóźno, Pokrzywno, Nowe n. Wisłą)...[...]

Słowianie wykorzystywali często stare konstrukcje obronne pozostałe np. po ludności kultury łużyckiej. Grody obronne kultur łużyckiej czy celtyckiej miały wały obronne, były budowane na wzgórzach, dominowały nad całą okolicą. Miejsca obronne Prusów były na skarpach nad zbiornikami wodnymi, często miały sztucznie usypywaną platformę. (Patrz również: Gardna Wielka).

Grudziądz leży na ziemi chełmińskiej, która wchodziła do Mazowsza już od czasów tworzenia pierwszego państwa polskiego przez Mieszka I. Sąsiedztwo Prusów dawało co i rusz powtarzające sie walki zbrojne spowodowane najazdami Prusów i Litwinów. Miały też miejsce sporadyczne napady innych ludów.

W świetle fragmentu przytoczonego na głównej stronie artykułu "Grudziądz- historia" oraz w świetle poniżej przytoczonego fragmentu można powiedzieć, że pierwsza parafia w Grudziądzu musiała zaistnieć przed rokiem 1065. Niestety, nie wiadomo kiedy stanął pierwszy (pewnie jeszcze drewniany) kościół. Stanisław Kujot pisze na ten temat co następuje: [...]...Tak zaś przywykliśmy do budowli krzyżackich, że murowane kościoły ostrołukowe z góry zakonowi niemieckiemu przypisujemy. Atoli tak samo jak w Pomorzu gdańskiem trzeba i tu powiedzieć, że kościoły w miastach są pomysłem i kosztem mieszczan samych stawiane. Tak było dowodnie w Chełmnie, Toruniu i Brodnicy, a pewnie też w innych miastach krzyżackich i w dwóch biskupich, Chełmży i Lubawie, i w kapitulnym Kurzętniku, choć wiadomości o nich nie mamy. A i tu, w ziemi chełmińskiej, nie zakładano murowanych kościołów od razu, na rozkaz Zakonu, przy osadzeniu wsi lub miasta, lecz za czasem i powoli, nieraz w dwu lub trzech nawrotach. Toż i wytrawny znawca budowli naszych, na któregośmy się często powoływali, wyraźnie podnosi, że wszystkie kościoły w państwie krzyżackiem pewnie bez wyjątku, nawet w miastach, pierwotnie z drzewa były. Gdy osada lub parafia już się majątkowo wzmogła, przystawiano do tych szczupłych kaplic presbyterium. A gdy to już było gotowe, zrywano drewniany kościółek i obywano się nowem pomieszczeniem, póki reszty nie przystawiono...[...]^[1]

Nie jest wiadome zatem kiedy dokładnie powstała pierwsza parafia w Grudziądzu. Wydaje się, że jako ostateczny czas na to, to rok 1111.

[edytuj] Historia od 1112 do 1454 roku

Misyjny biskup Prus, Chrystian, i jego majątek w ziemi chełmińskiej przynosi kolejną informację o grodzie Grudziądz. S. Kujot odnotował na podstawie wypisu z ówczesnych dokumentów: [...]...Książę Konrad mazowiecki darował mu (Chrystianowi- biskupowi misyjnemu Prus), może nie od razu ale na pewno między r. 1217 a 1223, następujące majątki w ziemi chełmińskiej: Kolno, Mirakowo, Czarze i Bolimin, grody Grudziądz, Wapcz i Pokrzywno, i posiadłości Wieldządz, Gzin i Płutowo — Colno videlicet, Mirche, Charnese et Bolemino, necnon castra Gruzenz, Wabsk et Copriwen, ac possessiones Velsaz scilicet Kisin et Plot ....[...]^[2]

Jak z powyższego wynika Grudziądz jako gród istniał bardzo wcześnie, powstał jeszcze przed powstaniem miasta Torunia (nie mylić z grodem Stary Toruń). Jego wysunięte miejsce na ziemi chełmińskiej stawia późniejsze miasto w gorszej sytuacji jeśli patrzymliśmy na czołową pozycję Grudziądza w walce z częstymi atakami ze strony Litwy i Prus. Oto kilka zdań, po kronikarzu powtarza S. Kujot:

[...]...Po trzykroć, między r. 1242 a 1248, 1260—1274 i 1277—1283, spróbowali Prusacy pozbyć się Krzyżaków, ale za pierwszą i drugą razą stawały tylko te szczepy do broni, które bezpośrednio były zagrożone....

...Nawałnica pierwszej wojny spadła na ziemię chełmińską trzy razy, w końcu r. 1242, i po dwakroć r. 1243, w samym początku roku i przed nieszczęśliwą dla Krzyżaków bitwą pod Rządzem, między Chełmnem i Grudziądzem. Pomezańczycy nacierali tak silnie, że tylko Radzyn, Chełmno i Toruń się oparły, wszystkie inne warownie zostały zdobyte....[...]^[3]

Kroniki odnotowują kolejną wojnę ("kiedy Herman urząd swój objął"), wkraczają wojska w 1277 roku pod dowództwem Skomanda w liczbie 4000 ludzi. Niosą ogromne zniszczenia, zagładę wielu chrześcijan.

[edytuj] Bibliografia

1. Biskup Marian, Labuda Gerard; DZIEJE ZAKONU KRZYżACKIEGO W PRUSACH, Gospodarka- Społeczeństwo- Państwo- Ideologia, WYDAWNICTWO MORSKIE GDAńSK, 1986
2. Brückner A.; Starożytna Litwa, Ludy i Bogi, Szkice historyczne i mitologiczne, WYDAWNICTWO POJEZIERZE, OLSZTYN 1984
3. Chudziakowa Jadwiga; KULTURA ŁUŻYCKA NA TERENIE MIĘDZYRZECZA WISŁY, DRWĘCY I OSY, TOWARZYSTWO NAUKOWE W TORUNIU, PRACE ARCHEOLOGICZNE 5, WARSZAWA-POZNAŃ 1974
4. Kola Andrzej; Grody ziemi chełmińskiej w późnym średniowieczu, TOWARZYSTWO NAUKOWE W TORUNIU, PRACE ARCHEOLOGOCZNE, TORUŃ 1991
5. Kujot Stanisław; (KSIĄDZ PLEBAN W GRZYBNIE, POCZTA UNISŁAW) KTO ZAŁOŻYŁ PARAFIE W DZISIEJSZEJ DIECEZYI CHEŁMIŃSKIEJ? (Z MAPĄ) CZĘŚĆ PIERWSZA i DRUGA, NAKŁADEM TOWARZYSTWA NAUKOWEGO W TORUNIU, TORUŃ- 1903 i 1904
6. Labuda Gerard; Studia nad początkami państwa polskiego, t. I i II, Warszawa 1988.
7. Łowmiański Henryk; POCZĄTKI POLSKI Z DZIEJÓW SŁOWIAN W I TYSIĄCLECIU n.e., Warszawa 1964, PWN
8. Strzelczyk Jerzy; GOCI- RZECZYWISTOŚĆ I LEGENDA, PIW W- WA 1984
9. Tacitus Cornelius; Die Germania (mit einer Karte), LEIPZIG (chyba ok. 1930r.)
10. Wolfram Herwig; Die Goten und ihre Geschichte, C.H.Beck, München 2001
11. Wolfram Herwig; GERMANIE, KRAKÓW

[edytuj] Przypisy

1. ↑ Stanisław Kujot; KTO ZAŁOŻYŁ PARAFIE W DZISIEJSZEJ DYEGEZYI CHEŁMIŃSKIEJ? CZ. 1; (str. 273), Toruń 1903
2. ↑ Kujot Stanisław (KSIĄDZ PLEBAN W GRZYBNIE, POCZTA UNISŁAW) KTO ZAŁOŻYŁ PARAFIE W DZISIEJSZEJ DIECEZYI CHEŁMIŃSKIEJ? (Z MAPĄ)CZĘŚĆ DRUGA, str. 8, NAKŁADEM TOWARZYSTWA NAUKOWEGO W TORUNIU, TORUŃ- 1904
3. ↑ Kujot Stanisław (KSIĄDZ PLEBAN W GRZYBNIE, POCZTA UNISŁAW) KTO ZAŁOŻYŁ PARAFIE W DZISIEJSZEJ DIECEZYI CHEŁMIŃSKIEJ? (Z MAPĄ)CZĘŚĆ DRUGA, str. 60, NAKŁADEM TOWARZYSTWA NAUKOWEGO W TORUNIU, TORUŃ- 1904

[edytuj] Linki zewnętrzne

Strona o autorze, Herwig Wolfram: http://de.wikipedia.org/wiki/Herwig_Wolfram