Arbitrage (in conflict)
Arbitrage is een procedure waarbij twee of meer partijen, die ergens onenigheid over hebben, hun kwestie voorleggen aan één of meer arbiters, met het verzoek om een bindende uitspraak. Het kenmerkende van arbitrage is dat beide partijen aan een neutrale instantie vragen om "de knoop door te hakken".
Inhoud |
[bewerk] Bindende uitspraak
In sommige landen, waaronder Nederland en België, bestaat er specifieke wetgeving op het gebied van arbitrage. Als iemand naar de rechter stapt, terwijl er een geldig arbitragebeding van toepassing is, zal de rechter zich onbevoegd verklaren. Tevens is het mogelijk van de rechtbank verlof te krijgen om het arbitrale vonnis tenuitvoer te laten leggen. Dat wil zeggen, dat iemand met de einduitspraak van de arbiter bijvoorbeeld een verschuldigde som kan op eisen door middel van een gerechtsdeurwaarder, zonder daarvoor weer een proces bij de rechtbank te hoeven voeren. In Nederland wordt dit geregeld in het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering, Vierde Boek, "Arbitrage". In België wordt dit geregeld in het Gerechtelijk Wetboek, deel VI, "Arbitrage".
Ook als er geen specifieke arbitragewetgeving bestaat, kunnen partijen elkaar via contractsbepalingen binden aan de uitspraken van arbiters.
Hoedanook is de bedoeling van een arbitrageprocedure een uitkomst te bekomen die de tussenkomst van de rechter overbodig maakt.
Een essentieel onderdeel van arbitrage is hoedanook dat de partijen zich vooraf verplichten zich aan de uitspraak te houden. Het is in het bedrijfsleven niet ongebruikelijk om bij grote contracten een arbitragebeding in het contract op te nemen. Dat wil zeggen, dat men van tevoren afspreekt, dat eventuele conflicten over de uitvoering van het contract aan een of meer arbiters zullen voorgelegd worden. Sommige bedrijven zetten in hun algemene voorwaarden dat conflicten aan arbitrage worden onderworpen. Er kan ook een afzonderlijke arbitrageovereenkomst worden gesloten, eventueel pas nadat het conflict is ontstaan. In een arbitragebeding wordt meestal afgesproken dat een conflict eerst aan de arbiter(s) moet worden voorgelegd, voordat een beroep op de rechter kan worden gedaan.
Men kan in het contract ook bepalen aan welke arbitrage-instantie de eventuele conflicten zullen voorgelegd worden. Bijvoorbeeld bestaat er in Europa een netwerk van Kamers van Koophandel die een arbitrage kunnen aanbieden. Men kan dan, bijvoorbeeld in het geval een internationaal contract, in het contract vermelden in welk land, bij welke instantie, en eventueel in welke voertaal de mogelijke conflicten zullen behandeld worden.
Een voorbeeld van een arbitragebeding (Nederland) luidt:
- Alle geschillen welke mochten ontstaan naar aanleiding van de onderhavige overeenkomst dan wel van nadere overeenkomsten, die daarvan het gevolg mochten zijn, zullen worden beslecht overeenkomstig het Reglement van het Nederlands Arbitrage Instituut".
[bewerk] Figuurlijke betekenis
Buiten een context van contracten of van "staatkundige" arbitrage (zie hieronder voor België), wordt ook wel eens de term arbitrage gebruikt, in de bredere zin van conflictoplossende methode met zo veel mogelijk draagvlak (dit is bindend op basis van bijvoorbeeld morele autoriteit), maar zonder rechterlijke tussenkomst.
[bewerk] Overzicht conflictoplossingsmethoden
Een voorbeeld van arbitrage: iemand heeft een verbouwing laten uitvoeren, maar hij vindt de kwaliteit van het werk beneden de maat. De klant weigert de laatste termijn te betalen, de bouwer eist het volledige bedrag. De zaak die beide partijen verdeeld houdt is een subjectieve kwestie, namelijk, waar ligt de grens tussen "net goed genoeg" en "te slecht"?
- De eerste stap is: in overleg treden en proberen met argumenten de andere partij te overtuigen. Heel vaak, kan het conflict op die manier opgelost worden, bijvoorbeeld doordat één van beide partijen zijn verzet staakt, of doordat een compromis wordt gevonden.
- Misschien kan men vervolgens nog iemand erbij halen om te bemiddelen. Een formele bemiddelingsprocedure wordt mediation genoemd. Sinds het eind van de twintigste eeuw zijn formele procedures voor mediation sterk in opkomst.
- Als men het niet eens kan worden, kan men afspreken de zaak aan arbitrage te onderwerpen. Dat kan alleen als beide partijen ermee instemmen, maar vanaf het moment dat partijen een arbitrageovereenkomst sluiten, zijn ze er aan gebonden. Als iemand teleurgesteld is in de uitspraak van de arbiter, kan hij niet meer zeggen, "ik zie er toch maar van af". Dat is een verschil met mediation, waarbij men in overleg tot een compromis probeert te komen, en elke partij zich tot het laatste moment (het ondertekenen van het compromis) kan terugtrekken.
- Als laatste mogelijkheid kan elk van beide partijen proberen via de rechter zijn recht te halen, maar dat heeft de volgende nadelen:
-
- een procedure bij de rechter is tijdrovend en kostbaar,
- een rechtszaak leidt vaak tot een verstoorde relatie, die een toekomstige vruchtbare zakelijke relatie bemoeilijkt.
- Voor een rechterlijke procedure is de instemming van de tegenpartij niet vereist.
[bewerk] Arbiters
Als arbiters worden gewoonlijk juristen of deskundigen uit de branche (bijvoorbeeld bouwkwaliteit) aangezocht. Meestal wordt er één of drie arbiters aangesteld, in elk geval een oneven aantal, voor het geval dat de arbiters het niet eens kunnen worden.
[bewerk] Kosten
Een arbitrageprocedure zal bijna nooit gratis zijn: dat is meestal het enige nadeel ten opzichte van het gebruikmaken van een gewone rechtsprocedure, voor het overige is een arbitrageprocedure meestal sneller, heeft men minder probleem met "officiële" talen, enz...
De kosten worden doorgaans gelijkelijk verdeeld tussen de partijen die beslissen deze procedure op te starten, maar het is ook mogelijk de kosten uitsluitend toe te wijzen aan de partij die de procedure opstart en/of (na afloop van de procedure) aan de in het ongelijk gestelde partij.
Deze kosten kunnen evenwel ook een voordeel hebben indien men voorafgaandelijk een arbitrageprocedure verplichtend maakt in een contract: men weet dan dat de andere partij niet roekeloos zal beslissen van met een geding te beginnen, aangezien dit meer risico inhoudt om voor hoge kosten op te draaien - in een gewone rechtsprocedure heeft bvb. iemand die een betaling probeert uit te stellen door een rechtsprocedure te beginnen over futiliteiten minder risico in dat verband.
Hoewel partijen zich bij een arbitrageprocedure kunnen doen bijstaan door een advocaat, is dit in het algemeen niet vereist, terwijl dit bij een procedure voor de civiele rechter (behalve bij een kantongerecht) wel verplicht is. Dit betekent in het algemeen een kostenbesparing, hoewel opgemerkt wordt dat een gebrek aan juridische kennis de zaak kan schaden. Bij sommige arbitrageprocedures (en bindend-adviesprocedures) staan de kosten van tevoren vast: voor het in behandeling nemen van een geschil wordt een vastgesteld tarief berekend.
[bewerk] Procedure
De procedure van een arbitrage is vergelijkbaar met een rechtszaak. De procedure kan pas beginnen als er een arbitragebeding of een arbitrageovereenkomst is. De procedure verloopt bijvoorbeeld als volgt:
- Eén van beide partijen doet een aanvraag voor arbitrage,
- Bij die aanvraag formuleert de aanvrager een eis, bijvoorbeeld "ik wil mijn geld terug", en voert de redenen daarvoor aan, en brengt eventuele bewijsstukken in.
- De verweerder reageert daarop (dat heet repliek), en formuleert eventueel een tegeneis.
- De arbiter kan partijen nog een aantal malen schriftelijk laten reageren.
- Op een zitting proberen de partijen de arbiters te overtuigen van hun gelijk. Daarbij gaat het vooral om de bewijzen: brieven, bonnetjes, foto's, getuigenverklaringen, en zo voort. De zitting is niet openbaar.
- Afhankelijk van het onderwerp kunnen de arbiters ter plaatse gaan kijken: bij geschillen in de bouw is dit uiteraard gebruikelijk.
- De arbiters beraden zich een tijdje en doen vervolgens schriftelijk uitspraak.
[bewerk] Tenuitvoerlegging van arbitrale vonnissen
Zoals hiervoor uiteengezet, zijn het bij arbitrage de arbiters die een beslissing nemen. Uiteraard is het de bedoeling dat partijen zich dan ook bij die uitspraak neerleggen. Problemen kunnen echter ontstaan als de in het ongelijk gestelde partij het arbitrale vonnis niet nakomt. Hierbij valt bijvoorbeeld te denken aan een reisorganisatie, die in de folder verwachtingen heeft gewekt die niet werden waargemaakt, en die deswege de teleurgestelde vakantieganger een door de arbiters vastgesteld bedrag moet terugbetalen.
In veel gevallen zal de arbitrage plaatsvinden door een door een branche-organisatie ingesteld scheidsgerecht, en zal enige druk van die organistie op het betreffende lid voldoende zijn om deze tot nakoming te bewegen. Indien dat geen soulaas biedt, of indien een dergelijke vorm van aansporing niet mogelijk is, kan de in het gelijk gestelde partij naar de civiele rechter stappen met het verzoek om een machtiging tot tenuitvoerlegging van het arbitrale vonnis. De rechter zal in dit geval alleen op formele punten letten, zoals de vraag of de arbiters bevoegd waren en of de voorgeschreven procedure gevolgd is. Is dit het geval, dan zal hij de tenuitvoerlegging gelasten. De rechter zal niet het geschil inhoudelijk opnieuw behandelen. Met het arbitrale vonnis, en de beslissing van de rechter, kan de in het gelijk gestelde partij de normale middelen aanwenden om het vonnis ten uitvoer te doen leggen. Deze procedure staat bekend als "exequatur".
[bewerk] Arbitrage versus bindend advies
Een vorm van "particuliere" geschillenbeslechting (dus buiten de rechter om) die met arbitrage veel verwantschap vertoont is het bindend advies. Formeel gesproken wordt dit door juristen niet gezien als een geschillenbeslechting, doch als "invulling van een lacune". Ook bindend advies moet door partijen overeengekomen worden. Het Nederlandse televisieprogramma De Rijdende Rechter maakt van dit principe gebruik.
Een bindend advies kan voorkomen indien een geschil bestaat over de kwaliteit van een partij geleverde goederen, en partijen een derde vragen om te bepalen of dit nu A-, B- of C-kwaliteit is. Als deze eenmaal heeft beslist dat het B-kwaliteit is, is daarmee "de kous af". Een bindend advies kan door de rechter slechts terzijde worden gesteld indien deze tot het oordeel komt dat het advies dusdanig onjuist is, dat geen redelijk handelend bindend adviseur tot dit oordeel had kunnen komen.
[bewerk] Organisaties op het gebied van arbitrage
[bewerk] Algemeen
[bewerk] Geschillencommissies
Diverse brancheorganisaties hebben hun eigen arbitragecommissie. Deze commissies heten ook wel geschillencommissie. De mogelijkheid (en vaak ook de verplichting) om geschillen voor te leggen aan een dergelijke commissie pleegt dan in de Algemene Voorwaarden te zijn opgenomen. De indruk is dat een groot deel van de in het maatschappelijk verkeer gehanteerde algemene voorwaarden een dergelijke clausule bevat. Overigens kan hier ook vaak sprake zijn van bindend advies.
[bewerk] Kamers van koophandel
Via de Kamer van Koophandel kan men verzoeken om onafhankelijke arbiters aan te wijzen. Dit is in heel Europa mogelijk.
Dit is heel flexibel: zo kan men bijvoorbeeld in een contract tussen partijen uit Duitsland, Spanje en Italië vastleggen dat een eventuele arbitrage zal gebeuren bij de Kamer van Koophandel van Parijs, volgens Belgische wetgeving, met Engels als voertaal. Zoiets gebeurt bijvoorbeeld bij contracten die door Europa gesubsidieerd worden.
[bewerk] Nederland
[bewerk] Nationaal Arbitrage Instituut
In Nederland bestaat sinds 1949 het Nationaal Arbitrage Instituut, een onafhankelijke stichting die arbitrageprocedures organiseert. Het bestuur van de NAI bevat onder andere vertegenwoordigers van Kamers van Koophandel. Het NAI doet zelf geen arbitrageuitspraken. Ze beschikken over een bestand van deskundige arbiters, die per zaak worden toegewezen.
[bewerk] Stichting Tamara
De stichting Transport And Maritime Arbitration Rotterdam-Amsterdam (TAMARA) biedt sinds 1988 een mogelijkheid om door arbitrage geschillen op het terrein van scheepvaart, transport en internationale handel op een efficiënte manier op te lossen. Arbitrage via de stichting TAMARA is een alternatief voor de traditionele rechtsgang en voor Londense arbitrage.
[bewerk] België
[bewerk] Kamer van arbitrage en bemiddeling
In België opereert de Kamer van arbitrage en bemiddeling vzw dit is een vereniging van juristen en andere deskundigen die zich beschikbaar stellen als arbiter. De centrale organisatie draagt zorg voor een goede afwikkeling van de procedure.
[bewerk] Belgisch Centrum voor Arbitrage en Mediatie (CEPINA)
Het Belgisch Centrum voor Arbitrage en Mediatie, afgekort CEPINA, is een vereniging zonder winstoogmerk die in 1969 is opgericht door het Verbond van Belgische Ondernemingen (VBO) en de Belgische Organisatie van de Internationale Kamer van Koophandel (ICC). Het doel is enerzijds het bestuderen en bevorderen van arbitrage en mediatie en anderzijds het begeleiding van arbitrage- en mediatieprocedures.
CEPINA is een onafhankelijk arbitrage- en mediatiecentrum, samengesteld uit bedrijfsleiders, hoogleraren, bedrijfsjuristen, advocaten en notarissen.
[bewerk] Staatkundige arbitrage
Het Belgische Arbitragehof, in 2005 omgedoopt tot Grondwettelijk Hof, ziet toe op de naleving van de grondwettelijke bevoegdheidsverdeling tussen de Staat, gemeenschappen (Vlaams, Frans, Duitstalig) en gewesten (Vlaams, Waals, Brussels hoofdstedelijk). Dit hof kan ook wetskrachtige normen toetsen aan bepalingen uit de grondwet. Dit is een wettelijk vastgelegde arbitrage op niveau van bestuurlijke overheden van de federale staat die België is. Dit heeft echter weinig te maken met het oplossen van problemen tussen rechtspersonen (bijvoorbeeld in verband met naleving van contracten).
