Jenő Jendrassik
Z Wikipedii
Jenő Jendrassik (Jenő Lipot András Jendrassik[1], Andreas Eugen Jendrassik, ur. 18 listopada 1824[2] 15 listopada 1829[3], 1825[1] w Kapnikbánya, okręg Maramureş – zm. 3 marca 4 marca[3] 1891 w Budapeszcie[1]) był węgierskim lekarzem, fizjologiem i filozofem.
Jenő Jendrassik urodził się w w Kapnikbánya w okręgu Maramureş w Siedmiogrodzie. Jego ojciec, którego przodkowie pochodzili z Moraw, był właścicielem kopalni. Jendrassik uczęszczał do franciszkańskiej szkoły w Nagybánya (Baia Mare)[2]. Ponieważ był bardzo zdolnym uczniem, został wysłany do Uniwersytetu w Peszcie[4]. Zgodnie ze swymi zainteresowaniami studiował matematykę, fizykę i filozofię. Jego ulubionymi filozofami byli Seneka i Goethe, których twórczość miała wpłynąć na jego życie. Następnie zaczął studia prawnicze, które jednak wkrótce porzucił. Później przez krótki czas uczęszczał na wykłady z anatomii.
W 1847 roku został studentem wydziału medycznego Uniwersytetu Wiedeńskiego. Pracował nawet jako asystent chirurga, ale po pewnym czasie doszedł do wniosku że woli zajmować się teorią. Jako uczeń pracował w Instytucie Fizjologii Brückego, a później w laboratorium Ludwiga w Lipsku. W 1853 roku ukończył studia[3]. W 1855 Jendrassik musiał wrócić do Siedmiogrodu, ponieważ wybuchła tam epidemia cholery i brakowało lekarzy w kraju[5].
Trafił tam 11 lipca 1857 i zgodnie ze swoją specjalnością został wybrany profesorem w Instytucie Chirurgii Medycznej w Kolozsvár, otrzymując uprawnienia do wykładania patologii, farmakologii, anatomii opisowej i medycyny sadowej. Gdy w 1860 roku Czermak zostawił wakat na Uniwersytecie w Peszcie (w związku ze swoją słabą znajomością węgierskiego[6]), Jenő Jendrassik zastąpił go na tym stanowisku.
W pracy na uczelni, Jendrassik przykładał wagę do poprawności językowej, próbował też znaleźć węgierskie odpowiedniki dla wielu medycznych terminów. W swoim tłumaczeniu prac oftalmologicznych Helmholtza zamieścił appendix, w którym podał nowe określenia i swoje definicje do terminów użytych w tekście, które do dziś są na Węgrzech w użyciu. Doceniał też rolę matematyki i jako pierwszy wykładał fizykę medyczną jako samodzielny przedmiot w latach 1871-78. W 1879 roku Loránd Eötvös zlikwidował katedrę fizyki medycznej z powodów finansowych[6].
Za kadencji Jendrassika Instytut Fizjologii osiągnął poziom porównywalny z zachodnimi uczelniami. Uroczyste otwarcie zreorganizowanego Instytutu, z naukowymi demonstracjami i pokazami, odbyło się 20 maja 1876 roku.
Obok obowiązków akademickich Jendrassik pełnił też funkcje administracyjne na swojej uczelni: przez dwie kadencje był dziekanem, przez jedną sekretarzem wydziału medycznego. Został członkiem korespondentem Węgierskiej Akademii Nauk w 1863 roku i członkiem rzeczywistym w 1880.
Głównym polem zainteresowań Jendrassika była fizjologia mięśni; badał przemiany chemiczne zachodzące w pracujących mięśniach, a także, w oparciu o prace Pflügera[7], podatność mięśni i korelacje między intensywnością i jakością skurczu a rodzajem działającego bodźca. Asystentem Jendrassika był wybitny fizjolog Kálmán Balogh, który pod jego wpływem, a także Ludwiga, przedstawił w tym czasie wiele interesujących prac. Napisał też pierwszy węgierski podręcznik fizjologii[8].
Uczniami Jendrassika byli między innymi Kálmán Balogh, Aurél Török, Lajos Thanhoffer, Imre Regéczi i Nándor Klugwho, wywarł również wpływ na Ferenca Tangla, Sándora Korányiego, i własnego syna Ernő Jendrassika, który został wybitnym neurologiem.
[edytuj] Prace
- Jendrássik AE. 1879. Ueber die Ursachen der in den quergestreiften Muskeln unter der Einwirkung constanter Ströme auftretenden Strömungserscheinungen. Archiv für Physiologie: 300-341
- Jendrassik AE. Ueber die Ursachen der in den quergestreiften Muskeln unter der Einwirkung conetanter Ströme auftretenden- Strömungserscheinungen. Arch f Anat u Physiol Jahrg 1879. 300.
- Jendrássik AE. 1874. Erster Beitrag zur Analyse der Zuckungswelle der quergestreiften Muskelfaser. Archiv für Anatomie, Physiologie und wissenschaftliche Medicin: 513-597
- Jendrássik AE. 1877. Das neue physiologische Institut an der Universität zu Budapest. Budapest: Kön. Ung. Universitäts-Buchdruckerei PDF
- Jendrássik AE. 1882. Institut Physiologique de Buda-Pest. [w:] Les Hautes Études Pratiques dans les Universités d'Allemagne et d'Austriche-Hongrie, Deuxième Rapport: Berlin - Buda-Pest - Graz - Leipzig - Munich, edited by Adolphe Wurtz, 88-103. Paris: G. Masson
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 1,2 ÖSTERREICHISCHES BIOGRAPHISCHES LEXIKON 1815–1950 Bd. 3 (Lfg. 12), S. 104
- ↑ 2,0 2,1 Szállási Árpád. JENDRASSIK JENŐ ÉS A HAZAI KÍSÉRLETI ÉLETTAN KEZDETEI (Jenö Jendrassik and the beginning of experimental physiology in Hungary). Orvosi Hetilap. 133, 26, 1640-1642. 1992. PMID 1614703.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Gorzny, Willy, ed. 1998. Deutscher biographischer Index. München: K. G. Saur
- ↑ Szinnyei.: [The life and works of Hungarian writers] pp. 479 (Budapeszt, 1897) (hu)
- ↑ Sós J: [Jenő Jendrassik (Masters of the Hungarian Medical School)] pp. 94 (Budapeszt, 1969) (hu)
- ↑ 6,0 6,1 György, T.: History of the Medical Faculty 1770-1935, (Bp. 1936).
- ↑ Pflüger: Untersuchungen über die Physiologie des Elektrotonus. (Bonn, 1859).
- ↑ Balogh, K.: Physiology of Man. I-II (Pest, 1862-64). (In Hung.)
[edytuj] Bibliografia
- Szállási Árpád. JENDRASSIK JENŐ ÉS A HAZAI KÍSÉRLETI ÉLETTAN KEZDETEI (Jenö Jendrassik and the beginning of experimental physiology in Hungary). Orvosi Hetilap. 133, 26, 1640-1642. hu en
