Enkele-oorspronghypothese
De enkele-oorspronghypothese, ook het uit-Afrikamodel genoemd, is een nog niet zo lang bestaand model ter verklaring van het ontstaan van de moderne mens. Volgens dit model is de anatomisch moderne mens in Afrika ontstaan en heeft die na de uittocht uit Afrika de plaats ingenomen van de 'archaïsche' mensen, die allemaal uitgestorven zijn. Volgens dit model trad er geen kruising op met die oudere vormen. De tegenhanger ervan is het multiregionale model.
Inhoud |
[bewerk] Premoderne mensachtigen (nog geen sapiens)
Doordat er enerzijds zo weinig fossielen zijn en er anderzijds om de paar jaar belangrijke nieuwe vondsten worden gedaan zijn er veel meningsverschillen over de details en zelfs de hoofdlijnen van de evolutionaire geschiedenis van de mens. In de afgelopen decennia hebben ze deze geschiedenis een paar keer moeten herzien, maar momenteel zijn de onderzoekers het erover eens dat de oudste benoemde soort van het geslacht Homo, Homo habilis, ongeveer twee miljoen jaar geleden in Afrika is ontstaan en dat leden van dit geslacht enige tijd later uit Afrika wegtrokken. De nazaten van deze oude migranten, waartoe waarschijnlijk ook Homo erectus behoort, zijn bekend geworden door ver buiten Afrika ontdekte fossielen, zoals die van de Pekingmens en de Javamens. Ook Homo neanderthalensis wordt als een afstammeling van de eerste migranten beschouwd.
[bewerk] Afrikaanse bewijzen voor 'moderne' mensen
Volgens het enkele-oorsprongmodel zijn echter alle soorten van het geslacht Homo op Homo sapiens na uitgestorven. Deze soort is tussen 100.000 en 200.000 jaar geleden in Oost-Afrika ontstaan en begon enige tijd later met een relatief recente uittocht aan de kolonisatie van de rest van de wereld. Volgens het enkele-oorsprongmodel traden er geen kruisingen op tussen deze recente migranten en de verspreide afstammelingen van eerdere uittochten. Om die reden wordt het model ook wel eens het 'vervangingsscenario' genoemd. Voor bewijzen ten gunste van hun stelling wijzen de aanhangers van dit model op fossielen en op het DNA, vooral op sequenties van mitochondriaal DNA en Y-chromosomaal DNA. Maar het model krijgt ook steun van nieuwe ontdekkingen in de genetica, archeologie, klimatologie en taalkunde. De genetische diversiteit in menselijke populaties is het grootst in het Afrikaanse continent. Er zijn nog vijftien mtDNA-afstammingslijnen ouder dan 80.000 jaar die allemaal kunnen worden teruggevoerd op een Afrikaanse oorsprong en maar één voor de rest van de wereld, die afstamt van L3. Dat wijst duidelijk op een vroege radiatie van anatomisch moderne mensen in Afrika voordat ze in andere continenten werden aangetroffen. Op basis van puntbronmutaties in mitochondriaal DNA (mtDNA) en het menselijke Y-chromosoom is vastgesteld dat de oudste veranderingen in ons genoom tussen 150.000 en 190.000 jaar geleden in Afrika zijn opgetreden. Op grond van archeologische overwegingen is het dan aannemelijk dat de anatomisch moderne mens (AMM) geëvolueerd is uit een archaïsche voorloper die sterk lijkt op wat vroeger Homo rhodesiensis werd genoemd. De vondst van drie schedels in de buurt van het dorp Herto in Ethiopië, die gedateerd werden op ongeveer 160.000 jaar oud, werden aanvankelijk beschouwd als de eerste AMM. Maar daar kwam verandering in door recenter onderzoek van gereedschappen en menselijke overblijfselen die bij Kibish, aan de Omorivier in Ethiopië gevonden zijn door een team onder leiding van Richard Leakey en waarvan men eerder dacht dat ze ongeveer 130.000 jaar oud waren. Een zorgvuldig heronderzoek en kalium-argondatering bij Omo 1 wijst nu op een ouderdom van 195.000 jaar, waardoor dat een goede kandidaat is voor een vindplaats van voorouders van de AMM.
Er kunnen vier genetisch, etnisch, taalkundig en nu ook archeologisch duidelijk verschillende Afrikaanse populaties worden onderscheiden op basis van de L0 mutatie in het mtDNA van het menselijke genoom:
- De Khoisantalen sprekende mensen van het Capoïde ras, L1 = mtDNA, M91 = Y-chromosoom (chr) Haplogroep A genomen van zuidelijk Afrika – leidden tot de evolutie van de moderne Hazda van Tanzania en de Bosjesmannen (San) en de sprekers van de Hottentottalen (Khoikhoi). Volgens sommigen heeft deze groep veel kenmerken van de voorlopers van de moderne mens bewaard die niet meer bij andere populaties voorkomen. Zo zijn de kliktalen van de Khoisanvolkeren uniek (ze hebben meer dan 130 taalklanken tegenover 40 taalklanken in het Engels) en ook verder hebben ze eigenschappen die bij andere menselijke populaties verloren zijn gegaan. Deze groep kan afstammen van populaties die veel lijken op de vondsten bij de Borger Cave, de Klassiesrivier en de Leeuwengrot in zuidelijk Afrika waar een lang bestaande middenpaleolithische technologie wijst op een variatie in de voeding die kenmerkend is voor Homo sapiens en op het bestaan van handel in goederen met naburige groepen. De dominante technologie van dit gebied is Sangoan genoemd naar de typesite bij de Sangobaai in Uganda maar ook Tumbian. De Sangoan technologie was in gebruik van 120.000 jaar geleden tot 10.000 jaar geleden. De Blombosgrot, opgegraven tussen 1997 en 2000, moet dateren van voor 70.000 jaar geleden maar was een typisch middenpaleolithische culturele assemblage die mogelijk verwant is aan de naburige Stillbay assemblages. Desondanks een verzameling van benen gereedschappen, nauwkeurig gemaakte bifaciale stenenpunten, stukken oker waarin volgens een duidelijk ontwerp gegraveerd is, een gegraveerd botfragment en bewijzen voor 'moderne' middelen van bestaan zoals vissen, die kenmerkend zijn voor bovenpaleolothische culturen vanaf 40.000 jaar geleden. Een gegraveerde kerfstok van 77.000 jaar oud is het eerste geboekstaafde bewijs dat mensen systematisch telden ter wereld. De Apollo 11 grot in Namibië, die 70.000 jaar lang bewoond is geweest, bevat okerversieringen die gedateerd zijn op 100.000 jaar oud, het eerste voorbeeld van menselijke kunst op aarde.
- De West-Afrikaanse genomen van de Niger-Congotalen en de Nilo-Saharaanse talen (mtDNA = L2 (59-78.000 jaar geleden), Y chr. = M60 (begon 50 – 60.000 jaar geleden) – leidden tot de populaties van de West-Afrikaanse neger van de Ivoorkust en Slavenkust en de modernere Bantoegroepen. Deze groep verwierf culturele innovaties die pasten bij het leven in het regenwoud en bosgebied. De aanpassing aan deze ecologische gebieden was 88.000 jaar geleden duidelijk al vergevorderd met de uitvinding van de Katandaharpoen, de eerste ter wereld, die leidde tot de ontwikkeling van de Semlikiharpoencultuur.
- De genomen van de volkeren van de Mbuti en Bayakapygmeeën uit het Ituri en andere regenwoud van de Kongo hebben ook het M60 Y-chr. Em L2-mtDNA leidden tot de evolutie van de kleinere groepen die in de regenwouden van de Kongo overleven. Deze groep boog waarschijnlijk al vroeg af van de West-Afrikaanse genomen omdat de twee groepen nogal wat overeenkomstige kenmerken hebben. Hoewel de pygmeeën maar een klein percentage van de totale bevolking van Afrika vormen, neemt L2, dat alleen in Afrika voorkomt, wel een derde van de totale bevolking van dat continent voor zijn rekening. Helaas zijn er in het bosland en de regenwouden maar weinig fossielen gevonden, wat deels te wijten is aan de zure grond en de ongunstige omstandigheden voor fossilisatie.
- De Ethiopische mtDNA L3 genomen van de Cushitisch sprekende mensen – van deze groep splitsten waarschijnlijk alle andere groepen mensen op aarde zich af - (overwegend afgeleid van de haplogroepen M en N), ongeveer 80.000 jaar geleden ontstaan. Y chr. M168 (gedateerd op 30-79.000 jaar geleden), die voor het eerst in deze groep verscheen, komt ook voor in Jemen en Zuid-Arabië en is daarmee een aanwijzing voor de eerste golf Afrika uit. L3 kan afkomstig zijn van groepen mensen die lijken op de vondsten bij Ngaloba en Laetoli die gedateerd zijn op 120.000 jaar geleden. Deze groep had waarschijnlijk meer gemeen met de Khoisanide volkeren dan met de West-Afrikanen en de Mbutipygmeeën van de L2-lijnen. Ongeveer 125 AMM toonden al de flexibiliteit in voeding waarom ze beroemd zijn: afvalbergen van oesterschelpen bij de Yuga Bay aan de Zuligolf van Eritrea bewijzen het belang van schaaldieren voor wat wel 'de eerste oesterbar ter wereld' is genoemd.
Door het warme interglaciaal en de groene Sahara konden mensen die in Ethiopië en de zuidelijke Soedan leefden 115.000 jaar geleden naar het noorden reizen en door de Sinaï naar het huidige Israël trekken. Dat vormde de basis voor de Sahulpopulaties die in dat gebied zijn gevonden. Met de sterke afkoeling van het klimaat van ongeveer 90.000 jaar geleden werd het in het Midden-Oosten ook weer zeer droog, en het grote wild verdween en toen er een einde kwam aan de droogte, waren de anatomisch moderne mensen die bij Jebel Qafseh in Israël zijn gevonden vervangen door groepen aan de kou aangepaste Neanderthalers, wat blijkt uit vondsten bij Skhul in de grotten van de Karmel.
Onderzoek aan het X-chromosoom zou het eerste genetische bewijs tegen dit model te hebben opgeleverd, wat pleit voor een alternatief model waarin kruising optrad tussen divergente Afrikaanse takken van het geslacht Homo.
[bewerk] Een enkele uittocht uit Afrika?
Ook als we aannemen dat alleen betrekkelijk recente migranten uit Afrika de voorouders zijn van alle niet-Afrikanen is het mogelijk dat er meer dan één migratie geweest is die afstammelingen heeft nagelaten. Alleen al omdat ze Afrika langs twee routes konden verlaten, een boven de Rode Zee langs en een eronderdoor. De eerste en meest voor de hand liggende route is die vanuit Egypte, door de Sinaï naar het Midden-Oosten. Op deze route ligt een geweldige hindernis, namelijk de dorre woestijn van de Sahara en de Sinaï. Om die reden is deze weg alleen begaanbaar tijdens een interglaciaal optimum, wanneer de Sahara bedekt was met zoetwatermeren, rivieren en een overvloed aan wild. De andere route gaat over de Bab-el-Mandeb, tussen Jemen en Djibouti. Ook op deze route ligt een grote hindernis, deze keer de Rode Zee met zijn verraderlijke riffen, reden waarom gewoonlijk hij alleen opengaat als de zeespiegel sterk daalt. Dit gebied is als de zeespiegel daalt ook erg dor, zodat langstrekkende mensen dicht bij de kust zouden moeten blijven die nu diep onder water staat, wat het vinden van fossielen van mensen van lang geleden enorm bemoeilijkt. Uit genetisch onderzoek valt op te maken dat de mens Afrika maar één keer verlaten heeft. De mtDNA M* en N* haplogroepen zijn afgeleid van de de haplogroep L3 en dat suggereert één enkele uittocht uit Afrika. De verdeling van het M158 Y-chromosoom haplotype van de Euraziatische Adam laat een vergelijkbaar verhaal zien voor een periode tussen 30.000 en 79.000 jaar geleden. Uit paleoklimatologische gegevens uit de periode waarin men op grond van genetische gegevens denkt dat mensen Afrika verlieten, tussen 85.000 en 75.000 jaar geleden, valt op te maken dat er een geweldige woestijn moet zijn geweest vanaf de West-Afrikaanse kust tot aan de oostkust van Siberië. Deze woestijnen hielden de moderne mens vast aan de zuidkant van die lijn en beperkten de voedselopbrengst van culturen die vooral berustten op jager-verzamelaartechieken voor grasland en bosgebieden. De M*-haplogroepen bevestigen het bestaan van deze barrière waarschijnlijk. De daling van de zeespiegel in die tijd opende wel de tweede route om Afrika te verlaten en de ontwikkeling van een cultuur van strandjutters, bevestigd door de afvalbergen bij de oude kustlijn van Zuli Bay maakte het mogelijk het de opbrengst van de jacht op groot wild aan te vullen met voedzame schaaldieren.
De lage zeespiegel uit die periode maakte het waarschijnlijk ook voor het eerst in duizenden jaren mogelijk met droge voeten van de Golf van Aden naar de eilanden ten oosten van Java en tegenover Australië te lopen. Van de Y-chromosomale haplogroepen bevestigen vooral de haplogroepen M130 en M174 YAP deze hypothese omdat hun pad een route aangeeft langs de kustlijnen van Saoedi-Arabië, India, Zuidoost-Azië en Australië. Deze strandjutterscultuur verplaatste zich verder door het zuiden van China en Taiwan naar Japan en oostelijk Siberië. Daar werd ongeveer 8000-10.000 jaar geleden de M130-haplogroep door Da-Dené sprekende mensen naar de noordwestkust van Noord-Amerika gebracht.
[bewerk] Voorstanders van de enkele-oorspronghypothese
- Chris Stringer
- Luigi Luca Cavalli-Sforza
- Stephen Oppenheimer
- Donald Johanson
- Spencer Wells
- Tim Crow
- Ian Tattersall
[bewerk] Kritiek
John Hawks bekritiseert de wijze waarop het idee de laatste tijd wordt gepresenteerd in Playing games with dates.
Alan R. Templeton, Ph.D, van Washington University in St Louis kwam onlangs met de resultaten van een statistische analyse die vernietigend uitpakt voor het vervangingsmodel. Volgens hem kan de huidige variatie in het huidige menselijke genoom alleen verklaard worden door drie uittochten uit Afrika: een omstreeks 1,9 miljoen jaar geleden, een omstreeks 700.000 jaar geleden en de recente uittocht van het vervangingsmodel.
[bewerk] Zie ook
[bewerk] Literatuur
- Cavalli-Sforza, Luigi Luca and Francesco Cavalli-Sforza, The Great Human Diasporas – The History of Diversity and Evolution (oorspronkelijke Italiaanse titel: Chi Siamo: La Storia della Diversità Umana), ISBN 0-201-44231-0 (paperback), 1993.
- Crow, Tim J, Editor The Speciation of Modern Homo Sapiens, ISBN 0-19-726311-9 (paperback) 2002.
- Foley, Robert, Humans Before Humanity, ISBN 0-631-20528-4 (paperback), 1995.
- Oppenheimer, Stephen, The Real Eve: Modern Man's Journey Out of Africa, ISBN 0-786-71192-2 (Hardcover), 2003.
- Stringer, Chris and Robin McKie, African Exodus, ISBN 0-7126-7307-5 (paperback), 1996.
- Sykes, Brian, The Seven Daughters of Eve: The Science That Reveals Our Genetic Ancestry (2002)
- Wells, Spencer, The Journey of Man: A Genetic Odyssey (2003)
[bewerk] Referenties
- ^ Modern Men Trace Ancestry to African Migrants, Science, 11 May 2001
- ^ Neanderthals 'mated with modern humans', BBC News, 21 april 1999
- ^ New analysis shows three human migrations out of Africa - Replacement theory 'demolished', Washington University in St. Louis, 2 February 2006
[bewerk] Externe links
- National Geographic: Atlas of the Human Journey (Haplogroup-based human migration maps)
- Bradshaw Foundation: Journey of Mankind: peopling of the world
