Volksraadpleging
Een volksraadpleging is het voorleggen van een vraag met betrekking tot wetgeving aan de kiesgerechtigden in een land of een bepaald gebied. Dit voorleggen gebeurt door een bepaalde overheid (al of niet in opdracht van de desbetreffende bevolking). Net als bij verkiezingen komen de kiesgerechtigden naar het stembureau of stemmen op afstand en maken hun keuze met betrekking tot de vraag.
Er zijn verschillende soorten volksraadplegingen of referenda. Een raadgevend referendum is een door de bevolking aangevraagd referendum. Een raadplegend referendum is een door de politiek aangevraagd referendum. Dat kan door het bestuur zijn of door de volksvertegenwoordiging. Een correctief referendum is een referendum waarbij een besluit van de volksvertegenwoordiging tegen gehouden kan worden. Referenda kunnen bindend of niet bindend zijn. Bij een bindend referendum wordt, meestal bij een hogere dan een vooraf vastgestelde minimale opkomst, de uitslag overgenomen. Bij een niet bindend of adviserend referendum wordt de uitslag beschouwd als een advies aan de volksvertegenwoordiging en kan het overgenomen worden. Dat is meestal ook het geval.
Een keuzereferendum is een referendum waarbij niet voor of tegen een bepaald voorstel gestemd kan worden, maar gekozen kan worden tussen alternatieven. Dat kan zijn aansluiting bij de ene of de andere gemeente, bouwplan A of bouwplan B. Een burgemeestersreferendum is een keuzereferendum tussen twee burgemeesterskandidaten. Een volksinitiatief is de mogelijkheid voor burgers zelf iets op de politieke agenda te zetten. Vaak wordt geëist dat een minimaal aantal mensen dit initiatief ondersteunen.
In Nederland waren volksraadplegingen van 2002 tot 2005 geregeld in de Tijdelijke referendumwet. Alleen niet-bindende correctieve referenda (dus volksraadplegingen) waren toen mogelijk, alleen over wetten die door de Tweede Kamer zijn aangenomen. Dat is niet gebeurd. Voor het referendum over de Europese Grondwet is een aparte wet aangenomen. Op lokaal niveau zijn referenda soms mogelijk door plaatselijke verordeningen.
De partij D66 pleit sinds zijn oprichting voor het invoeren van referenda, later hebben ook andere partijen zich hierachter geschaard. Sinds 2001 is het mogelijk via een raadplegend referendum de bevolking te laten kiezen tussen twee kandidaten voor het burgemeesterschap van een gemeente.
Als bij een referendum over een wet of verordening een voldoende meerderheid voor of tegen deze wet of verordening stemde, is het een geldig referendum. Volgens de Tijdelijke referendumwet is een wet of verordening afgewezen als de meerderheid van het aantal uitgebrachte stemmen tegen is, en die meerderheid tenminste 30% van het aantal kiesgerechtigden omvat. In dat geval is de overheid verplicht het wetsvoorstel te heroverwegen.
In Juni 2005 is in Nederland voor het eerst in 200 jaar een landelijk raadplegend referendum gehouden over het Verdrag tot vaststelling van een Grondwet voor Europa. Zie hiervoor Referendum Verdrag tot vaststelling van een Grondwet voor Europa. Het was het gevolg van een initiatiefwetsvoorstel van Farah Karimi (GL), Niesco Dubbelboer en Boris van der Ham (D66).
In België is momenteel alleen een volksraadpleging op gemeentelijk of provinciaal vlak mogelijk.
[bewerk] Koningskwestie
Een beroemd/berucht Belgisch plebisciet was dat omtrent de Koningskwestie, in 1950 waarbij de mening van de Vlaamse meerderheid door de Waalse vakbonden zwaar aangevochten werd, en aanleiding gegeven heeft tot zware rellen, met doden als gevolg, zodat de Koning, ondanks een instemming van de meerderheid van de bevolking, het raadzaam achtte van zijn terugkeer op de troon af te zien, en zijn bevoegdheden aan zijn zoon Boudewijn door te geven.
