Thucydides (historicus)

Thucydides (Θουκυδίδης) ca. 460 - 400 v. Chr. was een Atheens legeraanvoerder en geschiedschrijver.

Hij was de aanvoerder (strategos) van de Atheense legers in het noorden van Griekenland in het begin van de Peloponnesische oorlog en aan hem danken wij een gedetailleerde beschrijving van het verloop ervan. In 424 v. Chr. werd hij voor twintig jaar verbannen omdat hij het belangrijke bastion Amphipolis door de vingers had laten glippen. Hij gebruikte zijn ballingschap om van ooggetuigen informatie in te winnen over de oorlog en die op schrift te stellen. Vanwege zijn systematische en rationele aanpak geldt hij als grondlegger van de wetenschappelijke methode in de geschiedkunde. In het begin van het geschrift geeft hij expliciet aan welke methode hij zal toepassen en waarom.

In de Oudheid werd hij mateloos bewonderd, vooral om zijn krachtige en heldere stijl en zijn vermogen om de politieke standpunten van de verschillende partijen tot uitdrukking te brengen in briljante (en grotendeels fictieve) redevoeringen. Zijn werk, dat de naam draagt van de oorlog dat het behandelt, behoort tot de oudste Griekse prozageschriften die bewaard zijn gebleven en zijn taalgebruik is nog niet zo gepolijst als dat van latere generaties Helleense auteurs. Inhoudelijk beperkt hij zich niet tot een droge opsomming van de feiten: hij geeft een scherpe analyse van de economische, sociale en politieke achtergronden en probeert altijd de echte oorzaken van het menselijk handelen bloot te leggen. De reden dat men aanneemt dat de meeste in het werk weergegeven redevoeringen fictief zijn, is dat in werkelijkheid politici en diplomaten zich zo wel nooit hadden uitgedrukt - Thucydides laat steeds hun ware motieven doorschemeren!

Behalve de al vermelde inleiding zijn vooral het zesde en zevende boek (klassieke geschriften worden in boek(roll)en verdeeld) beroemd geworden, die in tragische grandeur de rampzalige expeditie van Athene tegen Syracuse behandelen. Dit gedeelte is vaak apart vertaald uitgegeven - de lengte van het hele werk is vrij aanzienlijk.

Afzonderlijke vertalingen zijn er ook van de twee hierna genoemde gedeelten. In de eerste plaats verdient de grafrede van Perikles in het tweede boek vermelding. Aan het eind van het eerste oorlogsjaar spreekt de grote Atheense staatsman Perikles een toespraak uit ter gelegenheid van de collectieve uitvaart van de Atheners die inmiddels in de oorlog gesneuveld zijn. Thucydides legt de spreker een magistrale rede in de mond, die vooral het karakter heeft van een lofzang op het ideale Athene. Een tweede onderdeel van uitzonderlijke betekenis is het zogeheten debat met de Meliërs aan het einde van het vijfde boek. Tijdens een periode van wapenstilstand tussen Athene en Sparta proberen de Atheners het neutrale, maar Spartaansgezinde eilandje Melos in de Egeïsche Zee aan hun kant te krijgen. Voordat ze het eiland met geweld veroveren, proberen ze eerst, maar tevergeefs, de Meliërs er in een onderhandelingsgesprek van te overtuigen dat verzet zinloos is. De argumenten van de Atheners worden wel beschouwd als uitingen van cynisme en machtswellust.

Juist omdat hijzelf één van de oudste geschiedschrijvers is, hebben we geen betrouwbare gegevens over het leven van Thucydides, buiten de feiten die uit zijn eigen werk bekend zijn doordat hij zijn optreden in de oorlog documenteert. De biografische feiten die uit de Oudheid zijn overgeleverd, zijn vermoedelijk grotendeels verzinsels. In de 19e eeuw werden die aangevuld door al even scherpzinnige als ongegronde speculaties. Zijn sterfjaar is onbekend. Zijn werk is onvoltooid gebleven: het laatste boek, het achtste, breekt plotseling af tijdens de gebeurtenissen van 411 v. Chr.. Dat dit niet komt doordat het eind verloren is gegaan, wordt bewezen door het feit dat Xenophon in diens Hellenika het relaas vanaf ongeveer hetzelfde punt voortzet in een stijl die een imitatie is van die van Thucydides.

[bewerk] Nederlandse vertalingen

• Thucydides, Historiai, trad M.A. Schwartz, Amsterdam, 2001 (= Haarlem, 1964). ISBN 9025353266
• Thucydides, Een blijvend bezit, trad. Leo Lewin, Delft, 2002 ISBN 9051668953.