Jan van Speijk
Jan Carel Josephus van Speijk (Amsterdam, 31 januari 1802 — Antwerpen, 5 februari 1831) was een Nederlands kanonneerbootcommandant.
Van Speijk belandde toen zijn ouders kort na zijn geboorte waren komen te overlijden in het Burgerweeshuis in zijn geboortestad Amsterdam. Hij werd opgeleid om kleermaker te worden, maar werd een autodidact zeevaarder. Tussen 1823 en 1825 kreeg hij door zijn optreden in Nederlands-Indië de bijnaam Schrik der Roovers.
Tijdens de Belgische opstand was hij commandant van 's lands kanonneerboot n° 2. Op 5 februari 1831 dreef zijn schip op de Schelde, door een harde wind en een slecht functionerend anker, naar de kant waar een woedende menigte op zijn schip sprong. Hierop sprak Van Speijk de historische laatste woorden: "Dan liever de lucht in". Door een brandend lont of zijn sigaar in het buskruit te steken ontplofte het schip met hem, zijn bemanning en de boze Antwerpenaars.
In een brief aan zijn nicht op 19 december 1830 had hij al geschreven 'dat eerder nog boot en kruid en mij de lugt in gaat dan immer een infaame Brabander te worden of het vaartuig overtegeven'. Liever spiegelde hij zich, zo schreef hij verder in de brief aan de held Reinier Claassen, die in 1606 zijn schip de lucht in had gejaagd om te voorkomen dat het in Spaanse handen zou vallen, dan aan verraders zoals generaal Daine, de provinciaal commandant in Limburg die in oktober 1830 naar de Belgische kant was overgelopen en vervolgens op 11 november de vesting Venlo voor de opstandelingen had ingenomen. Ook zijn eigen matrozen had Van Speijk in de oudejaarsnacht van 1830 voorgehouden dat hij de brand in het kruit zou steken indien zijn schip aan lager wal zou raken en door Belgische muiters zou worden bedreigd. Luid gejuich was toen zijn deel geweest. Het is natuurlijk de vraag of de matrozen wel begrepen hoezeer het Van Speijk ernst was, maar zijn woorden waren in ieder geval goed voor het moreel. Achteraf lijkt het alsof Van Speijk toen al duidelijk heeft willen maken dat hij een eerder door de commandanten van de kanonneerboten gemaakte afspraak serieus zou nemen. Zij hadden elkaar gezworen:
"de voorkeur te geven aan een wissen dood boven een smadelijke behandeling, en nooit te dulden dat de geringste inbreuk gemaakt werd op Neêrlands roem of de eer der vlag"
Het stoffelijk overschot van Van Speijk is op 14 mei 1832 bijgezet in de Nieuwe Kerk in Amsterdam. De vuurtoren J.C.J. van Speijk bij Egmond aan Zee is zijn officiële monument.
De zelfopoffering van Jan van Speijk zorgde voor grote bewondering in het prille Koninkrijk der Nederlanden. Aan het front wordt voor alle troepen een dagorder voorgelezen, waarin de daad van Van Speijk wordt geroemd. In het koninkrijk wordt een rouwperiode van drie dagen afgekondigd. Koning Willem I besluit dat er altijd een schip bij de Koninklijke Marine (koninklijk besluit n° 81, den 11den februari 1831) zal varen dat Van Speyk heet. De overblijfselen van zijn schip worden sindsdien gekoesterd en de mast staat nog altijd bij het Koninklijk Instituut Marine. Voor zijn rol als commandant van 's lands kanonneerboot n° 2 bij het bombardement van Antwerpen in 1830 is Jan van Speijk gedecoreerd met het ridderkruis der vierde klasse van de Militaire Willems-Orde.
