Zamek Królewski w Poznaniu
Z Wikipedii
Zamek Królewski w Poznaniu
 |
|
|
|
Spis treści |
[edytuj] Historia budowy i wygląd obecny
Pierwsza budowla powstała prawdopodobnie w 1249, gdy Przemysł I na wzgórzu nazwanym wówczas górą zamkową (mons castrenis), a obecnie Wzgórzem Przemysła (bądź Przemysława) wzniósł ceglaną wieżę mieszkalną ze znajdującą się wewnątrz ocembrowaną studnią, resztę wzgórza otoczył natomiast wałem z częstokołem. Niewielka rezydencja książęca została w pierwszej połowie XIII wieku włączona w system murów lokowanego w 1253 lewobrzeżnego Poznania.
Syn Przemysła I, Przemysł II, mając nadzieję na zjednoczenie pod swoim panowaniem ziem Polski, rozpoczął budowę nowego zamku, który miał się stać jego siedzibą. W 1295 Przemysł zostaje koronowany na króla Polski, niestety już rok później, w 1296, król został zamordowany, a rozbudowa zamku niedokończona. Prace kontynuowali władający Wielkopolską Piastowie głogowscy, a ukończył ją przed rokiem 1337 Kazimierz III Wielki, któremu, gdy sprawował urząd namiestnika wielkopolskiego, zamek służył jako siedziba.
Stanowił on wówczas największą świecką budowlę w królestwie, wzorowaną na palatium Henryka Brodatego w Legnicy, które powstało w XIII wieku. Składała się nań wieża wzniesiona przez Przemysła I oraz olbrzymi, trójkondygnacyjny, podpiwniczony budynek o długości 63 m i szerokości 17,5 m. Być może już wówczas przykryty był poprzecznie ustawionym, poczwórnym dachem spadzistym (niestety ikonografia jest bardzo uboga i znany jest jedynie jeden wizerunek zamku z lat świetności, będący fragmentem panoramy Poznania). Piwnice służyły jako więzienie oraz do przechowywania win, na parterze zaś znajdowały się pomieszczenia gospodarcze. Te dwie kondygnacje posiadały sklepienia, górne kondygnacje prawdopodobnie miały natomiast drewniane stropy. Skrajne pomieszczenia pierwszego piętra pełniły funkcje reprezentacyjne, zaś między nimi znajdowały się komnaty mieszkalne. Drugie piętro stanowiła ogromna sala mogąca pomieścić około 2000 gości. Od południa dobudowano wieżę obronną, wysuniętą poza obręb murów zamku i miasta. Od czasów Władysława Łokietka budowla stanowiła stałą siedzibę starostów generalnych Wielkopolski. Pewne prace powiększające jeszcze zamek zlecił Władysław II Jagiełło. Podczas pożaru miasta w 1536 spłonął także zamek.
Z ruiny podniósł go ówczesny starosta generalny Andrzej II Górka, nadając mu charakter renesansowy. Zachowano wówczas gotycką trójkondygnacyjną bryłę, dodając schodkowy dach o czterech szczytach. Z czasem w najstarszej wieży powstała kuchnia zamkowa, korzystająca ze wspomnianej studni. Zamek został zniszczony podczas potopu szwedzkiego, a następnie w 1704 przez wojska rosyjskie i saskie podczas wojny północnej, jednak szturmem zamek zdobyli dopiero w 1716 konfederaci tarnogrodcy. Będący w ruinie zamek został częściowo odbudowany w 1721, jednak nie powstrzymało to dalszej dewastacji. Ostatni starosta generalny wielkopolski, Kazimierz Raczyński, wzniósł na pozostałościach murów z XIII i XIV wieku budynek archiwum (ukończony w 1783). Po II rozbiorze Prusacy rozebrali ruiny południowej części zamku, zniszczonej w 1704, budując na ich fundamentach dwukondygnacyjną oficynę, która wraz z istniejącym archiwum stanowiła siedzibę rejencji. Później znalazł się tu również sąd apelacyjny i archiwum państwowe. Ta ostatnia funkcja zamku trwała aż do 1939 roku. Podczas walk o poznańską cytadelę, w lutym 1945, Wzgórze Przemysła znalazło się w polu ostrzału artylerii i zamek ostatecznie legł w gruzach.
W latach 1959–1964 odbudowano gmach wzniesiony przez Raczyńskiego i fragment pruskiej oficyny, a na fundamentach wieży mieszkalnej powstał jednokondygnacyjny pawilon nazwany „Kuchnią Królewską”. W pierwszym budynku mieści się dziś Muzeum Sztuk Użytkowych, a „Kuchnię” zajmują pracownie muzealne. W dniu 22 kwietnia 2002 powstał komitet odbudowy zamku, mający na celu przywrócenie mu dawnej świetności. Z dawnego zamku pozostały do dziś nienaruszone fundamenty z XIII i XIV wieku, o grubości ok. 2 m, ściany działowe najniższej kondygnacji, zachodnia ściana (do ok. 10 m wysokości) z tego samego okresu, oraz pochodząca z XIV wieku ściana wschodnia o wysokości 7 m do 8 m, włączona w „Budynek Raczyńskiego”. Na budynku znajdują się trzy pamiątkowe tablice. Najstarsza z 1783 będąca tablicą fundacyjną Kazimierza Raczyńskiego, oraz dwie z 1993 i 1995, upamiętniające 500-lecie hołdu złożonego przez Wielkiego Mistrza Krzyżackiego – Hansa von Tieffena, oraz 700-lecie koronacji Przemysła II.
[edytuj] Kalendarium wydarzeń na zamku
- 1249 – ślub Salomei, siostry Przemysła I z Konradem II Głogowskim
- 1 lipca 1250 – na dokumencie dla klasztoru cysterskiego w Obrze jako miejsce wystawienia figuruje castro posnaniensi
- 1251 – ślub Eufemii, najmłodszej siostry Przemysła I, z Władysławem, księciem opolsko-raciborskim
- 14 października 1257 – narodziny Przemysła II
- 1 września 1288 – narodziny Ryksy Elżbiety (córki Przemysła II i Ryksy, córki króla Szwecji Waldemara), późniejszej żony króla Czech Wacława II, a po jego śmierci Rudolfa III Habsburga
- 1309 – w zamku przebywa Henryk III Głogowczyk, ubiegający się o tron Polski
- 1329 – 1331 – na zamku przebywa Władysław I Łokietek
- 1337 – na zamku zostaje podpisany pokój między Kazimierzem III Wielkim a Janem Luksemburskim
- 1341 – ślub Kazimierza III Wielkiego z Adelajdą, córką Henryka, landgrafa heskiego
- 1343 – ślub Bogusława V, księcia Szczecińskiego z Elżbietą, córką Kazimierza Wielkiego
- 1372 i 1373 – pobyty Elżbiety Łokietkównej, królowej Węgier
- 1381 – pobyt Ludwika Węgierskiego
- 1386 – pobyt Jadwigi Andegaweńskiej i Władysława II Jagiełły
- 1424 – pobyt Eryka Pomorskiego, króla Danii w drodze na koronację Zofii Holszańskiej (Sonki)
- 1433 – ślub Bogusława IV, księcia słupskiego z Marią, córką Siemowita IV Płockiego, księcia mazowieckiego, a siostrzenicą króla Władysława II Jagiełły
- kilkakrotne pobyty Kazimierza Jagiellończyka
- 29 maja 1493 – Jan I Olbracht odbiera hołd od ostatniego przed sekularyzacją Wielkiego Mistrza zakonu krzyżackiego, Hansa von Tieffena
- kilkakrotne pobyty Zygmunta I Starego
- 1574 – pobyt Henryka Walezego
- kilkakrotne pobyty Zygmunta III Wazy
- kilkakrotne pobyty Władysława IV Wazy
- 1657 – 1658 – pobyt Jana II Kazimierza z żoną Ludwiką Marią Gonzaga. Podczas tego pobytu na zamku odbyła się narada wojenna króla z dowódcami wojskowymi, w tym ze Stefanem Czarnieckim utrwalona w hymnie Polski przez Józefa Wybickiego, który w 1765 r. na zamku rozpoczynał swoją karierę prawniczą
[edytuj] Legendy
Według podań powstanie Góry Przemysła miało miejsce wskutek interwencji sił nieczystych. Otóż, gdy poddani Mieszka I przyjęli chrzest, rozgniewany szatan, chcąc, aby mieszkańcy grodu powrócili do wiary w starych bogów, miał wyrwać jeden z leżących w pobliżu Gniezna pagórków, aby zablokować nim koryto Warty i zalać miasto. Jednak diabelski orszak niosąc górę świętował już rychłe zwycięstwo i swoim hałaśliwym zachowaniem obudził koguty, których pianie sprawiło, że olbrzymi głaz trafił nie w koryto, a na lewy brzeg.
Druga historia wiąże się z morderstwem Ludgardy, żony Przemysła II, którą prawdopodobnie służące udusiły w zamkowej łaźni lub sypialni 14 grudnia 1283. Inspirację tego zabójstwa przpisywano małżonkowi, który nie mógł doczekać się z żoną potomka. Fundację klasztoru dominikanek w Poznaniu, dokonaną jeszcze w tym samym roku, wiązano z pokutą księcia za ten niegodny czyn. Współcześni zdarzeniu kronikarze piszą jednak o niewyjaśnionych okolicznościach śmierci, a dopiero w Kronice Oliwskiej z połowy XIV wieku i kronice Ernsta von Kirchberga z około 1370 wiąże się księcia z jej śmiercią. Jan Długosz w swojej kronice podaje natomiast, że wiedzę o tym wydarzeniu czerpie z pieśni ludowych. Plotki głosiły, że duch Ludgardy w postaci białej damy błąkał się po Zamku, a pod murami miał pojawiać się Czarny Rycerz, który miał płakać po księżnej na jej pogrzebie w katedrze gnieźnieńskiej 15 grudnia 1283 roku.
