Herman Boerhaave
Herman(us) Boerhaave (Voorhout, 31 december 1668 – Leiden, 23 september 1738) was een Nederlands arts, anatoom, botanicus, scheikundige, humanist en onderzoeker. Een hoogleraar die een poos drie van de vijf leerstoelen van de medische faculteit bekleedde, rector magnificus was van de Universiteit van Leiden en directeur van de Hortus Botanicus Leiden, begenadigd docent, en een van de bekendste mannen van Europa wiens faam zelfs tot in China was doorgedrongen.
Inhoud |
[bewerk] Levensloop
Boerhaave werd geboren in Voorhout. Zijn moeder, Hagar Daelder, een koopmansdochter uit Amsterdam, overleed in 1673; zijn vader, een dominee, hertrouwde toen hij 6 was. Als kind heeft hij vanaf zijn 12e jaar vijf jaar lang geleden aan een hardnekkige zweer aan zijn linker dijbeen, waarvoor vele artsen werden geconsulteerd en vele pijnlijke behandelingen werden toegepast. Deze ervaringen wakkerden waarschijnlijk zijn belangstelling voor de geneeskunde aan, en verhoogden zijn inlevingsvermogen in het lijden van zijn patiënten.
Op de Latijnse school, waar hij in de vierde klas geplaatst werd (hij had al thuis onderwijs gehad, zijn vader had hem eigenlijk voor het domineesambt bestemd) onderscheidde hij zich door hoge cijfers en door steeds als de beste van de klas te eindigen. In 1682 overleed zijn vader plotseling, zijn vrouw en haar 9 kinderen met zeer weinig middelen van bestaan achterlatend. Boerhaave studeerde eerst, deels met hulp van giften van weldoeners, filosofie, theologie en wiskunde aan de universiteit van Leiden, waar hij in 1689 promoveerde op de dissertatie De distinctione mentis a corpore, waarin hij de leerstellingen van Epicurus, Thomas Hobbes en Spinoza aanviel. Hierna ging hij geneeskunde studeren. In 1693 promoveerde hij in Harderwijk in de geneeskunde (waarschijnlijk omdat dat goedkoper was dan in Leiden; financieel zat hij in deze jaren erg krap) en vestigde zich als arts in Leiden. Hij was zeer honkvast: de reis naar Harderwijk zou de langste reis van zijn leven blijven.
In 1701 werd hij benoemd tot lector geneeskunde aan de Leidse universiteit. In zijn inaugurele rede, De commendando Hippocratis studio, beval hij deze grote leermeester aan zijn studenten aan ter navolging.
In 1709 werd hij in Leiden hoogleraar in de botanie en geneeskunde, en verrichte in die functie veel goed werk, niet alleen voor de universiteit maar ook voor de Leidse botanische tuin, waar hij veel verbeteringen en uitbreidingen in aanbracht en vele nieuwe soorten beschreef.
Op 14 september 1710 trouwde hij Maria Drolenvaux, dochter van een rijk koopman. Ze kregen vier kinderen van wie er slechts een, Maria Joanna, de volwassen leeftijd bereikte en hem overleefde.
In 1714 werd hij benoemd tot rector magnificus van de universiteit, en volgde Govert Bidloo op als hoogleraar praktische geneeskunde. Hier introduceerde hij het nieuwe instituut van de klinische les. Vier jaar (1718) later werd hij ook benoemd tot hoogleraar chemie. In 1728 werd hij gekozen in de Académie Française, in 1730 in de Royal Society in Londen. In 1729 werd zijn gezondheid minder en moest hij zijn leerstoelen in de chemie en botanie opgeven. Hij overleed na een langdurig en pijnlijk ziekbed uiteindelijk in 1738 te Leiden.
[bewerk] Commentaar
Boerhaave deed de hippocratische methode van onderwijs aan het bed herleven en hechtte grote waarde aan een obductie na het overlijden, waarmee de samenhang tussen afwijkingen en verschijnselen kon worden aangetoond. Het syndroom van Boerhaave, de ruptuur van de slokdarm bij hevig braken, is naar hem genoemd; hij beschreef het naar aanleiding van de ziektegeschiedenis van een admiraal van de Nederlandse vloot die hij behandeld had.
Hij heeft de klinisch-pathologische conferenties ingevoerd die ook tegenwoordig nog een belangrijk onderwijsmiddel zijn. Hij combineerde de beste elementen uit vele wetenschappelijke tradities. Zijn methoden werden door een groot aantal studenten, die uit alle landen kwamen om van hem te leren, door Europa verspreid. Twee van zijn boeken, Institutiones Medicinae (1708) en Elementa Chemiae (1724) bleven decennia lang standaardwerken.
Vlak voor zijn dood heeft hij kennisgemaakt met de jonge Linnaeus, net afgestudeerd aan de Universiteit van Harderwijk. Hij herkende in hem een groot wetenschappelijk potentieel en stelde hem voor aan George Clifford, een vermogend bankier met een buitenhuis in Heemstede. George Clifford was patiënt van Boerhaave en hypochonder. Boerhaave vertelde Clifford dat hij een arts in dienst moest nemen om op zijn dieet te letten, en hierdoor is Linnaeus in dienst gekomen bij Clifford, als lijfarts. Door Clifford's uitgebreide verzameling planten en dieren van zijn contacten met de VOC heeft Linnaeus zijn beroemde "Hortus Cliffortianus kunnen schrijven.
[bewerk] Trivia
- Het Museum Boerhaave in Leiden is naar hem genoemd. Het Medisch Centrum Boerhaave is gevestigd in het zusterhuis van de voormalige Boerhaavekliniek in Amsterdam.
- Het LUMC organiseert tegenwoordig nog nascholingen voor artsen onder de titel 'Boerhaavecursussen'.
- Van 1950 tot 1970 werd Boerhaave afgebeeld op het bankbiljet van vijfentwintig gulden.
- Zijn motto was Simplex sigillum veri - Eenvoud is het kenmerk van het ware.
- Hij was zo beroemd dat een brief, uit China aan hem geadresseerd als: "Boerhaave, Europa" correct werd bezorgd.
[bewerk] Bibliografie
- Het Nut der Mechanistische Methode in de Geneeskunde (auteur: Herman Boerhaave)
- Institutiones medicae (Leiden, 1708)
- Aphorismi de cognoscendis et curandis morbis (Leiden, 1709) - zijn leerling en assistent Gerard van Swieten (1700-1772) publiceerde hierop een commentaar in vijf delen.
- Elementa chemiae (Parijs, 1724).
