Jan z Szamotuł

Z Wikipedii

Ten artykuł wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji. Aby uczynić go weryfikowalnym, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach.

Jan z Szamotuł zwany Paterkiem (ur. ok. 1480, zm. ok. 1519) - absolwent Uniwersytetu Krakowskiego, kaznodzieja, autor kazań.

Był Wielkopolaninem, studiującym na Uniwersytecie Krakowskim, na którym w 1502 roku został bakałarzem, a w 1504 magistrem artium. Być może jeszcze w tym samym roku wstąpił do zakonu bernardynów, by po roku opuścić nowicjat i powrócić na uczelnię. W 1506 roku występuje tam już jako profesor; jednocześnie został kaznodzieją przy kościele Św. Anny. W r. 1513 uzyskał tytuł doktora dekretów.

Nie jest znana data objęcia przezeń probostwa w Pobiedrzu; wiadomo natomiast, że spór o dziesięciny związany z tą funkcją stał się przyczyną jego śmierci - został bowiem zamordowany przez szlachcica Russockiego w jego majątku pod Czernichowem.

Spośród trzech przypisywanych mu kazań maryjnych - dwóch o Niepokalanym Poczęciu i jednego o Narodzeniu Maryi Panny - tylko pierwsze i trzecie bez wątpienia wyszły spod jego pióra. Kazania powstały w latach 1506-1518, a zachowały się w sporządzonej niewiele później kopii (Książnica Miejska w Toruniu). Wszystkie posiadają formę średniowiecznych traktatów scholastycznych, dowodzących prawdy o Niepokalanym Poczęciu Maryi na podstawie argumentów biblijnych, patrystycznych, spekulatywnych, liturgicznych i apokryficznych.

Kazanie I mogło powstać podczas odbywania przez Jana z Szamotuł nowicjatu bernardyńskiego (1504-1505?) lub po tym okresie, w czasie pracy kaznodziejskiej; ostateczną granicę czasową stanowi data śmierci autora, a więc początek 1519 roku.

Przedstawione ostatnio (przez M. Karplukównę) wnioski, płynące z badań porównawczych nad językiem i stylem zbioru wykazały istotne podobieństwo zachodzące pomiędzy kazaniem I i III, w odróżnieniu od kazania II. Np. w kazaniach I i III pojawia się forma krom, w kazaniu II jest ona nieobecna; w kazaniu II występują: hiperpoprawne ja- (np. Jawa zamiast Jewa), słowa wielki, iże, aże, rodzący.

Analizie nauki oraz poszczególnych, wspierających ją argumentów zostały w całości poświęcone kazania I i II. Każde z nich omawia jednak ów problem nieco inaczej. Zachowując podobną strukturę kompozycyjną (temat – divisio: rozłożenie materii na ponumerowane kwestie i pytania, po których następują ujęte w ciąg liczbowy odpowiedzi, np. wywod pierwszy, wywod wtory, wywod trzeci, wywod czwarty itd. – modlitewne zakończenie), i posługując się obficie materiałem erudycyjnym w postaci nader licznych odwołań do autorytetów kościelnych – stosują, jak to już wcześniej podkreślono, zespół odmiennych środków stylistyczno-językowych.

Suchy tok wywodu kazania I (autorstwa Paterka), wyraźnie dostosowany do potrzeb i wymagań intelektualnych „uczonego” odbiorcy, zbliża się do traktowego rozważania teologicznego, według konwencji przyjętych w piśmiennictwie naukowym. Kazanie to zdaje się reprezentować wymowę uniwersytecką. Kazanie II zostało ułożone stylem swobodniejszym, mniej sformalizowanym, o większym nasyceniu elementami emocjonalnymi. Swoiste piętno nadają mu pełne ekspresji apostrofy do Marii oraz dość licznie rozrzucone w tekście bezpośrednie zwroty do słuchaczy, np. Słuchajmyż, które poczęcie było pierwsze jej miłości [...] albo Baczmyż tu, iż tę miłą pannę Syn Boży z wieczności bostwa swego wybrał sobie być matką [...].