Prawo rzymskie
Z Wikipedii
Prawo rzymskie - termin oznaczający zazwyczaj prawo starożytnego Rzymu, które rozwijało się od czasów prawa zwyczajowego (po raz pierwszy spisanego w ustawie XII tablic), aż do kodyfikacji Justyniana I Wielkiego (VI wiek n.e.).
Termin ma też wiele innych znaczeń, często używany w znaczeniu przenośnym lub poetyckim (np. Mieczysław Jastrun w utworze "Z pamiętnika byłego więźnia obozów koncentracyjnych" użył terminu prawo rzymskie dla zobrazowania prawa dobrego i sprawiedliwego, kontrastującego z rzeczywistością obozów koncentracyjnych).
Spis treści |
[edytuj] Historia prawa rzymskiego
Historia prawa rzymskiego obejmuje podział na następujące okresy:
- okres archaiczny od założenia Rzymu do pierwszej wojny punickiej
- okres przedklasyczny do końca republiki (27 p.n.e.)
- okres klasyczny do objęcia władzy przez Dioklecjana (284 rok n.e.)
- okres poklasyczny do śmierci Justyniana I (565 rok)
Przedmiotem największego zainteresowania współczesnej nauki jest okres klasyczny. Używając pojęcia prawo rzymskie często ma się na myśli właśnie prawo tego okresu.
[edytuj] Znaczenie prawa rzymskiego
Prawo rzymskie odegrało kapitalną rolę w tworzeniu współczesnych systemów prawnych, w szczególności na płaszczyźnie prawa cywilnego. Obecnie wszystkie systemy prawne Europy kontynentalnej są mniej lub bardziej oparte na tradycji rzymskiej. Dużą rolę w podtrzymaniu tradycji prawa rzymskiego odegrał Kodeks napoleoński. Także kultura common law oryginalnie bazowała na prawie rzymskim, by później wypracować własną tradycję.
Prawu rzymskiemu zawdzięczamy m.in.:
- Odróżnienie własności od posiadania. (Rzymianie własność rozumieli jako prawo do wyłącznego rozporządzania rzeczą wraz z czerpaniem z niej pożytków, natomiast posiadanie jako stan faktyczny, w którym rzecz znajduje się we władztwie danej osoby. Rozróżnenie to było doskonale widoczne w rei vindicatio czyli powództwie nieposiadającego właściciela przeciw posiadającemu niewłaścicielowi.)
- Podział praw na względne i bezwzględne.
- Podział odpowiedzialności odszkodowawczej na kontraktową i deliktową. (Przeciwnie niż w starożytnej Grecji, gdzie naruszenie kontraktu pociągało odpowiedzialność deliktową.)
- Wykształcenie podstawowych kontraktów tj. sprzedaż, pożyczka, najem, zlecenie. (Główną zasługą jurysprudencji rzymskiej było tutaj określenie wzajemnych praw i obowiązków stron kontraktu, a także sfery w jakie strony mogą kształtować umowę. Kontrakty te oczywiście istniały przed cywilizacją rzymską, ale brakowało im precyzji i zasadności w określeniu wzajemnej odpowiedzialności stron.)
[edytuj] Źródła prawa rzymskiego
[edytuj] Instytucje Gaiusa
Gai Institutionum commentari quattuor zostały odkryte w 1816 r. w bibliotece kapituły w Weronie. Instytucje to podręcznik dla adeptów nauki prawa napisany w II w. n.e. Jego duże znaczenie dla nauki prawa rzymskiego polega na tym, że nie pochodzi z późniejszych kompilacji lecz jest prawie w całości odtworzony jako oryginalny tekst z okresu klasycznego. Instytucje przedstawiają prawo w swoistej systematyce przeciwstawianej systematyce pandektowej; podręcznik jest podzielony na trzy części - personae (prawo osobowe), res (prawo rzeczowe, w którym zawarte jest także prawo zobowiązań), actiones (prawo dotyczące skarg).
[edytuj] Kodyfikacja Justyniańska (Corpus iuris civilis)
Kodyfikacja Justyniańska jest jednym z głównych źródeł poznania prawa rzymskiego i pochodzi z 534 r.. Kodyfikacja składa się z trzech części: Digestów (Digesta seu Pandecta), Zbioru ustaw cesarskich (Codex) i Instytucji (Institutiones). Ustawodawstwo Justyniana obowiązywało we wschodnim cesarstwie aż do jego upadku w 1453 roku n.e. Na zachodzie szybko popadła w zapomnienie aż do XI wieku, kiedy to "odkryli" ją glosatorowie. Dziełem glosatorów było ułożenie zbioru składającego się z czterech części - do Digestów, Kodeksu i Instytucji dodali Nowele (Novellae). W tej formie w średniowieczu zaczęto nazywać ten zbiór Corpus Iuris Civilis dla odróżnienia go od Corpus Iuris Canonici.
[edytuj] Digesta seu Pandecta
Digesta stanowią wybór z pism prawników okresu klasycznego. Zostały opracowane przez 16-osobową komisję. Zawierają one 9123 fragmenty zawarte w 50 księgach, które w opinii twórców były najlepszymi osiągnięciami myśli prawniczej okresu klasycznego. Digesta cytuje się podając numer księgi, numer tytułu, numer fragmentu, numer paragrafu oddzielając je przecinkami i poprzedzając literą "D.", czyli np. D. 2,1,11,2.
Digesta zostały opracowane przez komisję kodyfikacyjną powołąną przez Justynianiana z Trybonianem, wybitnym prawnikiem na czele, na podstawie pism 39 prawników klasycznych, jednakże dzieła Ulpiana i Paulusa stanowią prawie połowę materiału. Po zebraniu i dokonaniu kompilacji Justynian nakazał spalić teksty źródłowe oraz zakazał komentowania Digestów czy choćby przytaczania oryginalnych fragmentów w celu wyjaśnienia niejednoznaczności.
[edytuj] Codex
Codex zawiera konstytucje cesarskie w porządku chronologicznym od cesarza Hadriana do Justyniana. Komisja tworząca Codex była upoważniona do wprowadzania zmian (interpolacji) w treściach konstytucji (podobnie rzecz się miała z pismami jurystów zebranymi w Digestach).
[edytuj] Institutiones
Institutiones to jeden z najbardziej znanych podręczników prawa w starożytnym Rzymie. Opublikowany w 533 r. zastąpił Instytucje Gaiusa w szkołach prawa jako dzieło udoskonalone i uaktualnione. Jego twórcami byli profesorowie prawa: Theofilus i Dorotheus, których pracą kierował Trybonian. Treść podręcznika oparto m.in. na cytatach z Digestów i Instytucji Gaiusa. Institutiones, niepodobnie współczesnym podręcznikom, był obowiązującym prawem.
[edytuj] Novellae
Jest to zbiór konstytucji Justyniańskich wydanych po 534 r. W sumie zbiór ten zawiera 168 nowel, ostatnie 10 pochodzi z okresu pojustyniańskiego (Novellae postiustinianae). Nie wchodziły w skład kodyfikacji w pierwotnej formie - zostały do niej właczone dopiero przez glosatorów.
[edytuj] Wybrani specjaliści prawa rzymskiego
- Franciszek Longchamps De Berier
- Franciszek Bossowski
- Wojciech Dajczak
- Jacek Dmowski
- Edward Gintowt
- Tony Honore
- Max Kaser
- Kazimierz Kolańczyk
- Marek Kuryłowicz
- Theodor Mommsen
- Władysław Rozwadowski
- Rafał Taubenschlag
- Eduardo Volterra
- Adam Wiliński
- Witold Wołodkiewicz
- Mateusz Zalewski
[edytuj] Zobacz też
- Prawo osobowe w prawie rzymskim
- Cesarstwo Rzymskie
- Niewolnictwo
- Obywatelstwo rzymskie
[edytuj] Linki zewnętrzne
[edytuj] Bibliografia
- Władysław Rozwadowski, "Prawo rzymskie. Zarys wykładu z wyborem źródeł", Poznań 1992
- Witold Wołodkiewicz, Maria Zabłocka "Prawo rzymskie. Instytucje", Warszawa 1995
- Władysław Bojarski, "Prawo rzymskie", Toruń 1994 (1999 nowe)
- Wiesław Litewski, "Rzymskie prawo prywatne", Warszawa 1995
- Kazimierz Kolańczyk, "Prawo rzymskie", Warszawa 1997
- Adam Wiliński, Marek Kuryłowicz, "Rzymskie prawo prywatne-zarys wykładu" Lublin 2001
- Wiesław Litewski, "Słownik encyklopedyczny prawa rzymskiego", Kraków 1998
