Filozofia prawa
Z Wikipedii
 |
Ten artykuł wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji. Aby uczynić go weryfikowalnym, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach. |
Filozofia prawa - nauka, której przedmiotem badań jest pytanie o istotę prawa, jego cel i sposoby osiągnięcia owego celu. Filozofia prawa wzbogacona o aspekt praktyczny to teoria prawa.
Spis treści |
[edytuj] Prawo naturalne
Zobacz więcej w osobnym artykule: prawo naturalne.Wg szkoły prawa natury prawo nie jest dziełem człowieka. Nie jest tworzone, lecz "odkrywane". Jego normy istnieją obiektywnie.
[edytuj] Źródła prawa naturalnego
- w ujęciu materialnym (substancjalnym) prawo naturalne ma swoje źródło w realnie istniejącym bycie (substancji). Wg św. Tomasza z Akwinu prawo naturalne (lex naturalis) stanowi odbicie w umyśle ludzkim "najwyższej mądrości bożej", swoistego "prawa wiecznego" (lex aeterna).
- w ujęciu proceduralnym źródłem prawa jest pewna "zasada postępowania", która jednak nie przesądza o treści prawa. Wg Immanuela Kanta taką zasadą jest imperatyw kategoryczny.
[edytuj] Prawo naturalne a prawo pozytywne
Prawo natury stanowi dla prawa pozytywnego kryterium formalne (obowiązywania) i materialne (normy prawa pozytywnego muszą być zgodne z normami prawa naturalnego).
[edytuj] Szkoła klasyczna
Przedstawicielami klasycznej szkoły prawa natury są: św. Augustyn, św. Tomasz z Akwinu.
[edytuj] Szkoła nowożytna
Teoria umowy społecznej, koncepcja imperatywu koniecznego Immanuela Kanta. Przedstawicielami nowożytnej szkoły prawa natury są: Grocjusz, Hobbes, Locke, Spinoza, Puffendorf, Leibniz, Wolff, Christian, Monteskiusz, Rousseau, Kant.
[edytuj] Koncepcja chrześcijańska
Koncepcja ta odwołuje się do tomizmu. W 1879 papież Leon XIII wydaje encyklikę "Aeterni Patris Unigenitus", w której ogłasza potrzebę powrotu do nauk św. Tomasza. Do neotomistycznej koncepcji prawa natury odwoływała się też Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948.
[edytuj] Teorie prawa naturalnego o zmiennej treści
Odwołują się do koncepcji imperatywu kategorycznego Immanuela Kanta oraz teorii umowy społecznej Hobbes’a i Rousseau. Zaliczają się do nich liczne proceduralne teorie sprawiedliwości i prawa natury.
- Neokantyzm - obok prawa pozytywnego istnieje stała, nieokreślona w swojej treści, formalna idea prawa, przesądzająca o słuszności prawa pozytywnego. Głównym przedstawicielem: J. Stammler (nie zgadzał się z twierdzeniem o niezmienności raz nadanego prawa naturalnego).
- Koncepcja Lon Luvois Fullera - istnieje wewnętrzna (formalna) moralność prawa.
- Nurt umowy społecznej - przedstawiciele: Rawls i Nozick.
[edytuj] Krytyka prawa naturalnego
Reprezentanci prawa natury doszukują się prawdy, której istnienia nie sposób dowieść i nie wiemy do końca czy rzeczywiście ona istnieje.
[edytuj] Pozytywizm prawniczy
Zobacz więcej w osobnym artykule: pozytywizm prawniczy.Nurt w XIX i XX-wiecznej filozofii prawa, przeciwstawiany prawu naturalnemu. Do podstawowych tez pozytywizmu należą następujące dwa:
- pojęcie prawa sprowadza się do normy (reguły);
- nie ma koniecznego związku między prawem i moralnością.
Przedstawicielem pozytywizmu w Europie był duński teoretyk prawa Alf Ross, pozostający pod wpływem Hansa Kelsena. Jego zdaniem, w rozważaniach prawniczych pojawiają się autynomie (niezgodności wewnętrzne w zakresie głoszonych tez), gdyż w rozważaniach prawniczych przyjmuje się z jednej strony normatywistyczny punkt widzenia, a z drugiej strony - realistyczny punkt widzenia. Kluczowy problem - jego zdaniem - polega na wyjaśnianiu tego, co to znaczy, że jakaś norma obowiązuje prawnie w danym systemie (nie ma, bowiem prawa w ogóle). Przede wszystkim trzeba znać dyrektywalne znaczenie rozważanej normy, tzn. wiedzieć, jakie zachowanie jest spełnieniem norm. O obowiązywaniu normy prawnej rozstrzyga się przepowiadając przyszłe zachowanie się sędziego. Norma prawna, zatem obowiązuje obywateli, jeżeli jest prawdopodobieństwo, iż w przypadku jej przekroczenia i wniesienia sprawy przed sąd będzie ona istotnym czynnikiem kształtującym decyzję sędziego w sprawie użycia siły, jaką rozporządza państwo. A więc jego zdaniem, o rzeczywistym obowiązywaniu normy można orzec wtedy, gdy zostanie przekroczona i wymierzona za nie sankcja. Zwraca on uwagę na wychowanie sędziów, które ma wyrobić w nich gotowość wymierzenia sankcji za naruszenie ustanowionych norm.
Najsłynniejsi przedstawiciele to John Austin, Rudolf von Ihering, Georg Jellinek, Herbert Hart i Hans Kelsen.
[edytuj] Krytyka prawa pozytywnego
Reprezentanci tego kierunku zbytnio wierzą w to, że prawo znajduje się w książkach, gdyż w rzeczywistości jest ono zbyt oficjalne, a przez to znane jedynie niewielkiej części społeczeństwa.
[edytuj] Realizm prawniczy
Zobacz więcej w osobnym artykule: realizm prawniczy.Realizm prawniczy - nurt realistyczny, ujmujący prawo jako zespół faktów psychicznych albo społecznych.
Głównym reprezentantem tego nurtu był Karl Nickerson Llewellyn (1893-1962). Głosił on, że zadaniem prawoznawstwa jest badanie tego, jak rzeczywiście postępują sędziowie i obywatele w obrocie prawnym. Nie jest natomiast istotne to, według jakiego prawa (zawartego w księgach) powinni postępować, gdyż nie jest ono prawem rzeczywistym. Jednak pod koniec życia Llewellyn poddał krytyce te poglądy, uważając, że takie stanowisko może zmniejszać bezpieczeństwo prawne. Wskazał on na czynniki, które mają efektywnie przeciwdziałać temu, a mianowicie na kontradyktoryjność procesu i kontrolę instancyjną.
Można wyróżnić 2 nurty realizmu prawniczego:
- psychologiczny: Ludzie w rzeczywistości kierują się swoimi przeżyciami i emocjami, a nie aktami prawnymi. Istota prawa tkwi zatem w przeżyciach ludzkich. Prawo jako zespół faktów psychicznych.
- socjologiczny: Ważne jest to, jak dana ustawa jest przestrzegana przez osoby prawne, np. sędziego. Istota prawa tkwi zatem w zachowaniach ludzkich. Prawo jako zespół faktów społecznych.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Bibliografia
- J.Stelamch, R. Sarkowicz Filozofia prawa XIX i XX wieku, Kraków 1999
