Sakallı Nurettin Paşa

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Sakallı Nurettin Paşa (veya kısaca Nurettin Paşa) Kurtuluş Savaşı'nın önemli komutanlarındandır. Kurtuluş Savaşı'nı gerçekleştiren kadro içinde sakallı tek kişi olduğundan bu lakapla anılagelmiştir.

1873 yılında Bursa'da doğmuştur. Miralay İbrahim Paşa'nın oğludur. 1893'de Harbiye'yi bitirmiştir. 1897 Türk-Yunan Savaşı'na gönüllü olarak katılmıştır. Daha sonra, Balkan Savaşı'nda 9. Piyade Alayı komutanlığı yapmıştır. 1. Dünya Savaşı'nda Irak Cephesi komutanı olmuştur.

29 Ocak 1915'de vekaleten atandığı İzmir ve Aydın valiliklerinin yanısıra 17. ve 25. Kolordu komutanlıklarını da yürütmüştür. Vali Vekilliği sırasında İzmir'in Sevr Antlaşması uyarınca Yunanlılara verilmesine karşı çıkan “İzmir Müdafai Hukuki Osmaniye” cemiyetini desteklemiş, işgal devletlerinin taleplerini sert bir şekilde reddetmiştir. Nurettin Paşa'nın işgali kabul etmeyeceği, direneceği, hatta mani olacağı anlaşıldığı için İstanbul'daki Mütareke dönemi hükümeti tarafından, 15 Mayıs 1919'da gerçekleşen Yunan çıkartmasından kısa bir süre önce (22 Mart 1919) buradaki valilik görevinden alınmıştır.

T.B.M.M.'nin kurulmasıyla, önceleri çabalarını Ankara ve İstanbul hükümetleri arasında uzlaşma sağlamak üzerinde yoğunlaştıran Sakallı Nurettin Paşa, 1920'de Kurtuluş Savaşı'na katılmak üzere Anadolu'ya geçmiş ve Yunan cephesinin güneyinde, Konya dolaylarına komutan olarak atanmıştır. 1920 yılının sonlarına doğru Orta Anadolu Merkez Ordusu'na, 1922'de 1. Ordu komutanlığına atanmıştır. Bu görevinde Büyük Taarruz'a katılmış, İzmir'e Mustafa Kemal ile birlikte girmiştir. Zaferden sonra korgeneralliğe yükselen Nurettin Paşa Mudanya Mütarekesi'nin ardından 1. Ordu ile İzmit'te konuşlandırılmıştır. Lozan Anlaşması imzalandıktan sonra, 1. Ordu'nun lağvedilmesi üzerine 1924'de Yüksek Askerî Şura üyeliğine atandıysa da, T.B.M.M. 2. Dönem içindeki bir ara seçimde Bursa milletvekili seçilmesiyle üyelikten çekilmiştir. 1925'te askerlikten istifa etmiş, 1932'de vefat etmiştir.

Koçgiri İsyanı'nı bastırma şekline ve Kurtuluş Savaşı'nın son günlerinde İzmit'te yazılarıyla pek çok vatansever çevreyi iğrendirmiş gazeteci Ali Kemal'i linç ettirmesine ilişkin tartışmalar sürmektedir. Linç olayı İstanbul'daki işbirlikçi çevrelerin bir anda çözülmesi sonucunu vermiştir. Bazı kaynaklar, bu eski ekole mensup (Kurtuluş Savaşı'nı gerçekleştiren kadronun yaş ortalamasının yaklaşık on yaş üzerindedir), ancak dirayetli komutanı 1922 İzmir Yangını sorumluluğu ile de bağlantılandırmaktadır. Eylül 1922'de İzmir'deki karışık ortamda bütün olası sorumluluklar üzerinde durulmalıdır. Yunan ordusu Uşak'tan itibaren (sırasıyla, Alaşehir, özellikle Turgutlu ve Manisa) Türk şehirlerinin neredeyse tamamını yaka yaka kaçmıştır. İzmir'in geri alınmasından sonra ise, İzmir Körfezi'nde varlığını sürdüren yabancı donanmaların ayrılmaya ikna edilmesinin de büyük önem arzettiği anlaşılmaktadır. Ayrıca, bazı kaynaklar yangında İzmir'in altıda beşinin yandığı gibi abartmalı ifadeler kullanmaktadır. Çok uzaklardan görülebilen ve şüphesiz görenleri etkilemiş olan yangının alanı bugünkü İzmir Enternasyonal Fuarı'nın biraz daha geniş çizilebilecek bir çerçevesini kapsamıştır. Nihayet, Nurettin Paşa'nın günümüzde kendini ithamlara karşı savunabilecek durumda olmadığı süphesizdir. Kurtuluş Savaşı boyunca Mustafa Kemal'in en yakın çevresi içinde yer almış, savaşın sonuna kadar bu çevreden kopmamıştır. Bir milletin ölüm kalım mücadelesi verdiği günlerde yavuz mizaçlı bir komutandan çok istifade edilmiş olabileceği unutulmamalıdır.

İzmir'in geri alınmasından sonra kurulan askeri mahkemede, Milli Mücadeleyi sabote eden, düşmanla müşterek hareket eden bazı yerli ve Rum asıllıları muhakeme ettirmekten çekinmemiştir. Bunlar arasında Islahat Gazetesi sahibi Süreyya ve Efes Metropoliti Hrisostomos da bulunmaktadır. İşgal döneminde gazetesinde işgal kuvvetlerini metheden ve Milli Mücadeleyi kötüleyen gazeteci Süreyya mahkemece idama mahkum edilmiş ve cezası infaz edilmiştir. Osmanlı tebasından olmakla, Yunan işgali sırasında Türklere karşı bariz bir nefret ve bir din adamına yakışmayacak tavırlar sergilemiş olan Hrisostomos ise, Nurettin Paşa'nın makamına çağırılmasını takiben gevşek bir koruma ile Türk mahallelerinin ortasından geçirilmiş ve halk tarafından linç edilmiştir.

İzmir Valileri

Osmanlı Devleti son dönemi İzmir (ismen Aydın) Valileri: Mehmet Sabri Paşa (1867-1868) | Hekim İsmail Paşa (1868-1869) | Veliüddin Paşa (1869-1870) | Mehmet Sadık Paşa (1870-1872) | Hüseyin Avni Paşa (1872-1872) | Mustafa Süreyya Paşa (1872-1873) | Hamdi Paşa (1873-1874) | Ahmet Rasim Paşa (1874-1875) | Ahmet Paşa (1875-1875) | Sakızlı Ahmet Esat Paşa (1875-1875) | Hurşit Paşa (1875-1876) | Sabri Paşa (1876-1880) | Ahmet Şefik Mithat Paşa (1880-1881) | Ali Paşa (1881-1882) | Kıbrıslı Mehmet Kamil Paşa (1883-1883) | Hacı Naşit Paşa (1883-1885) | Halil Rıfat Paşa (1885-1886) | Nafiz Paşa (1886-1889) | Halil Rıfat Paşa (1889-1891) | Abdurrahman Nurettin Paşa (1891-1893) | Hasan Fehmi Paşa (1893-1895) | Kıbrıslı Mehmet Kamil Paşa (1895-1907) | Faik Bey (1907-1908) | Şerif Mehmet Rauf Paşa (1908-1909) | Mehmet Galip Bey (1909-1909) | Avlonyalı Mehmet Ferit Paşa (1909-1909) | Müşir Kazım Paşa (1909-1909) | Mahmud Muhtar Paşa (Katırcıoğlu) (1909-1910) | Hüseyin Nazım Paşa (1910-1911) | Celal Bey (1911-1912) | Ahmet Reşit Rey (1912-1912) | Hüseyin Nazım Paşa (1913-1913) | Evrenosoğlu Rahmi Arslan (1913-1917) | Hasan Tahsin Uzer (1918-1918) | Ethem Bey (1918-1919) | Sakallı Nurettin Paşa (1919-1919) | Kambur İzzettin (1919-1919) Yunan işgali dönemi: --'İyonya' Genel Valisi Aristidis Stergiadis (İstiryadis) (1919-1922) Türkiye Cumhuriyeti'nin ilanı öncesi: --Abdülhalik Renda (1922-1923) Türkiye Cumhuriyeti: Hüseyin Aziz Akyürek (1923-1924) | İhsan Latif Paşa (1924-1926) | Kazım Dirik (1926-1935) | Fazlı Güleç (1935-1939) | İbrahim Ethem Aykut (1939-1940) | Fuat Tuksal (1940-1942) | Sabri Öney (1942-1943) | Refik Şefik Soyer (1944-1948) | Osman Sabri Adal (1948-1951) | Muzaffer Tuğsavul (1952-1952) | Osman Sabri Adal (1948-1951) | Muzaffer Göksenin (1953-1954) | Kemal Hadımlı (1954-1960) | Burhanettin Uluç (1960-1961) | Enver Saatçıgil (1962-1964) | Niyazi Dalokay (1964-1964) | Namık Kemal Şentürk (1964-1973) | Mehmet Raşit Bilgegürün (1973-1974) | Orhan Erbuğ (1974-1975) | Mustafa Uygur (1975-1975) | Turgut Eğilmez (1976-1977)| Necdet Calp (1978-1979) | Nazmi Çengelci (1979-1981) | Hüseyin Öğütçen (1981-1984) | Mehmet Vecdi Gönül (1984-1988) | Nevzat Ayaz (1988-1989) | Kutlu Aktaş (1990-1997) | Erol Çakır (1997-1998) | Kemal Nehrozoğlu (1998-2000) | Alaaddin Yüksel (2000-2003) | Yusuf Ziya Göksu (2003-2005) | Oğuz Kağan Köksal (2005- )