Haugesund

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket

Våpen	Kart

Grunnleggjande opplysningar
Kommunenr:	1106
Fylke:	Rogaland
Administrasjonssenter:	Haugesund
Flatevidd:	72 km²
Folketal:	31 738 (2006)
Målform:	Bokmål
Internettside:	www.haugesund.kommune.no
Politikk
Ordførar:	Petter Steen jr. (H) 2003-2007

Haugesund er den tredje største byen og ein kommune i Rogaland. Han ligg i Haugalandet nord i fylket, nær grensa til Hordaland.

Byen fylte 150 år i 2004. Sjølv om han er nokså ung, finst mange historiske merke her, som Haraldsstøtta over staden ein trur kong Harald I Hårfagre ligg gravlagd.

[endre] Historie

Haraldsstøtta

Haugesund vart i liten grad påvirka av øydeleggjingar i 2. verdskrig, og ein til dels særs vakker, eldre trehusbygnad er framleis intakt. Byens særprega rådhus vart skjenka byen av skipsreder Knut Knutsen O.A.S., og innvia i 1931.

Byen fylte 150 år i 2004 og ligg i distriktet Haugalandet.

I Haugesund ligg òg Haraldsstøtta som er den staden ein trur at Harald Hårfagre er gravlagd.

Haugesund er ein ganske ny by. Byen fekk bystatus i 1854, og det har faktisk ikkje vore busetjing i dette området veldig mykje lengre. Det var silda og skipsfart som gjorde at folk slo seg ned akkurat her, og mange år med sild førte til at andre næringer og vaks opp i området. Så då silda forsvann (for ei stund) på slutten av 1800-talet, hadde så mykje næringsvirksomhet og personar slått rot her, at ein var ikkje lengre berre avhengig av silda, det var med andre ord blitt ein ordentleg norsk by.

Gradvis overtok industri og handel for fiskeria. Byen hadde fleire skipsbyggeri og annan mekanisk industri. Byens største arbeidsplass er Vetco Aibel (tidl. Haugesund Mekaniske Verksted, Umoe, og ABB), i en årrekkje engasjert med skipsbygging, i dag engasjert med byggjing og vedlikehald innan oljerelatert industri.

Det bygges ikkje lengre skip i Haugesund, og byen utvikla seg frå 1980-talet meir og meir til å bli ein handelsby.

[endre] Byen

Haugesund: indre kai med Risøybrua.

Haugesund er en liten kommune, berre 72 km². Sjølve byen (tettbygnaden) strekkjer seg frå kommunegrensa til Karmøy i sør og ca 10 km nordover.

Byen ligger ope til ved Nordsjøen, men ligg for det meste skjerma av øya Karmøy (i Karmøy kommune), samt øysamfunnet Røvær (i Haugesund kommune)i vest. Mellom Karmøy og Haugesund går skipsleia Karmsundet. Mellom Karmsundet og søre deler av Bømlo (Bømlo kommune) ligg det værharde havstykket Sletta.

Haugesund sentrum er prega av eit særeige rutenett av gater, som vi også finn i m.a. Kristiansand og Oslo. Haugesund sentrum er skild av Smedesundet. Over Smedesundet går bruer til øyene Risøy og Hasseløy, som har samme rutenett av gater.

Haugesund har eit variert tilbod av utestader som kaféar, diskotek og restaurantar, som vitjas av gjester både frå byen og nabokommunane.

Haugesund er ein by for store arrangement. Sidan 1973 har Haugesund vore vertskap for Filmfestivalen, vurdert som ein av de to viktigaste i Norden. Filmfestivalen vert halden ultimo august. Den mest populære festivalen er utan tvil Sildajazzen, som er ein folkefest. Sildajazzen vert halden medio august, og forutan tusener av haugesundare, trekkjer festivalen til seg mange tilreisande, i sær frå Rogaland og Hordaland. Mange tilreisande kjem i fritidsbåtar, som legg til ved Indre kai, så dei opptek halve Smedesundet, slik som sildebåtane gjorde det då sildefisket var ein viktig næring for byen. Forutan desse festivalane, er byen vertskap for ulike musikkfestivalar og landsmøter.

Fleire nasjonale direktorat er beslutta flytta frå Oslo, og sjøfartsbyen Haugesund har fått Sjøfartsdirektoratet.

Nord for sentrum finn vi riksmonumentet Haraldshaugen, reist i 1872, til minne om Harald Hårfagre sin samling av Noreg i 872. Navnet Harald finns og i Haraldsgata (byen si hovedgate) og Haraldshallen (idretts- og symjehall).

Haugesund er ein av Noregs fremste handelsbyar. I løpet av dei siste 20 åra har byen i stadig større grad stadfesta seg som handelssenter for Haugalandet og søre deler av Sunnhordland (m.a. Stord og Bømlo). Haugesund som handelsby er dimensjonert som ein by tilsvarande minst det dobbelte av byens innbyggartal. Byen har fleire store kjøpesentra og ellers eit uvanleg breitt varetilbod, i høve til storleiken til byen. Dette har gitt seg utslag i at fleire store kjeder har etablert seg i Haugesund tidlegere enn, eller på lik linje med store nabobyar som Stavanger (110 000 innb.) og Bergen (240 000 innb.) Først og fremst er det Raglamyr-området som er den store magneten.

Dette har og hatt ei negativ verknad på varehandelen i Sentrum. Til gjengjeld har Sentrum hatt ei oppblomstring av leilighetskompleks.

Haugesundarar er sett på som opne og lette å komme i kontakt med. Dette, samt den friske havlufta og den ligg ope til Nordsjøen, gjer Haugesund til en by som ynskjer velkomen.

Haugesund sitt byvåpen viser tre stiliserte måker. Måker fins det eit utal av i regionen, men måkene er kanskje like mykje eit symbol på at måken som ein opprinneleg sjøfugl har erobra stadig større deler av landet, fordi den er særs tilpasningsdyktig, slik Haugesund har vore.

[endre] Språk/dialekt

Haugesund er ein bokmålskommune, men dialekten er langt frå bokmål, heller nærare nynorsk. For folk som kjem frå andre landsdeler kan dialekten være vanskelig å forstå. Ei dialektprøve:

Dialekt: Itte me hadde gått gjønå Haraldsgatå, gjekk me på ein dyr'e restaurant og fekk oss nåke mat. Det é minste forr når ein har pengårr. Me syns Haugesund e ein flott'e by, og det håpe me dåkkårr gjørr ó.

Bokmål: Etter at vi hadde gått gjennom Haraldsgata, gikk vi på en dyr restaurant og fikk oss noe mat. Det er ikke noe problem når man har penger. Vi synes Haugesund er en flott by, og det håper vi dere gjør også.

Nynorsk: Etter at me hadde gått gjennom Haraldsgata, gjekk me på ein dyr reataurant, og fekk oss noko mat. Det er ikkje noko problem når ein har pengar. Me syns Haugesund er ein flott by, og det håer me at de gjer og.

Nolo særeige vi finn i haugesundsdialekta er bruk av adjektiv i fleirtalsform både i eintal og fleirtal for han- og hokjønn. Dette fins og andre stader i Rogaland. Berre tonefallet skiljer.

Døme: Fin'e > fine (fin > fine) go'e > gode (god > gode) søt'e > søte (søt > søte) sjuk'e > sjuke (syk > syke)

Nokre enkle ord og uttrykk:

Jysla = veldig

Ka då da?? = og hva så?

Vetta høen eg = søren om eg veit

Ei badla = pakke med rulletobakk

Ei føysa = ei huske, disse (lekeredskap)

Ei komla = raspeball

Sórrpa = søle, sørpe

Koffårr = kvifor

Koss/kossen = korleis

Ka/kass/kallags = kva slag/hvilken

Kor(r) = kor

Kim/kin = kven

Kor ti'/ka ti' = kor tid

Sau = tosk, tullebukk

Tébakårrs = tilbake

Gå "Stripå" = Gå gjennom Haraldsgata

Ha seg ei fudla = Ta seg ein skikkeleg fest

Hím(a) = Heim(e)

Ó i hellane, mann = Gangbar utgåve av "Å hel****"

Fy fákårrten = Gangbar utgåve av "Fy f***"

Møkje = mykje

Månge(n) = mange

Styssta = største

Róttlen/róttlete = senil, ein som roter/rører mykje

Flónnså = influensa

[endre] Kultur

Byen husar kvart år fleire festivalar, som til dømes Sildajazzen og Den Norske Filmfestivalen.

Byen har fleire skulpturar utført av store norske bilethoggarar. Den mest kjende er kanskje skulpturen av Amanda, ei form som vert teke opp att i Amanda-prisen. Marilyn Monroe av Nils Aas og Gledesspreiaren av Fritz Røed er andre kjende figurar.

[endre] Namnehistorie

Namnet Haugesund kjem frå sundet mellom Hasseløy og garden Haugar, og er nemnd i Heimskringla. Sundet var ei lun hamn for dei som fòr langs norskekysten.