سامانه عصبی خودگردان
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
سامانه عصبی خودگردان در برگیرنده آن دسته از نورون های حرکتی است که فعالیت ماهیچه‌های صاف، ترشح غدد، تپش قلب و روی هم رفته کنش اندام های درونی را تنظیم می‌کنند. سامانه عصبی خودگردان از تعداد زیادی گره‌های عصبی خودکار و دو نورون حرکتی در هر زنجیره به نام نورون های پیش گرهای و پس گرهای تشکیل شده است. نورن های پیش گرهای، نورون هایی هستند که جسم سلولی آنها در سیستم عصبی مرکزی قرار گرفته و آکسون آنها برای سیناپس با نورون بعدی تا گره عصبی ادامه یافته است.
نورونهای پس گرهای، نورون هایی هستند که جسم سلولی آنها در گره واقع شده و اکسون آنها تا اندام واکنش دهنده، ادامه یافته و پایانه عصبی را تشکیل داده است. در نورون پیش گرهای و پس گرهای در محل گره با یکدیگر سیناپس می‌یابند. رشته‌های عصبی حرکتی سامانه عصبی خودگردان از دو بخش رشته‌های عصبی پاراسمپاتیک و رشته‌های عصبی سمپاتیک تشکیل شده است.
فهرست مندرجات |
[ویرایش] دسته‌بندی شیمیایی سامانه عصبی خودگردان
بر پایه ماده میانجی آزاد شده می‌توان سامانه عصبی خودگردان را به بخشهای کولینرژیک و نورآدرنرژیک بخش کرد. نورونهایی که کولینرژیک هستند بر این پایه اند:
- همه نورون های پیش گرهای
- نورون های پس گرهای سمپاتیک از دید کالبد‌شناسی که به غده‌های عرق عصب می‌دهند
- نورون های سمپاتیک از دید کالبد‌شناسی که به رگهای خونی ماهیچه‌های مخطط رسیده و هنگام تحریک مایه گشودگی رگ‌ها می‌شوند.
مانده نورون های پس گرهای سمپاتیک نورآدرنرژیک هستند. قسمت مرکزی غده فوق کلیوی در اصل یک گره سمپاتیک است که در آن سلولهای پس گرهای آکسون‌های خود را از دست داده و آشکارا نوراپی‌نفرین، اپی نفرین و اندکی دوپامین را به داخل جریان تراوش می‌کنند. درنتیجه نورونهای پیش گرهای کولینرژیکی که به این سلول‌ها می‌روند به گونه رشته‌های عصبی حرکتی ترشحی این غده در آمده‌اند.
[ویرایش] تهی سازی کولینرژیک
اعمال فرآوری شده بدست فعالیت بخش کولینرژیک سامانه عصبی خودگردان آن دسته از اعمالی هستند که با جنبه‌های نباتی زندگی روزمره سروکار دارند. برای نمونه عمل کولینرژیک با افزایش دادن فعالیت عضلات روده‌ای، افزایش دادن تراوش معدی و شل کردن اسفنگتر پیلور، مایه پیشبرد گوارش و جذب مواد غذایی می‌شود. به این انگیزه و برای نهادن آن در برابر عمل کاتابولیک بخش نورآدرنرژیک، بخش کولینرژیک گاهی سامانه عصبی آنابلیک نامیده می‌شود. این بخش از رشته‌های عصبی مایه تنگ شدن مردمک چشم و انقباض مثانه می‌شود.
[ویرایش] تهی سازی نورآدرنرژیک
بخش نورآدرنرژیک در حالات فوریتی به گونه یک مجموعه واحد تهی سازی می‌شود. اثرات این تهی سازی ارزش قابل ملاحظه‌ای از دید آماده کردن فرد برای رویارویی با فوریتها دارند. برای نمونه، تهی سازی نورآدرنرژیک تطابق را در چشمها شل کرده و مردمکها را گشاد می‌کند (برای ورود نور بیشتر به چشمها)، تپش قلب را تند کرده و فشار خون را بالا می‌برد و رگهای خونی پوست را تنگ می‌کند (که خونریزی از زخمها را محدود سازد). تهی سازی سمپاتیک مایه تقویت هوشیاری می‌شود و غلظت گلوکز و اسیدهای چرب آزاد خون را افزایش می‌دهد (برای برآورده انرژی بیشتر)، بنابراین تهی سازی سامانه عصبی سمپاتیک بر اثر فوریتها، بدن را آماده ستیز یا گریز می‌کند.
تهی سازی سمپاتیک در انسان روزه‌دار کاهش می‌یابد و هنگامی که انسان روزه‌دار دوباره تغذیه می‌کند، افزایش می‌یابد. این دگرگونی های می‌توانند کاهش فشار خون و فعالیت متابولیک برآمده از روزه‌داری و دگرگونی های مخالف برآمده از غذا خوردن را توجیه کنند. وزیکولهای گرانول‌دار کوچک در نورونهای سمپاتیک پس گرهای واجد ATP و نوراپی نفرین هستند و وزیکولهای بزرگ محتوی نوروپپتید y می‌شود. اعمال برآمده از تراوش شدن ATP و نوروپپتید y، هنوز روشن نیستند.
[ویرایش] فارماکولوژی سامانه عصبی خودگردان
سیناپس های محیطی مسیرهای حرکتی خودگردان یک محل مناسب برای دستکاری فارماکولوژیک عمل روده‌ای است. زیرا انتقال در آنها به روش شیمیایی انجام می‌‌گیرد. مواد میانجی در انتهاهای عصبی ساخته شده و انبار می‌شوند و سپس در نزدیکی نورونها، سلولهای عضلانی و سلولهای غده‌ای که روی آنها عمل می‌کنند آزاد می‌گردند. این میانجیها به رسپتورهای (گیرنده‌های) موجود در سطح غشایی این سلول می‌چسبند و مایه بروز اعمال ویژه آنها می‌شوند و آنگاه بدست جذب یا متابولیزم از آن ناحیه حذف می‌گردند.
هر یک از این مراحل را می‌توان با پیامدها پیش بینی کردنی تحریک یا مهار کرد. در انتهاهای سمپاتیک، برخی از داروها مایه پایه ریزی ترکیباتی می‌شوند که جایگزین نوراپی نفرین در گرانولها می‌شوند و این میانجیهای دروغین ناتوان یا غیر پرکار بر اثر پتانسیل های عملی که به این انتهاها می‌رسند به جای نوراپی‌نفرین آزاد می‌شوند. عده‌ای از داروها و سموم اعمال موسکارینی دارند که بر این پایه اند: ترکیبات همانند استیل کولین و داروهایی که استیل کولین استراز را مهار می‌کنند. در میان این دسته گذشته ماده حشره کش "پاراتیون" و "دی ایزوپروپیل فلوئور فسفات" از مشتقات گازهای جنگی هستند که با فرآوری گسترده استیل کولین استراز، مایه مرگ می‌شوند.
