Jatutów

Z Wikipedii

Jatutów – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie zamojskim, na wschodnim skraju gminiy Zamość nad rzeką Łabuńką, w obrębie Padołu Zamojskiego.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa zamojskiego.

To jest tylko zalążek artykułu związanego z woj. lubelskim. Jeśli możesz, rozbuduj go.

Pierwszy raz miejscowość wymieniana jest w roku 1460, kiedy należała do powiatu krasnostawskiego. Pięć lat później komornikiem sądu ziemskiego hrubieszowskiego był Wojciech z Jatutowa (H. Stamirski 1968), zapewne właściciel wsi. Według rejestru poborowego w 1564 roku Jerzy Witkowski posiadał tu 1 łan użytków, natomiast jego brat Wojciech 1 i 1/2 łana użytków (A. Jabłonowski 1902). Pod koniec XVI wieku Jatutów znalazł się we władaniu Jarosława Oleśnickiego, żonatego z Dorotą Bełżecką, w rękach którego znajdowały się także Łabunie, Wierzba i Ruszów (K. Niesiecki, t. VII).

Rejestry poborowe z 1653 i 1660 roku notują jako właściciela wsi Stanisława Firleja, kasztelana lubelskiego, dziedzica całej włości łabuńskiej. W rękach Firlejów dobra te pozostawały jeszcze w roku 1667, natomiast przed rokiem 1689 kupili je Marcin i Anna Zamoyscy. Marcin Zamoyski zmarł w 1689 roku, a jego żona przekazała wieś klaryskom zamojskim i do nich należała co najmniej do 1780 roku (W. Bondyra i inni 1994). W 1782 roku zakon ten został zlikwidowany przez cesarza Józefa II, ale wówczas klaryski posiadały tu jedynie folwark Jatutów Panieńskie, który na prośbę ordynata Andrzeja Zamoyskiego został przekazany przez Austriaków szarytkom (Siostrom Miłosierdzia) z Zamościa. Pozostała część Jatutowa, wraz z całą włością łabuńską dostała się w ręce Andrzeja Zamoyskiego, później Jana Jakuba Zamoyskiego, a po jego śmierci w 1790 roku przeszła na siostrzeńca hrabiego Michała Wielhorskiego. Od niego w 1801 roku Jatutów kupił Stanisław Grzębski (W. Bondyra i inni 1994, s. 69). W roku 1819 doszło do podziału dóbr łabuńskich i wówczas Łabuńki z Bródkiem, Barchaczowem i Jatutowem odziedziczyła córka Stanisława -Teofila Grzębska, zamężna za Kajetanem z Karnic Karnickim, szambelanem dworu cesarskiego. Po jej śmierci w 1864 roku Łabuńki wraz z Jatutowem otrzymał syn Kajetana - Władysław Karnicki (1820-1883), tajny radca i dyplomata austriacki, ożeniony najpierw z Gabrielą Antoniną Bąkowską, a następnie z Julią Lubomirską. W 1873 roku sprzedał on dobra Łabuńki wraz z Jatutowem Teodorowi i Jadwidze z Czackich Kaszowskim herbu Janina, po których odziedziczył syn Zygmunt Bogumił. Ten z kolei sprzedał dobra w 1920 roku Janowi Kołaczkowskiemu. Po 1928 roku dobra Łabuńki wraz z Jatutowem objęli jego spadkobiercy: Elżbieta, Krystyna, Andrzej i Jan Stanisław Kołaczkowscy. (W. Bondyra i inni 1994; R. Aftanazy 1995).

Spis z 1827 roku notował wieś w powiecie tomaszowskim i parafii Łabunie. Liczyła wówczas 27 domów i 208 mieszkańców . Pod koniec XIX wieku Jatutów liczył 37 domów i 384 mieszkańców, w tym 372 katolików oraz 522 morgi gruntów ornych i 72 morgi lasu. Obok rolników był we wsi także kowal i tkacz (SGKP, wypisy).

W 2 poł. XIX wieku w Jatutowie istniały: cegielnia produkująca klinkier, która była własnością państwową, fabryka powozów, fabryka gilz, mydlarnia i zakład wytwarzający narzędzia rolni¬cze. Największym zakładem był jednak browar ordynacki, który w 1896 roku wyprodukował 80 tys. wiader piwa o wartości 56 500 rubli. W trzy lata później produkcja spadła do 33 500 wiader piwa. W 1904 roku K. Lotz wybudował tu turbinowy młyn wodny (W. Bondyra i inni 1994).

Według spisu z 1921 roku wieś liczyła 75 domów i 514 mieszkańców, w tym 3 Ukraińców.

W 1929 roku browar jatutowski był we władaniu [dzierżawie] E. Czernego, a młyn należał do Sz. Wagnera (Ks. Adr. 1929). W 1936 i roku browar był w posiadaniu Jana Stanisława Kołaczkowskiego, a w 1937 roku został sprzedany Żydom za 22 500 złp. Maj licho w Szulman posiał 9/20 części. Jankiel Wurman 6/20 i Moszek Feldman 5/20 (APZ, Akta hipoteki browaru w Jatutowie).

Podczas okupacji hitlerowskiej wieś została wysiedlona 22 grudnia 1942 roku. Na miejsce Polaków sprowadzono Niemców z Besarabii. Bułgarii, Jugosławii i ZSRR a część gospodarstw zajęli lokalni volksdeutsche (W. Bondyra i inni 1994).

 źródło : "Leksykon Historyczny - miejscowości dawnego województwa zamojskiego" - Józef Niedźwiedź