Zirkoon (mineraal)
| Zirkoon | |
|---|---|
 |
|
| Mineraal | |
| Chemische formule | ZrSiO4 |
| Kristalvorm | Tetragonaal |
| Kleur | Bruin, kleurloos, geel, rood |
| Streepkleur | Wit |
| Hardheid | 7,5 |
| Gemiddelde dichtheid | 3,9 - 4,7 kg/dm3 |
| Glans | Vet- of Diamantglans |
| Opaciteit | Doorzichtig tot ondoorzichtig |
| Breuk | Bros |
| Splijting | Onvolkomen |
| Kristaloptiek | |
| Brekingsindices | 1,93 - 1,98 |
| Overige eigenschappen | |
Het mineraal zirkoon is een zirkonium-nesosilicaat met de chemische formule ZrSiO4.
Inhoud |
[bewerk] Eigenschappen
De natuurlijke kleur van zirkoon varieert van kleurloos, goudgeel en rood tot bruin. Zirkoon moet niet verward worden met de synthetische edelsteen kubisch zirkonia die een geliefde imitatie van diamant is.
[bewerk] Datering
Sinds het ontstaan van de radiometrische datering kunnen zirkonen zich in een bijzondere belangstelling van geologen verheugen. Zirkonen bevatten in het algemeen kleine hoeveelheden radioactieve isotopen 235U, 238U en 232Th (van 10 ppm tot 5 gewichts procent). Al deze isotopen vervallen uiteindelijk tot een isotoop van lood. Door de verhouding U/Pb of Th/Pb te bepalen van de desbetreffende isotopen kan men de kristallisatietijd van het kristal bepalen en daarmee de ouderdom van het gesteente waar het zich in bevindt,
Zirkonen zijn bijzonder goed bestand tegen verwering en zelfs extreme metamorfose, zij kunnen zelfs informatie over dit soort gebeurtenissen in hun isotoopverhoudingen vastleggen.
[bewerk] Naamgeving
De naam komt ofwel van het Arabisch zarqun (cinnaber) of van het Perzische zargun dat goudkleurig betekent. Het woord Jargon, waar men lichte zirkonen mee aanduidt, is daar een afleiding van. Gele zirkoon wordt hyacint genoemd.
[bewerk] Voorkomen
Zirkoon is een opmerkelijk mineraal dat overal in de aardkorst voorkomt. Het wordt primair aangetroffen in magmatische gesteenten (als vroeg kristallisatieproduct) en in metamorfe gesteenten (in de vorm van nieuwe of geherkristalliseerde delen). In sedimentaire gesteenten vindt men dendritische zirkonen die gevormd worden door erosie van getransporteerde en afgezette kristallen. De doorsnee grootte van zirkoon ligt tussen 100 - 300 μm (in graniet bijvoorbeeld), maar zo nu en dan worden er exemplaren aangetroffen van enige centimeters groot (vooral in pegmatieten).
De oudste mineralen die tot nog toe op aarde gevonden zijn, zijn zirkonen uit de Narryer Gneiss Terrane, Yilgarn Kraton van West-Australië met een ouderdom (kristallisatietijd) van 4,404 Ga. Er zijn afzettingen van zware mineralen waarin zirkoon soms in lagen als voornaamste gesteente voorkomt. Dit soort afzettingen worden aangetroffen in India, de VS, Australië, Sri Lanka en Zuid-Afrika.
[bewerk] Industriële toepassing
Zirkonen worden commercieel voor de winning van het metaal zirkonium gewonnen. Zirkoon heeft een hoge brekingsindex (1,95) (vgl. diamant 2,4, zirconia 2,2 en kwarts 1,5). Grotere exemplaren zijn een gezochte (half)edelsteen. Door een hittebehandeling kunnen bruine en troebele zirkonen een kleurverandering ondergaan. Zo ontstaan kleurloze, blauwe of goudgele stenen.
[bewerk] Literatuur
- D. J. Cherniak und E. B. Watson (2000): Pb diffusion in zircon. Chemical Geology 172, Seiten 5-24.
- A. N. Halliday (1999): In the beginning... . Nature 409, Seiten 144-145.
- Hermann Köhler (1970): Die Änderung der Zirkonmorphologie mit dem Differentiationsgrad eines Granits. Neues Jahrbuch Mineralogische Monatshefte 9, Seiten 405 - 420.
- K. Mezger und E. J. Krogstad (1997): Interpretation of discordant U-Pb zircon ages: An evaluation. Journal of metamorphic Geology 15, Seiten 127-140.
- J. P. Pupin (1980): Zircon and Granite petrology. Contributions to Mineralogie and Petrololgy 73, Seiten 207-220.
- Gunnar Ries (2001): Zirkon als akzessorisches Mineral. Aufschluss 52, Seiten 381-383.
- P. Tondar (1991): Zirkonmorphologie als Charakteristikum eines Gesteins. Dissertation an der Ludwig-Maximilians-Universität München, 87 Seiten
- G. Vavra (1990): On the kinematics of zircon growth and its petrogenetic significance: a cathodoluminescence study. Contrib. Mineral. Petrol. 106, Seiten 90-99.
- G. Vavra (1994): Systematics of internal zircon morphology in major Variscan granitoid types. Contrib. Mineral. Petrol. 117, Seiten 331-344.
- S. A. Wilde et. al. (2001): Titel. Nature 409, Seiten 175-178.
