Józef Hoene-Wroński
Z Wikipedii
Józef Maria Hoene-Wroński (ur. 23 sierpnia 1776 w Wolsztynie, zm. 8 sierpnia 1853 w Neuilly-sur-Seine) – polski matematyk, fizyk, filozof, ekonomista i prawnik; wcześniej służył jako oficer w armii Kościuszki, a następnie w armii rosyjskiej. Jest najwybitniejszym przedstawicielem polskiej filozofii mesjanistycznej. To właśnie on wprowadził pojęcie mesjanizmu, które potem często wykorzystywał Adam Mickiewicz, co było przyczyną wielu kłótni tych dwóch wybitnych Polaków.
Spis treści |
[edytuj] Życie
Urodził się w Wolsztynie jako Josef Hoëné. Studiował w Niemczech. Gdy zmarła jego matka, uciekł z domu i wstąpił do Szkoły Korpusu Artylerii – miał wtedy zaledwie 16 lat. Zmienił nazwisko na Wroński aby uniemożliwić ojcu odnalezienie go. W momencie wybuchu insurekcji kościuszkowskiej miał już stopień ogniomistrza, a w lipcu 1794 dowodził całą baterią artylerii, odnosząc spore sukcesy. Za zasługi został odznaczony przez Kościuszkę złotym zegarkiem. Po trafieniu do niewoli rosyjskiej wstąpił do jej armii. Szybko awansował do stopnia kapitana pomnażając sukcesy, jednak wyrzuty sumienia i pociąg do zdobywania wiedzy sprawiły, że opuścił wojsko. Pozwolenia do opuszczenia oddziału udzielił mu sam car Paweł I Romanow obdarzając go dożywotnim przywilejem noszenia munduru wojskowego.
Momentem przełomowym w życiu Hoënégo była wizja, jakiej podobno doznał 15 sierpnia 1803 lub 1804 na balu z okazji urodzin Napoleona (por. Kartezjusz). Jak sam opisywał ogarnęło go dziwne uczucie lęku i pewność, że uda mu się odkryć "istotę absolutu". Twierdził potem, że doznał olśnienia i zrozumiał tajemnicę początku wszechświata oraz zrozumiał prawa nim rządzone. Postanowił odtąd zreformować ludzką wiedzę i stworzyć uniwersalny system filozoficzny. Zajmował się wieloma dziedzinami nauki, a także występował z propozycjami i radami do polityków europejskich.
[edytuj] Filozofia mesjanistyczna
W filozofii nawiązywał do myśli Hegla: tak jak on był skrajnym racjonalistą i miał ambicję wyprowadzenia wszechogarniającego systemu metaficznego. Bytu i wiedzy nie sprowadzał do jednego jak Hegel, tylko wywodził je z absolutu, którego dychotomiczny rozpad na przeciwieństwa wytwarza nowe formy (loi de la création). Powołaniem ludzkości jest przejście do ustroju rozumnego, w którym nastąpi zjednoczenie dobra i prawdy oraz religii i nauki. Mesjaszem, który wprowadzi ludzkość w okres szczęśliwości, jest w jego koncepcji filozofia.
[edytuj] Osiągnięcia w matematyce
Zajmował się analizą matematyczną, a zwłaszcza rozwijaniem funkcji w szereg potęgowy oraz równaniami różniczkowymi. Do jego najważniejszych osiągnięć należy opracowanie wyznacznika, nazwanego od jego nazwiska wrońskianem. Jako że dowody swoich twierdzeń zamieszczał, a właściwie ukrywał, w obszernych rękopisach, nazywano go niekiedy "sfinksem matematyki".
[edytuj] Osiągnięcia w fizyce
W dziedzinie fizyki interesował się teorią przyrządów optycznych i mechaniką płynów. Udoskonalał maszyny parowe, zaprojektował kalkulator mechaniczny, stworzył też koncepcję napędu gąsienicowego.
Był umysłem pod wieloma względami genialnym, a do tego tytanem pracy. Lista pism, które ogłosił za życia wynosi ponad sto pozycji (wszystkie po francusku. Przez współczesnych był niedoceniany i krytykowany za zbyt wyniosły stosunek do otoczenia, co niewątpliwie było prawdą. Do tego nie wyrażał się jasno. Później wiele jego koncepcji okazało się słusznych. Zmarł w 1853 r. w podparyskim Neuilly-sur-Seine szepcząc przed śmiercią do żony: "Boże Wszechmogący, miałem tyle jeszcze do powiedzenia".
[edytuj] Bibliografia
- Władysław Tatarkiewicz, Historia filozofii, t. I-III, wiele wydań.
- Piotr Pragacz, Życie i dzieło Józefa Marii Hoene-Wrońskiego, Wiadomości Matematyczne, Tom 43 (2007) (w druku).
