Δαρδανέλια
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Τα Δαρδανέλλια (Τουρκικά: Çanakkale Τσανάκκαλε), παλαιότερα γνωστά ως Ελλήσποντος, αποτελούν ένα στενό θαλάσσιο πέρασμα στη βορειοδυτική Τουρκία που συνδέει το Αιγαίο πέλαγος με την Προποντίδα. Το στενό έχει μήκος 61 χλμ. (38 μίλια) αλλά πλάτος μόλις 1.2 έως 6 χλμ. (0.75 έως 4 μίλια), και βάθος κατά μέσο όρο 55 μ (180 πόδια) με μέγιστο 81 μ (300 πόδια). Το νερό ρέει και στις δύο κατευθύνσεις κατά μήκος του στενού, από την Προποντίδα προς το Αιγαίο πέλαγος μέσω ενός επιφανειακού ρεύματος και κατά την αντίθετη κατεύθυνση μέσω ενός υποθαλασσίου.
Παρόμοια με το στενό του Βοσπόρου, διαχωρίζει την Ευρώπη (πιο συγκεκριμένα τη χερσόνησο της Καλλιπόλεως) από την Ασία. Η κύρια πόλη του στενού είναι το Τσανάκκαλε (που παίρνει την ονομασία του από τα περίφημα κάστρα του kale σημαίνει "κάστρο" στην Τουρκική). Το όνομα Δαρδανέλλια προέρχεται από τη Δάρδανο, μία αρχαία Ελληνική πόλη στην Ασιατική ακτή του στενού.
Το στενό έχει παίξει στρατηγικό ρόλο στην ιστορία για μακρό διάστημα. Η αρχαία πόλη της Τροίας ευρισκόταν κοντά στη δυτική είσοδο του στενού και η ασιατική ακτή του ήταν το πεδίο του Τρωϊκού πολέμου. Ήταν επίσης το σημείο του Ελληνικού μύθου Ηρούς και Λεάνδρου. Ο Περσικός στρατός του Ξέρξη και αργότερα ο μακεδονικός στρατός του Μεγάλου Αλεξάνδρου διέσχισαν τα Δαρδανέλια σε αντίθετες κατευθύνσεις για να εισβάλλουν ο μεν πρώτος στην Ελλάδα το 489 π.Χ. ο δε δεύτερος στην Περσία το 334 π.Χ. αντιστοίχως. Τα Δαρδανέλλια υπήρξαν ζωτικής σημασίας για την άμυνα της Κωνσταντινούπολης κατά τη διάρκεια της Βυζαντινής περιόδου, και από το 14ο αιώνα ελέγχονται σχεδόν συνεχώς από τους Τούρκους.
Ο έλεγχος ή ειδικό καθεστώς πρόσβασης στα στενά έγινε ο βασικός στόχος της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσσικής Αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνος. Ακολούθως της ήττας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στο Ρωσσοτουρκικό πόλεμο του 1828-1829, το 1833 η Ρωσσία εξανάγκασε τους Τούρκους να υπογράψουν τη Συνθήκη Hunkiar Iskelesi που απαιτούσε τον αποκλεισμό των στενών σε πολεμικά πλοία δυνάμεων εκτός Ευξείνου πόντου όταν ζητούταν από τη Ρωσσία. Αυτή η συνθήκη θα είχε ως αποτέλεσμα την κυριαρχία της Ρωσσίας στον Εύξεινο πόντο.
Η συνθήκη τρόμαξε τις Δυτικές δυνάμεις, που φοβήθηκαν τις συνέπειες μιας πιθανής Ρωσσικής επέκτασης στη Μεσόγειο. Στη Συνθήκη των Στενών του Λονδίνου του Ιουλίου 1841, η Βρετανία, η Γαλλία, η Αυστρία και η Πρωσσία εξανάγκασαν τη Ρωσσία να συμφωνήσει ότι μόνο Τουρκικά πολεμικά πλοία θα μπορούσαν να διασχίσουν τα Δαρδανέλλια σε καιρό ειρήνης. Η Βρετανία και η Γαλλία συνακόλουθα έστειλαν τους στόλους τους δια μέσου των στενών για να επιτεθούν την Κριμαία κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού πολέμου το 1853, αν και αυτό έγινε ως συμμαχική πράξη προς την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Αυτή η συνθήκη τυπικά επιβεβαιώθηκε από τη Σύνοδο των Παρισίων το 1856, ακολουθώντας τη Ρωσσική ήττα στον Κριμαϊκό πόλεμο, και παρέμεινε θεωρητικά σε ισχύ μέχρι το 20ο αιώνα.
Οι Σύμμαχοι έκαναν μια αποτυχημένη προσπάθεια να καταλάβουν τα Δαρδανέλλια κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, αποσκοπώντας στην ήττα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Μάχη της Καλλίπολης έβλαψε την καρριέρα του Ουΐστον Τσώρτσιλ, του First Lord of the Admiralty που πρόθυμα προήγαγε τη χρήση του Βασιλικού Ναυτικού για το άνοιγμα των στενών. Τα στενά ναρκοθετήθηκαν για να αποτρέψουν τα συμμαχικά πλοία από το να διεισδύσουν σε αυτά, αν και ένα Βρετανικό υποβρύχιο κατάφερε να αποφύγει τα ναρκοπέδια και να βυθίσει ένα Τουρκικό πολεμικό έξω από τον Κεράτιο στην Κωνσταντινούπολη. Η Μεσογειακή Εκστρατευτική Δύναμη του Σερ Ιανού Χάμιλτον απέτυχε στην προσπάθειά της να καταλάβει τη χερσόνησο της Καλλιπόλεως , και η αποχώρησή της διατάχθηκε τον Ιανουάριο του 1916.
Μετά τον πόλεμο, η συναφθείσα το 1920 Συνθήκη των Σεβρών αποστρατιωτικοποίησε τα στενά και τα κατέστησε διεθνές έδαφος υπό τον έλεγχο της Κοινωνίας των Εθνών. Η συγκεκριμένη συνθήκη αναθεωρήθηκε το 1923 με τη Συνθήκη της Λωζάνης που ξανάδωσε τα στενά στην Τουρκία αλλά επέτρεψε σε όλα τα ξένα πολεμικά πλοία να διασχίζουν τα στενά ελεύθερα. Η Τουρκία απέρριψε τους όρους αυτής της συνθήκης και στη συνέχεια στρατιωτικοποίηση την περιοχή. Η επαναφορά σε αυτό το παλαιό καθεστώς τυποποιήθηκε με τη Συνθήκη του Μοντραί του Ιουλίου 1936. Η συνθήκη, η οποία είναι εν ισχύι και σήμερα, αντιμετωπίζει τα στενά ως διεθνή οδό για τη ναυσιπλοΐα αλλά η Τουρκία διατηρεί το δικαίωμα να περιορίσει τη θαλάσσια κίνηση μη-παρευξεινίων εθνών. Κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, όταν η Τουρκία ήταν ουδέτερη για σχεδόν όλη τη διάρκεια της σύγκρουσης, τα Δαρδανέλλια παρέμειναν κλειστά για τα πλοία των εμπολέμων εθνών.
