Mendel Gdański
Z Wikipedii
 |
Ten artykuł wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji. Aby uczynić go weryfikowalnym, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach. |
Mendel Gdański Maria Konopnicka
1. Okoliczności powstania
Utwór powstał w 1890 roku. W okresie tym pozytywistyczne, wzniosłe hasła asymilacji Żydów uległy zatarciu. Narastała nieufność i wrogość wobec wyznawców judaizmu. Orzeszkowa, autorka rozprawy „O Żydach i kwestii żydowskiej” (1882) zdecydowała zwrócić się z apelem do pisarzy, by aktywnie sprzeciwili się haniebnej agresji. W 1890 wystosowała do Marii Konopnickiej list, w którym prosiła, by czy prozą, czy wierszem, napisz jedną lub dziesięć kartek, słowo Twoje wiele zaważy, u wielu wiarę znajdzie, wiele uczuć wzbudzi, złych uśpi…. Odpowiedź Marii była natychmiastowa w maju tego roku w Przeglądzie Literackim (dodatku petersburskiego „Kraju”) ukazała się nowela zatytułowana „Mendel Gdański”.
2. Tytuł Imię bohatera Mendel
3. Streszczenie
- Stary Żyd, introligator obserwuje ruch uliczny:
- opis znajomych, klientów i sąsiadów Mendla, który od 27 lat mieszka w tym samym miejscu;
- prezentacja jedynego wnuka – Jakuba;
- opis dnia codziennego dziadka i wnuka (wspólny obiad, praca, nauka, modlitwy szabasowe;
- wspomnienie domu rodzinnego, a także zmarłych już członków rodziny Mendla
- Szykany, z jakimi w szkole spotyka się dotychczas przez nikogo nie niepokojony Jakub.
- Wizyta dependenta – pierwsze informacje o planowanych napaściach na Żydów.
- Wizyta zegarmistrza:
- potwierdzenie informacji o planowanych napaściach;
- długa dysputa między Mendlem a zegarmistrzem nt. "obcości" i "swojskości".
- Dzień pogromu:
- wizyta studenta z kolejnym ostrzeżeniem przed atakami antysemitów;
- przybycie kobiet, które pragną pomóc sąsiadowi;
- przybycie napastników przed dom Mendla;
- postawa starca;
- zranienie Kuby kamieniem przez kogoś z napastników;
- „ludzki” gest studenta, który staje w obronie Żyda;
- odejście wściekłych napastników;
- Rozmowa studenta z Mendlem („śmierć” miłości Żyda do „małej ojczyzny” – Warszawy).
4. Bibliografia
- Arcydzieła nowelistyki pozytywizmu, wybór i posłowie: E. Pieścikowski, Szczecin 1989.
(w: Trzy pokolenia. Pamięci Profesor Janiny Kulczyckiej-Saloni, Warszawa 1998.
- E. Ichnatowicz, Krótkie formy prozatorskie, w: tejże: Literatura drugiej połowy XIX wieku (1863-1914), Warszawa 2000.
- A. Matuszewska, Pozytywistyczne parabole, Gdańsk 1997.
- A. Matuszewska, Pozytywistyczna mowa ezopowa w kontekście literackich kategorii dotyczących milczenia i przemilczenia, w: Z domu niewoli,. Sytuacja polityczna a kultura literacka w drugiej połowie XIX wieku, pod red. J. Maciejewskkiego, Wrocław 1988.
