Nücli (física)
From Wikipedia
 |
Cheest artícul al è scrivüü in koiné uçidentala, urtugrafía ünificada. |
Ul nücli a l'è ul sciröö de l'àtum, ul sítt induè la sa tröva menemàn tüta la sò màssa in d'un spazzi fisc piscín.
Ul nücli a l'è furmaa da partisèj ciamaa bariún, generalmeent prutún e neütrún; i neütrún a inn de sòlit püssee dii prutún, föra ca in dii àtum püssee lingeer, induè a inn l'istèss nümer upüür de mègn, cumè in de l'idrògen (l'isòtup püssee frequeent, ul pròzzi, al g'à nanca un neütrún).
Ul nümer de prutún a l'è impurtaant per definí l'àtum e dí l'elemeent chímich c'al ga curespuunt, e defàtt al sa ciàma nümer atòmich (Z); sa sa cunsídera ul tutaal dii partisèj ca g'inn in del nücli, al vègn fö ul nümer de màssa, c'al cunseent de indentificà i difereent isòtup de l'istèss àtum.
La fòrza ca la tègn insèma i partisèj in del nücli a l'è la fòrza nücleaar fórta.
G'inn dii àtum ca sa dèsfenn per dii prucèss radiuatiif, c'al vöör dí ca spantéghenn eletrún (emissiun beta) upüür nücli de éli-2 (emissiun alfa) a vólta energía.
In de la taula periòdica a gh'inn dii elemeent stàbil e d'ólter mègn stàbil, cunt vida média de frazziun de seguunt. I resun de chii cumpurtameent chí a inn dü:
- cunt püssee ca un àtum a l'è gròss, mègn a l'è stàbil: i àtum de nümer atòmich superiuur al piuump (82) a inn sémper radiuatiif, quii de suta dumè in d'un quaj caas;
- i àtum cunt gròss difereenz de nümer tra prutún e neütrún g'ann tendénza a vèss radiuatiif; per esémpi, sa sa varda l'idrògen, ul pròzzi (H-1) a l'è stàbil, ul deütéri anca, ma gemò ul trízzi al sa desfa, anca se in d'un teemp lünch; ul H-4 a l'è radiuatiif, cunt una vida fisc curta.
