Czasopismo naukowe
Z Wikipedii
Czasopismo naukowe – rodzaj czasopisma, w którym są drukowane publikacje naukowe. Współcześnie szacuje się, że na świecie jest wydawanych nie mniej niż 54 tys. czasopism naukowych[1], w których pojawia się nie mniej niż milion artykułów rocznie.
Spis treści |
[edytuj] Zasady działania
Czasopismo naukowe różni się tym od zwykłych czasopism, że publikowane w nim artykuły przechodzą żmudny proces recenzowania naukowego. Czasopismo naukowe posiada zwykle ściśle zdefiniowany zakres tematyczny i publikuje artykuły wyłącznie z tego zakresu. Wyjątkiem są tylko czasopisma ogólne takie jak Science czy Nature, które publikują artykuły opisujące, zdaniem ich rad redakcyjnych, najważniejsze dokonania naukowe ze wszystkich nauk przyrodniczych.
Czasopisma naukowe posiadają zwykle radę redakcyjną, w skład której wchodzą wybitni naukowcy zajmujący się dziedziną, na temat której czasopismo drukuje artykuły. Członkowie rady redakcyjnej nazywani są edytorami lub redaktorami naukowymi i do ich obowiązków należy nadzorowanie procesu recenzowania oraz ostateczna decyzja o odrzuceniu lub przyjęciu do druku nadsyłanych publikacji.
Członkowie rad redakcyjnych są dobierani wg różnych kryteriów. W czasopismach wydawanych przez prywatne spółki wydawnicze, ostateczna decyzja o składzie rady należy do właściciela spółki. W czasopismach wydawanych przez towarzystwa naukowe, o składzie rad decyduje zwykle zarząd tego towarzystwa. Najczęściej przy tworzeniu nowego czasopisma naukowego, wydawca wybiera wg sobie znanych kryteriów grupę inicjatywną, której powierza utworzenie rady redakcyjnej nie wtrącając się później w jej skład. Uczestnictwo w radzie redakcyjnej dobrego czasopisma naukowego jest rodzajem nobilitacji dla naukowca i podnosi jego prestiż w środowisku.
Większość czasopism naukowych posiada bazę danych potencjalnych recenzentów, do których są wysyłane publikacje do oceny. Styl pracy recenzentów jest na bieżąco oceniany przez radę redakcyjną i z bazy są usuwane osoby, które piszą nierzetelne recenzje lub piszą je zbyt wolno. Bycie długoletnim, dobrze ocenianym przez radę recenzentem jest często najlepszą drogą, aby zostać jednym z edytorów.
W odróżnieniu od zwykłych czasopism, w większości czasopism naukowych, autorzy artykułów nie otrzymują żadnych gratyfikacji pieniężnych. Jedynym motywem nadsyłania prac, jest zasada "publikuj albo giń". Działalność naukowców jest bowiem oceniania na podstawie liczby i jakości artykułów naukowych, które udało im się opublikować w czasopismach naukowych. Wyjątkiem są tylko tzw. artykuły zamawiane w czasopismach przeglądowych. Przywilej ich pisana mają jednak zwykle tylko najwybitniejsi specjaliści ze swoich dziedzin.
Większość dobrych czasopism naukowych nie narzeka na liczbę nadsyłanych prac. W najlepszych czasopismach występuje zazwyczaj znaczny nadmiar nadsyłanych prac, w stosunku do miejsca, które ma czasopismo. Np. w Journal of The American Chemical Society, przyjmowana do druku jest średnio jedna na pięć nadesłanych prac. Średnia "odrzutu" dla czasopism zarejestrowanych w Instytucie Filadelfijskim waha się wokół liczby 2, co oznacza, że przeciętnie jedna na dwie nadesłane publikacje jest przyjmowana do druku.
[edytuj] Rodzaje czasopism naukowych
Czasopisma naukowe może ogólnie podzielić na:
- źródłowe - w których publikowane są głównie artykuły opisujące oryginalne badania naukowe,
- przeglądowe - w których publikowane są wyłącznie artykuły opisujące i zestawiające wnioski z wielu publikacji źródłowych,
- naukowo-techniczne - nastawione na publikowanie artykułów omawiających badania na styku nauki i przemysłu - np. opisujące wdrożenia wynalazków lub te badania naukowe, które szybko mogą znaleźć jakieś zastosowanie,
- branżowe - które są przeznaczone głównie dla ludzi z przemysłu i zamieszczają artykuły o nowościach technologicznych, nowinki z "branży" oraz naukowe artykuły przeglądowe, które potencjalnie mogą zainteresować ludzi wdrażających nowe technologie,
- popularnonaukowe - które zamieszczają uproszczone artykuły przeglądowe, pisane w taki sposób aby mogły je zrozumieć osoby bez wykształcenia z opisywanej dziedziny.
[edytuj] Wydawcy czasopism naukowych
Czasopisma naukowe są wydawane przez dwie grupy wydawców:
- wyspecjalizowane, prywatne firmy wydawnicze - z których największe to Elsevier, Springer, Wiley WCH i Thomson Scientific
- domy wydawnicze towarzystw naukowych - np. American Association for the Advancement of Science, czy The Royal Society
Jakkolwiek patrząc globalnie największymi graczami na rynku są zdecydowanie prywatne firmy wydawnicze, prestiż czasopism wydawanych przez towarzystwa naukowe jest zwykle większy. Do towarzystw naukowych należą często czasopisma o najstarszej tradycji w danej dziedzinie, posiadające niekwestionowaną pozycję lidera. Przykładem może tu być np: Journal of The American Chemical Society, najbardziej prestiżowe czasopismo chemiczne na świecie istniejące od 1903 r. Prywatne firmy wydawnicze reagują jednak szybciej na zapotrzebowanie rynku i tworzą wiele czasopism "niszowych", które koncentrują się na nowo powstałych wąskich obszarach badań.
[edytuj] Dystrybucja i dostępność czasopism naukowych
Czasopisma naukowe, oprócz popularnonaukowych, nie są dystrybuowane powszechnie (nie można ich kupić w kiosku na rogu), lecz wyłącznie poprzez subskrypcję, która jest adresowana do określonych grup nabywców. Najważniejszymi nabywcami czasopism naukowych są wyspecjalizowane biblioteki, znajdujące się na uczelniach wyższych, instytutach naukowych i przemysłowych centrach badawczych. Nie oznacza to jednak, że czasopisma naukowego nie może nabyć dowolna osoba. Barierą przy nabywaniu czasopism naukowych przez indywidualne osoby jest tylko ich cena. Roczna subskrypcja dobrych czasopism naukowych dla bibliotek to koszt rzędu 500-3000 USD. Cena dla indywidualnych nabywców jest zwykle o połowę niższa.
Od upowszechnienia Internetu dystrybucja wielu czasopism naukowych drogą tradycyjną, w formie papierowej przez biblioteki, powoli zaczyna zanikać. Obecnie niemal wszystkie liczące się czasopisma udostępniają je w formie plików pdf, które można pobierać z baz danych wydawców lub z wirtualnych bibliotek takich jak ScienceDirect. Jest to szczególnie wygodne, po sprzężeniu tych baz z systemami naukowych baz danych, które również dostępne są przez Internet. Dostęp do pełnych tekstów publikacji jest jednak płatny i jego koszt jest zbliżony do tradycyjnej subskrypcji czasopism.
Sytuacji tej starają się zaradzić organizacje, które organizują udostępnianie czasopism w oparciu o licencje wolnego oprogramowania takie jak Public Library of Science czy BioMed Central. Czasopisma wydawane przez tego rodzaju wydawców są z założenia bezpłatnie dostępne dla każdego zainteresowanego. Ich udział na rynku jest obecnie niewielki, ale stale wzrasta. Wzrasta też stopniowo ich Impact factor. Wadą wielu z nich jest to, że są one utrzymywane przez samych autorów, którzy muszą wnosić opłaty za umieszczenie ich publikacji w tych czasopismach. Część z tego rodzaju czasopism jest jednak coraz silniej bezpośrednio lub pośrednio dotowana przez towarzystwa naukowe i naukowe instytucje państwowe.
Wielu wydawców, aby utrzymać zatrudnienie w drukarniach i utrzymać stare kanały dystrybucji oferuje często subskrypcje "wiązane", które obejmują po atrakcyjnej cenie zarówno dostęp przez internet jak i dostarczanie papierowej wersji czasopisma. Na rynku zaczynają się też pojawiać coraz liczniej czasopisma dostępne wyłącznie przez Internet. Jak dotąd jednak, niewiele z nich osiągnęło prestiż zbliżony do starych, tradycyjnych czasopism wciąż wydawanych na papierze.
W naukach przyrodnicznych typ naukowca, który siedział godzinami w bibliotece wertując zakurzone stare roczniki czasopism powoli odchodzi w przeszłość. Typowym sposobem szukania informacji naukowej jest współcześnie przeglądanie literaturowych baz danych takich jak ISI czy Scopus, a następnie pobieranie interesujących publikacji w formie plików pdf z baz danych wydawców lub wirtualnych bibliotek.
[edytuj] Impact Factor (miara oddziaływania)
Zobacz więcej w osobnym artykule: impact factor.Impact factor (IF) – w wolnym tłumaczeniu „miara oddziaływania” – to wskaźnik prestiżu i siły oddziaływania czasopism naukowych, ustalany przez Instytut Filadelfijski, na podstawie prowadzonego przez ten instytut indeksu cytowań publikacji naukowych.
Wskaźnik ten, dzięki autorytetowi Instytutu Filadelfijskiego ma ogromne znaczenie dla czasopism naukowych i jest to dla nich często "być albo nie być" – czasopisma, których IF z roku na rok maleje zwykle tracą dobrych autorów i czytelników i w końcu tracą na znaczeniu zupełnie. Stąd, czym czasopismo ma wyższe IF tym sito selekcji publikacji, które się mogą w tym czasopiśmie ukazać jest ostrzejsze. Jeśli system selekcji danego czasopisma jest wadliwy odbija się to natychmiast w spadku jego IF.
Krytycy tego wskaźnika twierdzą, że jest on zanadto „mechaniczny” i często pokazuje nie tyle wartość naukową czasopism (i publikacji) lecz raczej aktualnie panujące mody i trendy w nauce. Czasopismo specjalizujące się w dziedzinie, która jest aktualnie modna siłą rzeczy publikuje artykuły, które opisują też „modne” badania. W modnych dziedzinach panuje większy ruch niż w niemodnych, co się przekłada bezpośrednio na liczbę cytowań. W praktyce jednak, jest to współcześnie jedyna rzetelna i obiektywna miara prestiżu czasopism naukowych. IF stanowi w wielu krajach, w tym w Polsce, podstawę do oceny dorobku pracowników naukowych [2]
