Motî del Hesbaye
Èn årtike di Wikipedia.
Li motî del Hesbaye, c' est on motî do walon k' a stî eplaidî pa Eugène Dethier e 1994.
I cmince pa on franwal (p. 21-169).
Li motî walon-francès lu-minme va del pådje 173 al pådje 473.
Li motî a stî fwait avou des temons di
- Ama : Nelly Dumongh-Farcin.
- Anse : ? Loncelle.
- Emna : Joseph Streel.
- Bidjîlêye : Georges Latour.
- Cele-dilé-Wareme : Armand Godechal.
- Crehin : Henri Terreur.
- Ebem-Emål : Joseph Jodogne.
- Flemåle : Joseph Bosseloir.
- Fô : Georges Dans.
- Glon : Marie Stockis.
- Henefe : ? Masson.
- Héron : ? Graindorge.
- Hoûtin-Sint-Simeyon : Félix Streel.
- Hu : Marcel Richardeau.
- Kimexhe : Séraphin Chabot.
- Lantin : Valérie Van Oppen.
- Oreye : Marcel Duchesne.
- Ôtêye : ? Zilles.
- Remicoû : ? Halleux.
- Stokea-Sint-Djôr : ? Chapelle.
- Veye-el-Hesbaye : Achille Bolly.
- Vizé : Louis Pirson.
- Vivgni : Louis Maltus.
- Voroû-dlé-Liesse : Philippe Preudhomme.
- Voteme : ? George.
- Wernant : Hubert Parent.
Ådvins |
[candjî] Sacwants ponts tecnikes do motî francès-walon
- I scrît les mos ki sont sintous come aviyis.
- i n' eploye nén on dobe S pol son S inte deus voyales.
- I revoye cåzu tos les mots avou l' betchete ri- eviè les sfwaits avou l' betchete ra-.
- I n' aconte nén les spotchåvès voyale (ki c' est todi "I"), dins li djivêye des mots.
- Il aconte les rdoblaedjes del betchete dis- et l' betchete di-, et prezinte l' mot insi :
- di(s)tourner, di(s)plokter
- Pol son K, i n' eploye nén li lete Q. Mins i n' uze nén do C divant cossoune : di(s)plokter.
- I n' eploye ni faflote divintrinne, ni halcrosse E dvintrin :
- I n' eploye nén li pont sol roye : èmètrinne : di(s)plokter
- I scrît li cawete -eu do no d' fijheu avou -eûs : aideûs.
- I n' aconte nén li disploctaedje des trokes di cossounes divintrinnes : eksplwet.
[candjî] Fråzes
Les fråzes da Dehier sont des fråzes rilevêyes di lu, et nén des redjårbaedjes di des fråzes d' on motî eplaidî dvant, come gn a bråmint a cmincî do Motî da Forir eviè l' Motî da Haust, pu l' Motî d' Bastogne et l' Motî da Stasse.
Les fråzes da Dethier mostrèt kécfeye des uzaedjes ki n'estént nén clairs, et vnèt bén a pont po les ovreus so l' esplicant motî.
Metans : si houwer : dins les fråzes k' avént stî dnêyes foû do motî del Hesbaye, ""si houwer" est todi avou li dvancete "di".
- Houwez vs des målès cpagneyes. (Haust, riprin pa Stasse); Dji m' howe di lu cwand djel voe. (Haust).
Dethier dene ene fråze ki mostere l' uzaedje do viebe sins dvancete :
- Atincion, cwand l' afwaire toûnrè må, i s' houwrè.
[candjî] Etimolodjeyes
I saye sovint d' fé des raprotchmints avou des mots d' l' almand, k' il a-st aprin estant prijhnî tins del guere di 1940-1945. Il a eto èn aidant e l' Almagne, Amian Werner di Grevenbroich.
Pacô, po des mots nén foirt vîs, si idêye est kécfeye sûteye, come po crissôte.
[candjî] Sacwants ponts tecnikes do franwal
Il a bén waiti ki les mots et ratourneures do francès soeyénxhe do djoû d' ouy. I s' a fwait aidî pa des Francès po çoula : les copes Helaers di Nouvion-le-Comte et Kerstenne di Toulon.
[candjî] Corwaitaedje do Motî del Hesbaye
L' adrovaedje di 13 pådje esplike li manire k' Eugène Dethier a bouté, tot rcwerant des "vraiys" respondeus. Eto, c' est on motî k' apoite télcô des mots nén rilevés pa Haust, come hertchinne.
Mins, dins l' Gn a eto bråmint des sacwè ki n' sievnut nén l' ovraedje ni li scrijheu, et k' ont stî rilevés pa Marcel Slangen dins on corwaitaedje publiyî dins Djåzans walon.
