Johannes Gutenberg
Johannes Gensfleisch zur Laden zum Gutenberg (Mainz ca. 1400 - aldaar 3 februari 1468) was een Duits drukker. Hij geldt als de uitvinder van de boekdrukkunst. Hij werkte te Straatsburg (ca. 1440) en Mainz (ca. 1450). Zijn bekendste werk is de in 1455 voltooide Gutenbergbijbel.
De veelgehoorde bewering dat Gutenberg de boekdrukkunst zou hebben uitgevonden, is misleidend. De blokdruk bestond al langer, maar Gutenbergs verdienste bestaat vooral in het gebruik van losse letters. Daardoor hoefde niet langer een hele bladzijde uit één blok te worden vervaardigd. Als zo'n bladzijde achteraf moest worden gecorrigeerd en geredigeerd, dan moest er een heel nieuw blok worden gesneden. Door Gutenbergs vinding werden correctie en redactie gemakkelijker en goedkoper; kleine verwisselingen in het zetsel waren nu voldoende.
Gutenberg was de zoon van Friele Gensfleisch zur Laden en Else Wyrich von Gutenberg. De zoon nam dus de naam van zijn moeder aan. De patriciërsfamilie uit Mainz verliet in de jaren na 1420 de stad ten gevolge van oplaaiende strijd tussen adel en burgerij. Aanvankelijk vestigde de familie zich in het Hesssiche Eltville en rond 1430 in Straatsburg. Er zijn aanwijzingen dat Gutenberg in het midden van de jaren '30 al experimenteerde met het drukken van boeken. In 1444 verliet hij Straatsburg, omdat de uit Zwitserland terugkerende Franse Armagnacs de Elzas innamen en Gutenberg zich onveilig voelde. In 1447 keerde hij terug in zijn geboortestad en leende hij geld om een drukkerij in te richten. Zijn eerste product was het gedicht Weltgericht. In hetzelfde lettertype maakte hij ook een Latijnse schoolgrammatica. De kalender die hij voor het jaar 1448 maakte en waarin astronomische voorspellingen te vinden zijn, was in een nieuw, harmonischer lettertype vervaardigd. Spoedig kreeg hij ook een opdracht van de Kerk: een voor het drukken van aflaten.
Na enkele volgende kalenders begon hij aan zijn hoofdwerk, de 42-regelige Gutenbergbijbel, bestaande uit 643 bladen, die in 1455 gereed zou komen. Dit groots opgezette werk vormde een grote technische en financiële uitdaging voor Gutenberg, vooral omdat de bijbel er precies zo uit moest zien als een handgeschreven exemplaar. Hoewel de initialen en verfraaiingen toch nog handmatig moesten worden aangebracht, kon een Gutenberg-bijbel de helft goedkoper zijn dan een traditionele codex. De welgestelde jurist Johann Fust stapte dan ook als financier en mede-eigenaar in Gutenbergs onderneming. In de loop van de vijf jaar dat de vervaardiging van de bijbel duurde, raakten Gutenberg, die met Peter Schöffer een helper had aangesteld, en Fust in conflict met elkaar. Fust eiste zijn geïnvesteerde geld terug en de drukkerij kwam met zijn letters in handen van Fust, die samen met Schöffer een concurrerende drukkerij stichtte. Met behulp van een lening van het stadsbestuur van Mainz richtte Gutenberg een nieuwe drukkerij in. Met de uitgave van twee kleinere boeken bracht Gutenberg genoeg geld bijeen voor het maken van een omvangrijkere incunabel: het Catholicon van Johannes de Balbus, dat volgens het colofon uit 1460 dateert.
Hierna staakte hij zijn activiteiten als drukker. Rust kreeg hij niet: in 1462 moest hij Mainz verlaten, omdat er een conflict was uitgebroken tussen de aartsbisschop van Mainz en de paus. Na enkele jaren keerde hij in Mainz terug, waar hij begin 1468 stierf. De boekdrukkunst had zich inmiddels snel verspreid: toen Gutenberg stierf bestonden er behalve in Mainz drukkerijen in Bamberg, Straatsburg, Keulen en het Italiaanse Subiaco.
Gutenberg heeft op geen enkel door hem gedrukt werk zijn naam vermeld, zodat zijn werkstukken slechts indirect aan hem kunnen worden toegeschreven. Ook tijdgenoten van Gutenberg worden als uitvinders van de boekdrukkunst genoemd. In Nederland is dat traditioneel de Haarlemmer Laurens Janszoon Coster. Het is echter onzeker of Coster überhaupt heeft bestaan.
Gutenbergs geboortejaar is niet bekend, maar zowel in 1900 als in 2000 vierde men in Duitsland een Gutenbergjaar, waarmee 1400 als zijn officieuze geboortejaar kan worden beschouwd. Mainz heeft een Gutenberg-Museum en ook de universiteit van deze stad is naar Gutenberg genoemd. Tevens leeft hij voort in de naam van de eerste digitale bibliotheek, Project Gutenberg.
