Glimwormen
| Glimwormen | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Een vrouwtje van de inheemse soort Lampyris noctiluca. |
|||||||||
| Taxonomische indeling | |||||||||
|
|||||||||
| Familie | |||||||||
| Lampyridae Latreille, 1817 |
Glimwormen staan ook wel bekend onder de namen vuurvliegjes of gloeiwormen. Ze zijn vooral gekend voor hun lichtgeven (bioluminescentie). Over de hele wereld komen ca. 2000 soorten voor en er wordt regelmatig een nieuwe ontdekt. Minder bekend is dat deze insecten in feite kevers zijn en geen wormen of vliegen. Glimwormen (vleugelloze adulten of larven) of vuurvliegen (vliegende vormen) zijn gegroepeerd binnen de familie Lampyridae, die zelf deel uitmaakt van de superfamilie Elateroidea. Hierin zitten een aantal kleinere kevergroepen met lichtgevende soorten geklasseerd (Omalisidae, Phengodidae, Rhagophtalmidae), maar ook weekschildkevers en kniptorren (sommige kniptorsoorten kunnen ook licht produceren, bvb. Pyrophorini).
[bewerk] Beschrijving
De vrouwtjes zijn dikwijls dekschild- en vleugelloos en hebben in vele gevallen een larve-achtig uiterlijk hebben. Het is echter niet zo dat vrouwtjes niet helemaal doorontwikkelen zoals bij sommige salamanders het geval is (neotenie). Beide seksen kennen een larvaal stadium en verpopping, en de poten en kop van vrouwtjes zijn gelijk aan die van mannetjes. Wel worden larve-achtige vrouwtjes, die bij wel meer soorten kevers voorkomen, gezien als een aparte ontwikkelingsvorm. Er zijn ongeveer 2000 soorten.
[bewerk] Luminescentie
Een opmerkelijke eigenschap is het vermogen om licht te produceren, wat bioluminescentie wordt genoemd. Het licht wordt zelfstandig en op biochemische wijze 'gemaakt' in aparte organen aan het achterlijf en is meestal geelgroen van kleur(soorten uit de verwante familie Phengodidae ("glow-worms" in America) kunnen uit aparte lichtorganen zowel groen als rood licht uitstralen (geslacht Phrixothrix)). Het licht wordt geproduceerd door de oxidatie van het pigment luciferine door het enzyme luciferase, een biochemische reactie waarbij licht ontstaat. Onder de laag lichtproducerende cellen zit dikwijls een laag cellen waarin kleine kristallen zitten die het licht naar buiten reflecteren.
Adulten gebruiken lichtsignalen om elkaar op te sporen tijdens de voortplanting. Bij sommige soorten lokken de vleugelloze wijfjes (vliegende) mannetjes met een constant schijnsel. Om het schijnsel van de vrouwtjes goed te kunnen lokaliseren, hebben mannetjes veel beter ontwikkelde ogen dan vrouwtjes. Bij andere soorten maken mannetjes hun aanwezigheid bekend met een soortspecifieke flitscode. De wijfjes antwoorden hierop met een soortspecifiek flitssignaal. Een groot aantal, meestal dagactieve soorten, gebruikt geen lichtsignalen maar geursignalen (feromonen) en er is een overgangsgroep die zowel geur- als lichtcommunicatie toepast. In Noord en Centraal Europa komen alleen soorten voor die het eerste signaalsysteem gebruiken (continu glimmende wijfjes) of feromonen.
Afhankelijk van de soort zijn niet alleen de volwassen dieren in staat tot licht geven, maar gloeien ook eieren, larven en het popstadium. Larven gloeien gewoonlijk onder de vorm van trage lichtpulsen wanneer ze ‘s nachts rondkruipen op jacht naar hun prooien. Daarnaast gloeien ze, net als de poppen en eieren voor langere tijd op wanneer ze verstoord worden, bijvoorbeeld bij aanraking. Veel soorten zijn giftig of smaken erg vies. In deze levenstadia wordt het licht dan ook hoogstwaarschijnlijk voornamelijk gebruikt om predatoren af te weren, hetzij als waarschuwingssignaal voor oneetbaarheid (aposematisme) of louter als afschrikkingssignaal. Deze en andere hypothesen over de functie van het lichtgeven van de larven dienen nog verder onderzocht te worden.
[bewerk] Algemeen
soort Photuris pennsylvanicus.
In Europa voorkomende soorten eten als larve voornamelijk ongewervelden zoals (naakt-)slakken en zijn daarom erg nuttig, bij de meeste soorten eten de volwassen kevers niet meer en leven slechts enkele weken als imago. Veel soorten leven in bossen, bosranden en dichte struiken. In de Benelux komen drie soorten voor: Grote glimworm of Gewone glimworm (Lampyris noctiluca), Kleine glimworm of het Vuurvliegje (Lamprohiza splendidula), Kortschildglimworm (Phosphaenus hemipterus). Het is onbekend hoe de soorten er precies voorstaan, maar vroeger waren glimwormen plaatselijk vrij algemeen. Wereldwijd komen ze op alle continenten voor, met uitzondering van Antarctica.
