Vorarlberg
Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
| Landesflagge | Landeswappe |
|---|---|
 |
 |
| Basisdate | |
| Landeshauptstadt: | Breagaz |
| Größte Stadt: | Dorabira |
| ISO 3166-2: | AT-8 |
| Websyte: | www.vorarlberg.at |
| Politik | |
| Landeshauptmaa: | Herbert Sausgruber (ÖVP) |
| Regierende Parteie: | ÖVP un FPÖ |
| Sitzverteilig im Landtag (36 Sitze): |
ÖVP 21 SPÖ 6 FPÖ 5 Grüne 4 |
| letzte Wahl: | 19. September 2004 |
| nächste Wahl: | 19. September 2009 |
| Bevölkerig | |
| Ywohner: (HWS) | 360.168 (Stand: 09/2004) |
| Ywohner: (HWS+NWS) | 376.599 (Stand: 09/2004) |
| - Rang: | 8. von 9 |
| Bevölkerungsdichte: | 138 Ywohner/km² |
| Geografie | |
| Fläche: | 2.601,48 km² |
| Höchschter Punkt: (Piz Buin) | 3312 m ü. NN |
| Tiifschter Punkt: (Bodesee) | 395,23 m ü. NN |
| Vawaltung | |
| Bezirke: | 0 Statutarstädt 4 Bezirke |
| Gmeinde: | 96 |
| - davon Städt: | 5 |
| - davon Marktgmeinde: | 10 |
| Vorarlbearg un Bezirk | |
 |
|
 |
Dialäkt: Vorarlbärgisch |
Vorarlbearg isch än Toal vo d'r Alemannia, wo ganz dunna im Südoschta isch und köhrt zua Öschtariech. D'Hauptstadt isch Breagaz am Bodasee, döt isch o d'Landesregiarig. S'Ländle heat 360.168 (Stand: 09/2004) Iwohnar.
Z'Vorarlbearg heat`s 4 Bezirk (Breagaz, Dorabira, Fealdkirch und Bludaz) und 96 Gmoandana (darvo 5 Städt - Breagaz, Dorabira, Fealdkirch, Bludaz u Ems (Hohenems)). 
Inhaltsverzeichnis |
[ändere] Gschicht
D'Gschicht vo äm Land luagat folgandarmaßa us: (Quealla isch Karl Heinz Burmeisters Gschicht vo Vorarlberg)
- 5. jhvc, Afang vo d'r keltischa Bsiedlig
- 15 vc, Erobrig vum Land dur d' Römar
- 17 nc, Errichtig vo d'r Provinz Raetia
- 50 Brigantium kriagt s'römische Stadtreacht
- 212 alle Provinzana kriagand s'römische Stadtreacht
- 233 d'Alemanna fochand ah zum ifalla
- 259 Zerstörig vo Brigantium dur d'Alemanna
- 455 Bsetzig vom Land dur d'Alemanna
- 493 Herrschaft vo da Oschtgota
- 500 d'Alemanna fochand a zum s'asiedla
Im Mittelaltar isch Vorarlbearg zerschd vo da Franka und schpöt'r vo verschiedana Grafana wia zum Biespiel da Montfortar b'herscht worra, bevor as endgüeltig zua da Habsburgar ko isch.
Vorarlbearg isch im 10. Jahrhundert vom heiliga Gallus misionierat worra. S'Rätoromanisch isch im 13. Jahrhundert vo da Walsar endgüeltig verdrengat worra.
Danoch kond faschd blos no religiösi Umschwüng weagad am Chrischtatum.
Oamol, noch am erschta Wealtkriag, do heand d'Vorarlbearger zur Schwiz wella, äs heand abr vor ellem d'Schwizer wo nit tüütschsprochig sin und o dia and'ra Öscht'riech'r ned wealla, drum heat Vorarlberg da Spitznama Kanton Übrig kriagt.
[ändere] Politik
Sitm Afang vo d'r Republik regiert in Vorarlberg dia konservative Öschtrichische Volkspartei bzw. deana Vorgängerpartei. D' SPÖ isch 1974 us d'r Landesregierung usgschieda und num ineko. Vorarlberg isch lang 's oanzige Bundesland gsi, wo Regierungssitz ned noch Proporz vargea hot sondern noch 'm Majorzprinzip. D' ÖVP hot – ußa zwüscha 1999 und 2004 – imma d' absolute Mandatsmehrheit ghet und regiert sit da Wahla 2000 zäm mit d'r FPÖ. Sit 1983 sind o Die Grünen als vierte Partei im Vorarlberger Landtag verträta. 'S BZÖ isch vo d'r Vorarlberger FPÖ abglehnt wora – se wend ab'r o ned zur Bundes-FPÖ ghöra, vielmeh' hond se sich als "Vorarlberger Freiheitliche" abgschpalta. Momentan sind zwoa Vorarlberger i d'r Bundesregierig als Minischt'r dinna: (d'r Hubert Gorbach (Verkehr, Vizekanzl'r) und d' Elisabeth Gehrer (Bildig))
D'r Sitz vo d'r Vorarlberger Landesregierung isch z' Breagaz, 's Landesgericht isch z' Fealkirch und s Oberlandesgericht z' Innschbruck.
[ändere] Landeshauptmä vo d'r Zwoata Republik
- 24.5.1945 - 18.10.1964: Ulrich Ilg
- 18.10.1964 - 9.7.1987: Herbert Keßler
- 9.7.1987 - 2.4.1997: Martin Purtscher
- seit 2.4.1997: Herbert Sausgruber
[ändere] V'rwaltig
Vorarlberg isch itoalt in vier politische Bezirke. Vo Nord noch Süd sind des:
- Breagaz
- Dorabira
- Feldkirch
- Bludaz
Im Ländle gits o d'gröschte Marktgmoand vo Öschtariech, nämle Luschnou.
[ändere] Täl'r
Wiil Vorarlberg vor allem us Bearg bschtoht, isch's geographisch vo Täl'r und Flüss strukturiert. 'S Rhital mit 'm Rhii, d'r Walgau mit d'r Ill sind dia zwoa Täl'r, wo dia meischta Lüt läben. Dia andra Täl'r mit eana Flüss sin: 's Muntafu (Ill) ; 's Kloschtertal (Alfenz); 's Große Walsertal (Lutz), 's Brandnertal (Alvier), 's Laternsertal (Frutz), 's Leiblachtal (Leiblach), d'r Breagaz'r Wold (Breagaz'r Ach), 's Klenne Wals'rtal (Breitach) und d'r Tannberg (od'r Montasapon bzw. d'r Vorarlberger Toal vom Lechtal)(Lech).
[ändere] Natur
Oans vo da schpektakulärschta Naturschauschpiele im Rhital isch 's Ebnit mit d'r Rappenloch-, d'r Alploch und d'r Schaufelschlucht, 'm Staufasee, deam Kirchle und d'r Kobelach. Döt ine kunnt ma nur üb'r Dorabira, vo April bis Oktoba, sunsch isch as wegs SchTöaschläg zgföhrlich. Siehe Weblinks.
D'r högschte Berg isch d'r Piz Buin i d'r Silvretta mit 3.312m Meereshöhe. 'D Zimba gört zu da bekanneschta Kletterberg z' Vorarlberg. Se isch 2.645 m hoch und hoasst o Vorarlberger Matterhorn, wiil se usschot wia a Horn. Dia Zuschtieg sind ned so bös, ab'r d' Toura sött ma ned unt'rschätza. 'S Naturschutzgebiet im Rhidelta isch 's gröschte Feuchtgebiet am Bodasee und ghört zu da wichtigschta Brut- und Raschtgebiete für Vögel.
[ändere] Lüt
| Bevölkerungsentwicklung | |
|---|---|
| Datum | Iiwohna |
|
|
|
| 07. 03. 1923 | 139.968 |
| 01. 06. 1951 | 193.657 |
| 21. 03. 1961 | 226.323 |
| 12. 05. 1971 | 271.473 |
| 12. 05. 1981 | 305.164 |
| 15. 05. 1991 | 333.128 |
| 15. 05. 2001 | 376.599 |
Vorarlberg isch hüt des am zwoatdichteschta bsiedelte Bundesland vo Öschtrich und hot mit 'm Ballungsraum zwüschat Feldkirch und Hörbranz oans vo da dichtescht bsiedelta Gebiete vo ganz Europa.
'S klenne Ländle hot näbs Wien mit 13% da högschte Usländ'ratoal. Dia meischta Zuagroasta kummen us d'r Türkei oda us Ex-Jugoslawia, gfolgt vo da Dütscha.
Noch'm zwoata Wältkriag hots zwoa größare Wäalla vo Iwandrunga gea, was erklärt, warum’s zwüscha 1923 und 1951 und zwüscha 1961 und 1971 an Bevölkerungsschprung gea hot. Dia erschte Wäalla nochm zwoata Wältkriag isch usglöst wora vo d'r guata Wirtschaftssituation z' Vorarlberg und i d'r Schwyz. Se hot vor allem Oschtöschtrriicha us d'r Steiermark, v'rtriebene Südtirol'r und Sudetadütsche brocht. Mit d'r zwoate Wäalla i da 1960er und 1970er Johr sind Gaschtarbeit'r us d'r Türkei und vo Jugoslawia für d' Vorarlberger Tegschtilinduschtrie ko, wo se dringend nötig gsi sin.
[ändere] Dialekt
Im Gegasatz zum Rescht vo Öschtriich, wo ma an bairischa Dialekt redet, hört ma z' Vorarlberg, so wia o teilweise z' Tirol (vorallem im Außerfern), an alemannischa Dialekt. Im Norda domma, also z' Breagaz und im Breagaza Wold klingts a bizle wia d'r Allgäu'r Dialekt, d' Schproch im Rhiital isch nöh'r bim Schwyz'rdütsch. Nähere Infos findsch o unt'r Vorarlbergisch.
[ändere] Gsiberg / Xiberg
Gsiberg (Xiberg) isch oagatle an Spottnama. Er kut doherad, dass d'r Rescht vo da Östarricher im g'redata Vorarlbeargischa des boda oft uftreatande "gsi" odar "gsin"(hochdütsch: "gewesen") ussahörad.
I letschtar Zit heat si d' Vorarlbearger Landesregiarig än Usdruck z' oaga gmachat und tuat a kläle Werbig mit äm macha.
Vil Vôradlbêrgr zêgande hüütstag gêrnumma "isch gsi" und nunô "war". Wêagat dêam passat dr namma "Gsiberg" schô baal numma.
Luag oo: Montafon
