Stollingsfactor
Een stollingsfactor is een eiwit dat voorkomt in bloedplasma en dat noodzakelijk is voor de bloedstolling.
Inhoud |
[bewerk] Algemeen
Bloedstolling is het gevolg van de omzetting van oplosbaar fibrinogeen (factor I) in onoplosbaar fibrine door het enzym trombine. Trombine splitst twee stukjes af van ieder fibrinogeenmolecuul, dat daarna spontaan lange ketens vormt (polymeriseert). Trombine zelf ontstaat uit protrombine (factor II).
De factoren V, VII, VIII, IX, X en XI dragen bij aan de omzetting van protrombine in trombine, zodra bloed in contact komt met weefselfactor in een wond. Weefselfactor is een eiwit op de membraan van sommige cellen rond de bloedvaten, waar het bloed alleen mee in contact komt bij verwonding. Hierbij is ook een belangrijke rol weggelegd voor de bloedplaatjes. Factor XII bestaat ook maar heeft geen duidelijk aanwijsbare rol in het trombinevormingsproces, behalve als bloed stolt in aanwezigheid van glas of andere lichaamsvreemde oppervlakken. Factor XIII verstevigt het stolsel door chemische bindingen tussen fibrinemoleculen te veroorzaken.
[bewerk] Stollingsfactoren
[bewerk] Factoren
De bekende stollingsfactoren zijn:
- stollingsfactor I (fibrinogeen)
- stollingsfactor II (protrombine)
- stollingsfactor V
- stollingsfactor VII
- stollingsfactor VIII (anti-hemofilie-factor; deficiëntie leidt tot hemofilie A)
- stollingsfactor IX (Christmas factor; deficiëntie leidt tot hemofilie B)
- stollingsfactor X
- stollingsfactor XI
- stollingsfactor XII (Hageman factor)
- stollingsfactor XIII
- von Willebrand factor (deficiëntie leidt tot de ziekte Von Willebrand)
- trombine (geactiveerd stollingsfactor II)
[bewerk] Naamgeving
Veel stollingsfactoren worden aangeduid met een Romeins cijfer, refererende aan de volgorde van ontdekking. Factor IV bleek identiek te zijn aan het element calcium, en factor III (thromboplastine) bleek uiteindelijk te bestaan uit de hierboven aangegeven eiwitten. Factor VI, tenslotte, bleek identiek te zijn aan geactiveerd factor V. De naamgeving van de stollingsfactoren werd bepaald in de jaren '60 door enkele experts op stollingsgebied; deze groep is uitgegroeid tot de International Society of Thrombosis and Hemostasis (internationaal gezelschap voor trombose en bloedstolling).
Hemofilie B werd voor het eerst onderscheiden van de tot dan toe klassieke vorm van hemofilie door Stephen Christmas in 1952; zodoende heet deze ziekte ook wel Christmas-ziekte, en staat de bijbehorende stollingsfactor (IX) bekend als Christmas-factor. Andere stollingsfactoren worden af en toe aangeduid met de eigennamen van de patiënten waarin gebrek van deze factor werd beschreven; factor X heet zodoende ook wel Stuart-Prower-factor, en factor XII wordt wel Hageman-factor genoemd.
Von Willebrand-factor dankt zijn naam aan de Finse kinderarts von Willebrand, die de vW-aandoening voor het eerst beschreef in 1926.
[bewerk] Remming van de stolling
Naast deze factoren die van belang zijn voor de vorming van trombine zijn er ook een aantal plasma eiwitten die dienen om de trombinevorming in toom te houden. Tekort aan dergelijke eiwitten veroorzaakt een neiging tot trombose. De belangrijkste zijn:
- Antitrombine - bindt en neutraliseert trombine (deze reactie wordt versterkt door heparine)
- Proteïnes S en C - inactiveren factoren V en VIII)
- Proteïne Z en proteïne Z-geassocieerde proteïnaseremmer (ZPI) - inactiveren factoren IX en XI
- TFPI (tissue factor pathway inhibitor) - remt de weefselfactor die het stollingsproces in gang zet
[bewerk] Rol in ziekten
Trombose in de slagaderen (hartinfarct, herseninfarct (beroerte)) ontstaat doordat het bloed de binnenkant van een door arteriosclerose aangetaste slagader aanziet voor een wond en stolt waar dat niet moet. Trombose in de aderen (bv. na een operatie) ontstaat als het bloed onvoldoende stroomt, bijv. bij bedlegerigheid.
Trombose kan voorkomen worden door het bloed minder stolbaar te maken, door het slikken van geneesmiddelen die de aanmaak van stollingsfactoren verminderen of door het injecteren van geneesmiddelen die de inactivatie van trombine door antitrombine aanjaagt (heparines).
Het niet of onvoldoende aanwezig zijn van een stollingsfactor geeft aanleiding tot een verhoogde bloedingsneiging. Hemofilie is een tekort aan factor VIII (hemofilie A) of factor IX (hemofilie B). De ziekte van Von Willebrand is een tekort aan een ander plasma eiwit, de von Willebrand-factor, dat drie verschillende functies heeft. Het bindt en beschermt factor VIII in het bloedplasma, het helpt bloedplaatjes om te kleven in een wond en het is essentieel om de bloedplaatjes hun rol in de trombinevorming te laten spelen.
Een ziekte kan herkend worden door de waardes te onderzoeken van de APTT, de PT, alanine aminotransferase, het aantal trombocyten en de hoeveelheid fibrinogeen. Deze waardes worden gebruikt om de oorzaak van een bloedstollingsprobleem te kunne verklaren.
[bewerk] Medicamenteuze remming van de stolling
Heparine (een polysaccharide) en laag-moleculairgewicht heparine activeren de werking van antitrombine; hierdoor worden factoren II en X, met name, geïnactiveerd. Diverse verwante middelen zijn beschikbaar. Allen dienen geïnjecteerd te worden, en heparine (met name) kan leiden tot een gebrek aan bloedplaatjes en paradoxale trombose.
Fenprocoumon (Marcoumar) en acenocoumarol (Sintrom), de coumarinederivaten, remmen de werking van vitamine K. Dit vitamine is nodig om factoren II, VII, IX en X goed te laten binden aan fosfolipiden. Regelmatige controle van de stolling, ter voorkoming van bloeding, is nodig bij gebruik van de vitamine K-remmers.
Directe trombineremmers (met name ximelagatran) worden onderzocht. Deze middelen remmen trombine, en zijn makkelijker in gebruik dan de coumarinederivaten.
