Hysterese
Hysterese of hysteresis (grieks: 'het achterblijven') is het verschijnsel dat het verband tussen oorzaak en gevolg niet alleen afhangt van de grootte van de oorzaak, maar ook van de richting waarin de oorzaak verandert.
Een typisch geval van hysterese treedt op bij speling, bijvoorbeeld op een spieverbinding tussen een as en een wiel: na omkering van de draairichting blijft het wiel iets achter voor het weer door de as wordt meegenomen.
Een ander bekend voorbeeld is het verschil tussen in- en uitschakeltemperatuur van een thermostaat: bij een temperatuur tussen deze waarden kan de verwarming aan of uit staan, afhankelijk van het voortraject (opwarming of afkoeling).
Van hysterese is ook sprake wanneer na een lange opbouw van veranderende omstandigheden sprake is van een snelle omslag, waarna de omstandigheden weer tot ver beneden het eerdere omslagpunt moeten terugveranderen voordat de tegenovergestelde omslag plaatsvindt.
Een bekend voorbeeld van hysterese in de biologie is de omslag van een plantenrijk watermilieu in een algensoep als gevolg van eutrofiëring. Het omslag naar beide relatief stabiele vormen vindt plaats bij een hoog fosfaat en nitraat gehalte voordat er sprake is van algenbloei en een laag gehalte om weer tot een plantenrijk milieu te komen.
Daarnaast zijn het voorkomen van een zaadbank, het voorkomen van een vispopulatie met brasem factoren die een belangrijke rol spelen. Dit zijn factoren niet van de ene op de andere dag wijzigen; bij een actief biologisch beheer kunnen vissen weggevangen worden en planten gezaaid om het omslagpunt naar voren te halen.
In de natuurkunde en de materiaalkunde is bijvoorbeeld sprake van hysterese in ferromagnetisch materiaal. Overigens is hier sprake van nog drie andere soorten niet-lineariteit: een kromme karakteristiek, een dode zone en verzadiging.
