Górki (powiat strzelecko-drezdenecki)
Z Wikipedii
 |
Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi. Należy w nim poprawić: linki i interpunkcja. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość. |
| Górki Noteckie | |
| Województwo | lubuskie |
| Powiat | strzelecko-drezdenecki |
| Gmina | Zwierzyn |
| Sołtys | Bożena Sawoch |
| Liczba mieszkańców • liczba ludności |
980 |
| Strefa numeracyjna (do 2005) |
95 |
| Kod pocztowy | 66-542 Zwierzyn |
| Tablice rejestracyjne | FSD |
Górki – wieś w Polsce położona w województwie lubuskim, w powiecie strzelecko-drezdeneckim, w gminie Zwierzyn.
[edytuj] Położenie
We wsi złożonej ze 185 gospodarstw (1982 r.) znajduje się kościół parafialny p. w. Niepokalanego Poczęcia NMP, zbudowany w 1818 r. w stylu neogotyckim. Najstarsze ślady osadnictwa sięgają neolitu. Osadę z tego okresu odkryto na piaszczystym polu na południu od szosy do Przysieki. W latach 2500-1800 p. n. e. zamieszkiwała tu ludność kultury amfor kulistych. Ślady następnych grup ludności pochodzą z przełomu III i II tysiąclecia p. n. e. i należą do kultury ceramiki sznurowej. W 1935 r. 4 km na południe od Górek znaleziono duże naczynie z małymi uszkami, należące zapewne do ludności kultury łużyckiej. W okresie rzymskim na wschód od obecnej wsi prosperowała także osada, zaś z wczesnego średniowiecza (500- 1100 r.) pochodzi odkryte w okolicy cmentarzysko. W tym mniej więcej czasie powstała istniejąca dziś wioska. O jej wiekowości świadczą zachowane w centrum ślady owalnicy.
[edytuj] Historia
Wspomnienia prastarych słowiańskich czasów przetrwały w legendach. Jeszcze w początkach XX wieku opowiadano, że na Lipowym Ostrowie koło Górek czczono złego bożka zwanego "Zernebog" (Czarny Bóg). Wieś związana była powinnościami z grodem w Santoku i dzieliła jego burzliwe dzieje. W 1260 r. wraz z północną częścią kasztelani santockiej przeszła na własność Brandenburgii. W 1326 r. po raz pierwszy wymieniona została w źródłach jako jedna z miejscowości zniszczonych podczas najazdu Polaków i Litwinów. Wkrótce potem wieś stała się własnością Strzelec, ponieważ w 1337 r. margrabia Ludwik Starszy potwierdził miastu własność tego lenna. Użyto wtedy nazwy "Gorick", w następnych latach – Gorik, Gorka, Gorkow, w 1608 roku – Gorcke. Stąd niemiecka nazwa Gurkow. Historycy niemieccy nie ukrywali, że nazwa wywodzi się od słowiańskiego słowa "góra", "pagórek". Nazwa ma więc charakter topograficzny i odnosi się do niewielkich wprawdzie wzniesień (do 31 m n.p.m.) na terenie wsi, ale wyraźnie zaznaczających się na płaskim terenie. Od nazwy stacji kolejowej i poczty wieś nazywana jest często Górkami Noteckimi.
W końcu XV wieku mieszkańcy wsi zajmowali się głównie rybołówstwem i bartnictwem. Mieszkali tutaj także pasterz, owczarz, młynarz, bednarz, kołodziej i kowal. Z dnia 20. 03. 1499 r. pochodzi przywilej księcia Joachima dla Strzelec, zatwierdzający miastu prawo do własności Górek wraz z dzierżawą pasiek, rybołówstwem i innymi prawami. Okolice i wioski musiały być atrakcyjnym terenem łowieckim, o czym świadczą spory Krzysztofa von Ruleicke z Santoka ze starostą Schwalmsbergiem. W 1592 r. kreślono na nowo wysokość powinności dworskich chłopów w Górkach na temat innych świadczeń dochodziło do częstych sporów.
W 1609 r., rejencja w Kostrzynie zarządziła, by każdy chłop z Górek dostarczał corocznie lekarzowi w Strzelcach sąg drewna oraz by pracował na rzecz ratusza przez 4 dni: na ugorze, przy orce, przy siewach i nawożeniu. Chłopi przeciwstawili się temu zarządzeniu. W 1610 r., Rada Miejska poinformowała rejencję o buncie podniesionym przez poddanych w Górkach. Chłopi rzucili pod nogi sołtysowi otrzymane rozkazy, wobec czego Rada nakazała zająć nieruchomości należące do stawiających opór. Gdy wójt Poetter ze swymi pachołkami chciał wykonać to polecenie, chłopi odgrażali się, że połamią im karki. Ostatecznie Rada Miejska stłumiła bunt, aresztując jedną kobietę i 4 najstarszych członków gminy.
Wielkie spustoszenie we wsi dokonała wojna 30- letnia (1618-1648). Rotmistrz von Seydlitz zrabował mieszkańcom całe bydło, a ich samych solidnie poturbował. Po 1648 r. wieś była wyludniona, opuścili ją nawet duchowni, którzy swoje odejście umotywowali brakiem warunków egzystencji. W 1688 r. wytyczona została granica poprzez nadnoteckie bagniska między Starym Kurowem, Gościmiem i Górkami, która w tym rejonie ściśle rozgraniczała posiadłości miejskie Strzelec od elektorskiej domeny, którą zarządzał landwójt w Drezdenku. W Górkach mieszkały wówczas 44 rodziny, zaś sołtys posiadał większy majątek i hodowlę owiec. Na północ od wioski rozciągała się puszcza należąca do Strzelec. W 1692 r. wydano nową ustawę o rybołówstwie, która zlikwidowała wieloletnie spory. Według sprawozdania z 1714 r. ludność utrzymywała się głównie z plonów łąk i rybołówstwa, gdyż pól uprawnych było mało i do tego bardzo złe. W dniu 26.07.1718 r. dokonano spisu łanów. Metrykalnie było ich 54, realnie-53. 33 chłopów posiadało po 1,5 łana ziemi, 7 zagrodników po 0,75 łana. Uprawiano głównie żyto a także jęczmień, owies, grykę, konopie. Sołtys nazywał się Chrystian Fitzner, karczmarz Jan Schiedlach Wśród chłopów i zagrodników powtarzały się następujące nazwiska: Golcke, Machost, Durre, Sperling, Kortzweg, Greschell, Sdtrauch, Beelitz, Pollack, Lubcke, Franck, Kruschel, Kruse. Był też kowal Bogumił Kasper.
[edytuj] Architektura
Zabudowa wsi była w większości drewniana. W 1704 r. duża część Górek leżąca po prawej stronie Pełcza, została zniszczona na skutek pożaru. Drugi wielki pożar miał miejsce w 1723 r. Zbiegł się on w czasie z wielkim nieurodzajem, przez co mieszkańcy popadli w wielką nędzę. Król z tego powodu odłożył im podatki na 3 lata. W 1731 r. wystąpił pomór na bydło i wieś została zamknięta. Z tego powodu mieszkańcy nie mogli brać udziału w polowaniach na wilki, do czego byli zobowiązani. W połowie XVIII w. doszły jeszcze częste wylewy Santocznej i Pełcza. Zdewastowane zostały pastwiska i pola uprawne, w wyniku czego upadła hodowla. Mieszkańcy utrzymywali się głównie z rybołówstwa. Ryby, które mężczyźni złowili wieczorem, kobiety zanosiły pieszo do Strzelec i sprzedawały na targu. Chłopi zobowiązani zostali do pracy pańszczyźnianej na folwarku w Sławnie.
Jeszcze cięższe chwile przeżyła wieś w okresie wojny siedmioletniej (1756-63). W dniu 3.09.1753 r. do Górek wpadł oddział Kozaków, którzy zrabowali wieś i dopuszczali się okrutnych czynów. Tylko nielicznym mieszkańcom udało się zbiec w pustkowia rozlewisk Noteci. Kozacy spalili 48 zagród chłopskich, zabrali 32 konie i 79 wołów. Po wojnie zostało w Górkach zaledwie 5 budynków mieszkalnych i 8 stodół. Wieś została objęta kolonizacją fryderycjańską. Zniesiono pańszczyznę, na przełomie 1763-64 r. wybudowano nowe zagrody i osiedlono 33 chłopów, którym przydzielono pola i łąki równej wielkości. W latach 1763 i 1765 w ramach regulacji Noteci przez Górki przekopano rów odwadniający. W 1763 r., było 554 domów i 392 mieszkańców, zaś w 1774 r. do szkoły chodziło tu 68 dzieci.
Jeszcze długo po zakończeniu kolonizacji, jak podaje R. Maerz, w Górkach utrzymywała się ludność słowiańska, czyli polska. Na ten temat mamy wiele XVII i XVIII- wiecznych przekazów. Jednym z nich jest list pastora Hierona Rostkowiusa z 1684 r., skarżącego się swoim władzom, że w Górkach i Przyłęgu kazania musi wygłaszać po polsku, gdyż nikt go nie rozumie. Jednocześnie wspominał, iż z powodu przygotowania dwujęzycznych kazań ma więcej pracy, a dochody mniejsze... Prof. Bekmann, autor,, Historii Nowej Marchii”, który w czerwcu 1712 r., przybył do Strzelec stwierdził iż.. ,, większość rybackich wsi nadnoteckich, także Górki, tylko mowę polską znały i tutaj oficjalne obrzędy religijne tylko w tej mowie mogły się odbywać”. Potwierdzeniem tego były też słowiańskie nazwiska chłopów.
W 1764 roku, gdy sprowadzono nowych kolonistów, wśród nich było 16 rybaków, prawdopodobnie Polaków. W dniu 4.07.1786 r., W. A Heinze, doktor filozofii i profesor z Kilonii, zwiedzając dolinę Noteci przyjechał przez,, polski las” do Górek, po czym zanotował, iż mieszka tu łowczy królewski. Dzięki uprzejmości hr. Logau otrzymał w Górkach świeże konie i odjechał do Strzelec.
W 1804 r., rozebrany został stary szachulcowy kościół stojący na wzgórzu za wsią. Otaczał go cmentarz, po którym od lat międzywojennych pozostało 9 drzew morwowych. Budowę nowego kościoła pośrodku wsi ukończono dopiero w 1818 r. Opóźniała ją zapewne wojna napoleońska. Wprawdzie dopiero w 1813 r., we wsi zakwaterowali dragoni pułkownika von Benekendorfa, jednakże wojna spowodowała zmiany ludnościowe.
Według danych z 1809 r. w Górkach był sołtys, 32 chłopów, 7 zagrodników, 6 wolnych ludzi, 5 chałupników, 36 komorników, 1 chłop kościelny, 3 karczmarzy, kowal, leśniczy; łącznie 515 ludzi na 43 łanach i w 46 domach. Natomiast spis z 1813 r., podawał liczbę 392 ludzi w 54 budynkach. Oprócz 32 gospodarzy było 7 chłopów małorolnych, 6 starszych chałupników i 2 kowali.
Ważnym wydarzeniem dla mieszkańców Górek było otwarcie w październiku 1857 r. linii kolejowej. Stacja znajdowała się w odległości 1,5 km od wsi. W grudniu 1864 r. Górki liczyły już 1100 mieszkańców i składała się z 53 dużych i 54 małych gospodarstw. Chłopi płacili 493 talary podatku gruntowego. Sołtysem był Ferdynand Klug. Urząd ten należał do tej rodziny już od końca XVIII w. Przez kolejne zakupy sołtys Klug powiększył znacznie majątek rodziny, nabywając miedz innymi nieruchomości w Strzelcach.
W wojnie prusko-francuskiej w 1870 r. zginęło 5 mieszkańców Górek. W 1919 r. wieś liczyła 1281 mieszkańców, w 1925 obniżyła się do 1225 osób, zaś w 1939 do 1189. W 1924 r. wieś została zelektryfikowana, w latach 30. wybudowano na terenie Górek liczne fortyfikacje żelbetowe. We wsi był tartak, zakład naprawy maszyn rolniczych wiatrak, 4 młyny wodne, 2 stacje benzynowe, 3 sklepy masarskie, 2 piekarnie, 2 stolarzy, 2 kołodziejów, rymarz, 2 dentystów, posterunek policji, położna, poczta.
Górki zostały zajęte 31. stycznia 1945 r. przez oddziały 2 Armii Pancernej Gwardii. Wieś zasiedlili przesiedleńcy z Polesia, którzy długo zachowali swój folklor. Na przełomie marca 1945 r., utworzono posterunek MO, w dniu 16.09.1945 r., założono pierwsze w powiecie strzeleckim koło SL, w dniu 1 października 1945 r. poświęcono kościół. W pierwszych latach po wojnie Górki były wsią gromadzką w gminie Zwierzyn, a w latach 1953-73 były siedzibą Gromadzkiej Rady Narodowej. W 1958 r., mieszkało tu 975 osób, według NSP z 1970 r. – 1100 osób, w tym 558 kobiet, w 1978 r. -1017, w tym 495 kobiet. W styczniu 1988 r., Górki liczyły 984 mieszkańców w 205 domach, w styczniu 2000-1020 mieszkańców.
W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa gorzowskiego.
Piotr Janczak, Zbigniew Miler,Dzieje Górek,Górki Noteckie 1994
Zobacz też: Górki
