Канстытуцыя

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.

Канстыту́цыя (лац. constitutio – устанаўленьне) – асноўны закон дзяржавы. Вызначае грамадзкі і дзяржаўны лад, парадак і прынцыпы стварэньня прадстаўнічых органаў дзяржаўнае ўлады, выбарчую сыстэму і прававое становішча асобы, парадак арганізацыі, кампэтэнцыю органаў улады і кіраваньня, арганізацыю і асноўныя прынцыпы правасудзьдзя. Канстытуцыя мае вышэйшую юрыдычную сілу ў параўнанні з усімі іншымі нарматыўна-прававымі актамі пэўнай нацыянальнай прававой сыстэмы.

Зьмест 1 Канстытуцыі на тэрыторыі Беларусі 1.1 Статут ВКЛ 1588 году 1.2 Канстытуцыя Рэчы Паспалітай 1.3 Канстытуцыі БССР 1.4 Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь 2 Вонкавыя спасылкі

[рэдагаваць] Канстытуцыі на тэрыторыі Беларусі

[рэдагаваць] Статут ВКЛ 1588 году

У 1588 годзе правазнаўцамі Вялiкага Княства Літоўскага на чале з канцлерам Астафеем Валовічам i падканцлерам Львом Сапегам распрацаваны статут ВКЛ. Ён быў зацьверджаны вялiкiм князем Жыгiмонтам III у студзені 1588 году. Заснаваны на Статутах 1529 і 1566 гадоў, пастановах соймаў і вялікакняскіх прывілеяў. Выкарыстоўваў дасягненьні эўрапэйскага права.

Статут фактычна зьяўляўся канстытуцыяй ВКЛ. Ён замацоўваў юрыдычна суверэнітэт дзяржавы, правы, абавязкі жыхароў, грамадзкі і дзяржаўны лад, рэлігійную талерантнасьць. Ён зьяўляўся асновай для прыняцьця судовых рашэньняў у краіне.

Статут быў надрукаваны на тагачаснай беларускай мове, што рабіла яго зразумелым для простых жыхароў дзяржавы: «Не обчим яким языком, але своим власным права списаные маем и каждого часу чого нам потреба ку отпору всякое крывды ведати можем».

На большай частцы Вялікага Княства Літоўскага Статут меў юрыдычную сілу да 1831 году, а ў Гарадзенскай, Менскай i Вiленскай губернях (Расейскай імпэрыі) — да 1840.

[рэдагаваць] Канстытуцыя Рэчы Паспалітай

3 траўня 1791 года Вялікі сойм (1788–1792) прыняў першую канстытуцыю ў Эўропе. У працы над праектам Канстытуцыі працавалi самыя розныя асобы: нават кароль Станiслаў-Аўгуст прыняў непасрэдны ўдзел у распрацоўцы гэтага вялiкага дакуманта. Нарады наконт Канстытуцыi адбывалiся таемна ў каралеўскiм палацы, дзе жыў лекар караля ксёндз Сцыпiён Пiятолi. Канстытуцыя 3 траўня складалася з 11 артыкулаў. Былi лiквiдываныя права "Liberum Veto", выбары караля шляхтай i абавязковасьць соймiкавых iнструкцый для паслоў, уводзiлася спадчынная манархiя, выканаўчая ўлада перадавалася каралю, якi падпарадкоўваўся Сойму. Становiшча сялян не было палепшаным. Канстытуцыя 3 траўня зрабiла крок да стварэння цэнтралiзаванай унiтарнай дзяржавы: адзiнае войска, скарб i пад. З гэтым не пагадзiлiся паслы ВКЛ, якiя дамаглiся заключэньня 20 кастрычніка 1791 "Узаемнай гарантыi" ВКЛ i ПК, дзе былi абумоўленыя ўмовы раўнапраўнага ўдзелу прадстаўнiкоў ВКЛ i ПК у кiраваньнi краiнаю.

[рэдагаваць] Канстытуцыі БССР

3 лютага 1919 на Ўсебеларускім зьезьдзе саветаў была прынятая першая канстытуцыя БССР.

Канстытуцыя БССР 1927 года мела выключна важнае значэнне для далейшага ўтварэньня нацыянальных саветаў і паляпшэньня іх працы. Яна разьвіла агульныя палажэньні Канстытуцыі рэспублікі 1919 года аб роўнасьці нацыянальнасьцей. Разам з гэтым яна ўтрымлівала шэраг нормаў простай дзейнасці. У артыкуле 15 Асноўнага Закону было прызнана за ўсімі грамадзянамі права карыстаньня роднай мовай на зьездах, у судзе, кіраваньні і ў грамадзкім жыцьці. Нацыянальным меньшасьцям забясьпечвалася рэальнае права адукацыі ў школе на роднай мове. У дзяржаўных і грамадзкіх установах і арганізацыях усталёўвалася поўнае раўнапраўе беларускай, польскай, яўрэйскай і рускай моў. Было вызначаным, што найважнейшыя заканадаўчыя акты павінны друкавацца на беларускай, польскай, яўрэйскай і рускай мовах.

[рэдагаваць] Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь

15 сакавіка 1994 на 13-ай сэсіі Вярхоўнага Савету 12-га скліканьня была прынятая Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь

[рэдагаваць] Вонкавыя спасылкі

• Статут Вялікага княства Літоўскага 1588 года
• Канстытуцыя Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі 1919 года
• Канстытуцыя Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі 1937 года
• Канстытуцыя Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі 1978 года
• Уладзімер Арлоў. Канстытуцыя нашых продкаў