Anicius Manlius Severinus Boethius
Z Wikipedii
Boecjusz (łac. Anicius Manlius Severinus Boëthius (ur. ok. 480; zm. 23 października 524) - rzymski filozof i polityk, tłumacz Arystotelesa.
Spis treści |
[edytuj] Sytuacja w Rzymie za czasów Boecjusza
Wiek V to czas krzepnięcia państw założonych przez Germanów na terytorium cesarstwa rzymskiego w zamian za służbę wojskową.
W V wieku w polityce zagranicznej cesarstwa widać wyraźnie że presja z zewnątrz granic wydaje się stale rosnąć. Część zachodnia imperium była bardziej wystawiona na ataki plemion barbarzyńskich. Ataki pojedynczych plemion wywierały stały, nigdy nie ustający nacisk.
W 455 Wandalowie zajęli Rzym i go splądrowali. Następnie wrócili powrotem do Afryki ale nie przystali ataków łupieżczych. Owe najazdy stały się powodem podjęcia wspólnej wyprawy wojennej przeciwko Wandalom przez cesarze Leona I i Antoniusza, które zakończyły się klęską.
Na terenach północnej Afryki dochodziło do konfliktów religijnych ponieważ Wandalowie byli arianami z kolei Rzymianie katolikami. Genzeryk rozpoczął prześladowania religii katolickiej, które wzmocniło się za panowania jego syna Huneryka. Ten z kolei wydał w 484 dekret nakazujący przejść na religię ariańską wszystkim pod karą konfiskaty majątku. W 523 Hilderyk przywrócił tolerancje religijną.
[edytuj] Sytuacja w Italii
W 451 Attylla wraz z hordami Hunów zagroził cesarstwu rzymskiemu wówczas Walentynian III, a dokładniej Aecjusz, starał się pozyskać pomoc plemion germańskich. Zwycięstwo na Polach Katalaunickich w Szampanii przyczyniło się do poprawy stosunków z ludami germańskimi. Jednakże rok później Attyla wkroczył do Rawenny ale po wstawiennictwie papieża Leona I oszczędził Rzym. W 454 Aecjusz ginie z rozkazu cesarza Walentyniana III, z kolei rok później Walentynian III zostaje zamordowany z rąk żołnierzy Aecjusza.
W 475 Orestes, Rzymianin, obwołuje cesarzem swojego nieletniego syna – Romulusa. Z kolei armia składająca się przeważnie z żołnierzy germańskich obwołuje królem Odoakera, który w 476 wkracza do Rawenny, zrzuca z tronu cesarza i rozdaje swym żołnierzom italską ziemię. Wysyła do cesarza wschodnio-rzymskiego Zenona poselstwo, że chce otrzymać tytuł „patricium” i za jego zgodą rządzić w Italii.
Odoakera pozbawia panowania Teodoryk Ostrogocki z inicjatywy Zenona. Ostrogoci byli stowarzyszeni z cesarstwem wschodniorzymskim jako „federati”, dlatego Teodoryk przebywał od roku 461 na dworze w Konstantynopolu jako zakładnik. Teodoryk zyskał nowe ziemie dla Ostrogotówk a dla siebie tytuł patrycjusza. Bitwa o Rawennę zwana „Bitwą kruków” ciągnęła się przez trzy lata i zakończyła w 489 układem, który ustanawia wspólną władzę obu władców. Po 10 dniach Teodoryk jednak kazał zamordować Odoakera i jego rodzinę jako akt odwetu za podobny czyn w 487 r. W 498 r. cesarz uznaje państwo ostrogockie z Teodorykiem jako królem. W 500 roku Teodoryk złożył wizytę w Rzymie, gdzie był przywitany w bazylice św. Piotra. Boecjusz wówczas wygłosił tam mowę powitalną.
[edytuj] Życie Boecjusza
Anicjusz Manliusz Sewerynus Boecjusz urodził się około 480 r. we wpływowej senatorskiej rodzinie Anicjuszów. Dziadek Boecjusza był prefektem Rzymu, a w 454 r. poniósł śmierć razem z Aecjuszem. Ojciec Boecjusza zmarł w 487 r. Boecjusz został adoptowany przez Kwintusa Memmiusza Symmachusa, prefekta Rzymu. Rodzina Symmachusa należała do grona wpływowych arystokratycznych rodów rzymskich. Symmachus uchodził za arbitra literackiego smaku, uprawiał działalność literacką o różnym charakterze; opracował rękopis Makrobiuszowego komentarza do Snu Scypiona, był także autorem dziejów Rzymu w siedmiu księgach, które zaginęło z wyjątkiem fragmentu o historii Jordanesa. Ogólnie mówiąc, Symmachus cieszył się opinią o nieposzlakowanym charakterze także w sferze religii. Był głęboko zaangażowany w życie Kościoła. Oczekiwano od niego ingerencji w konflikty kościelne, jak było w przypadku papieża Symmachusa a Laurencjuszem, którzy współzawodniczyli o tron papieża. Symmachus miał trzy córki: Rustycjanę, która później poślubiła Boecjusza, Probę (została mniszką) oraz Gallę (owdowiała i oddała się służbie Bożej). Symmachus i jego najbliższe otoczenie miało decydujący wpływ na Boecjusza.
[edytuj] Edukacja
Boecjusz pragnął przetłumaczyć na łacinę i zaopatrzyć komentarzami wszystkie dzieła Arystotelesa oraz dialogi Platona oraz chciał wykazać, że teorie Arystotelesa oraz Platona są wewnętrznie zgodne i uzupełniające się wzajemnie, a wszystkie rozbieżności są pozorne. Boecjusz był niewątpliwie godnym reprezentantem oraz przekazicielem tradycji neoplatońskich, pozostaje jednak problem, gdzie zdobył on tak pogłębioną znajomość tego nurtu. U schyłku starożytności okres rozwoju przeżywały dwie szkoły neoplatońskie: ateńska i aleksandryjska. W Atenach działali tacy filozofowie jak Plutarch z Aten, jego uczeń Syrianos, Hierokles, Proklos, Damaskios. Szkoła ateńska odznaczała się wyraźnie antychrześcijańskim nastawieniem, co przyczyniło się do jej zamknięcia w 529 r. przez cesarza Justyniana. Współżycie pogan i chrześcijan układało się bardziej harmonijnie w Aleksandrii. Działał tam uczeń Proklosa Ammoniusz, syn Hermiasza. Szczyt nauczycielskiej kariery Ammoniusza przypada na lata edukacji Boecjusza, a w tym samym czasie w szkole ateńskiej nie nauczał żaden wybitniejszy filozof. Od dawna było przedmiotem sporu i dyskusji to, gdzie Boecjusz zdobył tak gruntowne wykształcenie oraz biegłą znajomość greki. Fragment listu Kasjodora oraz stwierdzenie z przedmowy do Pseudo-Boecjańskiego traktatu De disciplina scholarium, w którym autor wyznaje, że przez 18 lat kształcił się w Atenach - przyczyniło się do utrwalenia przekonania, że Boecjusz pobierał nauki w Atenach. Do dyskusji dołączył się Jan Satorowicz w artykule pt. Boecjusz w Atenach. Zamrożony błąd historyczny. Twierdzi on, że stwierdzenie Kasjodora należy traktować jako metafory podkreślające szczególną biegłość Boecjusza w języku greckim oraz jego dogłębną znajomość greckiej filozofii. Satorowicz twierdzi, że pewne zdania w tekście są dowodem na to, że Boecjusz w Atenach nie studiował. Z kolei Pierre Courcelle wysunął hipotezę, że prawdopodobnym miejscem edukacji Boecjusza była Aleksandria. Twierdzi, że wiele teorii zawartych w dziełach Boecjusza zdaje się mieć źródło w ostatniej szkole neoplatońskiej w Aleksandrii. Tezę tę wsparła również Cornalia de Vogel. Dzisiaj większość uczonych z większymi lub mniejszymi zastrzeżeniami stwierdza, że miejscem edukacji Boecjusza była Aleksandria. Henry Chadwick natomiast ma wątpliwości i twierdzi, że ta teza jest niemożliwa do udowodnienia jak i jej negacja.
[edytuj] Kariera dworska
Król Teodoryk szybko zwrócił uwagę na młodego, wykształconego Rzymianina. Boecjusz był zdolny w dziedzinie mechaniki, na prośbę Teodoryka przesłał królowi Burgundów zegar słoneczny i wodny a także wysłał lutnistę do króla Franków. Wyrazem uznania dla osiągnięć Boecjusza było nadanie mu około 507 r. tytułu patrycjusza, a w 510 został konsulem. Boecjusz wielokrotnie przeciwstawiał się możnym , których określał mianem "psów pałacowych". W 510 Boecjusz wystąpił przeciwko przełożonemu, Faustusowi Nigerowi, gdy ten zarządził przymusowy skup zboża, który mieszkańcom Kampanii przyniósł by klęskę głodu. W roku 522 synowie Boecjusza, Symmachus i Boecjusz zostali wyniesieni do godności konsulówa a sam objął urząd ministra dworu. Pełniona funkcja dawała mu władzę nad urzędnikami dworskimi oraz służbą, do jego zadań należało również wprowadzanie na dwór obcych ambasadorów oraz wszystkich tych, którzy chcieli dostać się do króla. Pod koniec roku 522 lub 523 prywatny sekretarz króla, Cyprian oskarżył senatora Albinusa o spiskowanie z Bizancjum. Cyprian odkrył jego korespondencję z cesarzem Justynem , która rzekomo była wymierzona przeciwko państwu Teoderyka. Na to wszytko nałożyły się dodatkowo konflikty religijne; kiedy Justyn zaczął rozprawiać się z arianami, Goci poczuli się zagrożeni. W 519 r. przemknęła przez niebo kometa, którą widziano w Rzymie i na Wschodzie, a ponieważ przejście komety było interpretowane jako zapowiedź upadku dynastii, Teodoryk odniósł przestrogę do władnego rodu. W 522 r. zginął Eutaryk, zięć Teodoryka, pozostawiając nieletniego syna, Atalaryka, ale Teodoryk obawiał się o ciągłość jego rodu. Teodoryk dał posłuch oskarżeniom o zdradę i bez należytego procesu ogłosił Albina winnym. Boecjusz stanął w obronie Albinusa i sam został oskarżony. Zarzucano mu zacieranie dowodów winy Albinusa oraz podtrzymywanie korespondencji wyrażającej nadzieję na wolność rzymską, bez gockiego panowania; dodatkowo dodano oskarżenie o bezbożność. Wynik procesu był dla Boecjusza niekorzystny. Został osadzony w więzieniu w Pawii, gdzie napisał O pocieszeniu, jakie daje filozofia. Boecjusz został stracony najprawdopodobniej w 525. Możliwe jest że przed śmiercią został poddany okrutnym torturom. Taki sam los spotkał zresztą i jego teścia, głowę senatu, Symmachusa, który głośno wyrażał swoje niezadowolenie i oburzenie na bezwzględność władcy. Teodoryk nakazał ukryć ciała obawiając się oskarżenia o prowadzenia polityki terroru. Po śmierci Teoderyka w 526 jego córka, Amalasunta, sprawująca rządy w imieniu nieletniego syna, Atalaryka, rozpoznała błąd ojca i przywróciła Rustycjanie oraz dzieciom Boecjusza skonfiskowane rodzinne dobra. Rustycjana zachowała jednak urazę i w 535 r., gdy armia Justyniana najechała gocką Italię, Rustycjana publicznie zniszczyła posąg Teodoryka w Rzymie.
[edytuj] Dzieła
Kasjodor mówił, że dzięki tłumaczeniom Boecjusza zostały udostępnione łacinnikom
- muzyczne teksy Pitagorasa,
- astronomiczne rozważania Ptolemeusza
- matematyka Nikomacha z Gerazy,
- geometria Euklidesa,
- teologia Platona,
- logika Arystotelesa
- mechanika Archimedesa.
Boecjusz chciał ocalić podstawy wiedzy, komponując podręczniku sztuk wyzwolonych; pierwszym było Wprowadzenie do arytmetyki- dzieło to stanowiło adaptację popularnego podręcznika matematyki autorstwa neopitagorejczyka- Nikomacha z Gerazy. Cztery dyscypliny matematyczne stanowią quadrivium, poprzez studium niezmiennych przedmiotów matematyki, umysł może się wznieść na szczyty doskonałości. Matematyka stanowi zatem niezbędne przygotowanie do filozofii. Następny podręcznik to Wprowadzenie do muzyki- prezentowana teoria muzyki jest wzorowana na teorii Nikomacha z Gerazy oraz sięga do źródeł wcześniejszych- Archytasa z Tarentu czy Filalosa. Wyróżnia muzykę świata, człowieka i instrumentalną.
Mimo że Boecjusz chciał napisać wprowadzenia do każdej z dyscyplin quadrivium, to dzisiaj jednak nie dysponujemy żadnym jego wprowadzeniem do astronomii, mimo że Gerbert z Aurillac późniejszy papież Sylwester II pisze, że Boecjusz jest autorem 8 ksiąg na temat astronomii, a także wprowadzenia do geometrii. Boecjusz przetłumaczył bądź napisał:
- komentarz do Hermeneutyki i Kategorii Arystotelesa
- komentarz do Isagogi Porfiriusza
- Analityki pierwsze i zaginione dziś tłumaczenie Analityk wtórnych
- Topiki (O dowodach sofistycznych)
- krótki traktat O podziale
- komentarz do Topik Cycerona,
- O Sylogizmie kategorycznym
- wprowadzenie do sylogizmów kategorycznych
- o sylogizmach hipotetycznych
Grupa pięciu traktatów teologicznych zwana jest pod nazwą Opuscula sacra:
- W jaki sposób Trójca jest jednym Bogiem, a nie trzema Bogami?
- Czy (nazwy) Ojciec, syn i Duch święty mogą być w sposób substancjalny orzekane o Bogu?
- O hebdomadach
- O wierze katolickiej
- Przeciw Eutychesowi i Nestoriuszowi
Ostatnim utworem Boecjusza jest napisane w więzieniu dzieło O pocieszeniu jakie daje filozofia. Składa się z pięciu ksiąg, w których partie wierszowane przeplatają się z prozą.
Pojawiły się pewne wątpliwości czy autorem Opuscula sacra oraz O pocieszeniu jakie daje filozofia, jest ta sama osoba. Dla myślicieli średniowiecznych problem był absolutnie świecki charakter działa o pocieszeniu, jakie daje filozofia , który zdawał się nie do pogodzenia z teologia traktatów, o tyle w czasach nowożytnych zaistniała sytuacja odwrotna. Gottfried Arnold w XVIII wieku stwierdził, że to właśnie Opuscula sacra stanowi problem na tle dorobku Boecjusza. W 1860 niemiecki filolog klasyczny Alfred Holder badał zasoby rękopiśmiennictwa i odnalazł tam między innymi foliał z IX w. pochodzący z benedyktyńskiego klasztoru w Reichenau, przekazał go swojemu koledze Hermannowi Usenetowi, który zbadał go i znalazł tam fragment dotyczący Boecjusza stwierdzający, że Boecjusz napisał traktaty O trójcy Świętej oraz Przeciw Eutychesowi i Nestoriuszowi. Traktat o wierze katolickiej uważa Usenet za nieautentyczny a jedynie przypadkowo włączony do Boecjuszowego corpus. Rzecznikiem autentyczności z kolei jest E.K.Rand i H.F.Stewart oraz Henry Chadwick.
[edytuj] Bibliografia
- Boecjusz. Traktaty Teologiczne. tłum. Rafał Bielak, Agnieszka Kijewska. Kęty.2001. ANTYK
- Wielka Historia Świata, t.VI. red. Marian Szulc. Kraków 2001
