Mohammad Reza Pahlawi
Z Wikipedii
 |
|
| Okres urzędowania | 16 września, 1941 – 11 lutego, 1979 |
| Poprzednik | Reza Szah Pahlawi |
| Następca | powołano republikę islamską |
| Żona | Farah Pahlawi |
| Ojciec | Reza Szah Pahlawi |
| Matka | Tadż ol-Molouk |
| Data urodzenia | 26 października, 1919 |
| Data śmierci | 27 lipca, 1980 |
Mohammad Reza Pahlawi (pers. محمدرضا پهلوی, ur. 26 października 1919 w Teheranie, zm. 27 lipca 1980 w Kairze) - ostatni szachinszach Iranu, z dynastii Pahlawi, nastawiony prozachodnio, inicjator głębokich reform społecznych i gospodarczych w Iranie. W 1979 roku został odsunięty od władzy w wyniku irańskiej rewolucji islamskiej. Zmarł na emigracji w Egipcie.
25 sierpnia 1977 Uniwersytet Warszawski przyznał mu tytuł doktora honoris causa w dziedzinie prawa. Jego małżonka Farah Pahlawi również uzyskała tytuł doktora honoris causa UW w dziedzinie historii sztuki.
Spis treści |
[edytuj] Okres panowania
Mohammad Reza Pahlawi objął tron po abdykacji ojca - Rezy Szaha Pahlawiego - 16 września 1941 roku. Młody szach nie był zainteresowany sprawami państwa, stał się bywalcem salonów Europy, latał prywatnym samolotem, czas spędzał na uprawianiu sportów i zabawie. Był osobą mało popularną w kraju, obracał się jedynie w najwyższych kręgach wojskowych[1] i nie zdawał sobie sprawy z pogardy, jaką wobec niego żywili rodacy.
4 lutego 1949 r. Mohammad Reza przybył na ceremonię rocznicową na Uniwersytet Teherański. Wkrótce po wyjściu szacha z samochodu młody człowiek udający fotoreportera zbliżył się do niego na odległość ok. 2 metrów i oddał sześć strzałów. Pomimo niewielkiej odległości tylko dwie kule raniły Mohammada Rezę, zaś przy ostatnim strzale wymierzonym w serce, pistolet się zaciął. Szach uznał swoje ocalenie za boską interwencję i wkrótce potem zaczął wywierać coraz większy wpływ na sytuację w Iranie.[2]
W tym czasie wpływowi politycy, a wśród nich Mohammed Mossadegh, później demokratycznie wybrany premier Iranu, czynili wysiłki na rzecz unowocześnienia i demokratyzacji państwa. Na tle konfliktu jaki wybuchł w 1951 roku po nacjonalizacji brytyjskiej spółki naftowej doszło w sierpniu 1953 do odsunięcia od władzy urzędującego premiera Mohammeda Mossadegha.
Twarda i niezależna polityka Mossadegha, prowadząca do utraty wpływów w Iranie przez Wielką Brytanię, stała się przyczyną nacisków politycznych na szacha ze strony rządu brytyjskiego oraz współpracującej z nim amerykańskiej agencji wywiadowczej CIA, aby ten - korzystając ze swoich konstytucyjnych uprawnień - odwołał premiera. Kiedy Mossadegh odmówił ustąpienia z urzędu, CIA zorganizowała w Teheranie demonstrację poparcia dla szacha, w wyniku której doszło do zamieszek, obalenia rządu i przejęcia przez szacha pełnej władzy w państwie.
[edytuj] Osobiste rządy szacha w latach 1953-1979
Lata 1953-1979 to okres osobistych, autorytarnych rządów władcy Iranu. Jego rządy charakteryzowały się głęboką postępowością w stosunku do tradycyjnych islamskich wartości społeczeństwa Iranu. Pahlawi utrzymywał dobre stosunki z większością krajów zachodnich i często był przedstawiany jako wzór "nowoczesnego przywódcy" na Bliskim Wschodzie.
Władca był jednak od tej pory marionetką Ameryki - Iran uzależniony był od wsparcia USA, które zdobyły prawo do eksploatacji 40% złóż irańskiej ropy. USA uzyskały też możliwość zbudowania stacji nasłuchu elektronicznego wzdłuż granicy z ZSRR. CIA pomagała organizować irańską tajną policję polityczną SAVAK. Wydatki Iranu - chociaż przyczyniły się w dużej mierze do modernizacji kraju - podporządkowane były głównie interesom zachodnich mocarstw. Brak wykształconej kadry w kraju zmusił Iran do zatrudniania obywateli zachodnich państw na wyższych stanowiskach w nowo powstających nowoczesnych zakładach pracy. Prowadzenie właściwej polityki gospodarczej, obliczonej na bogacenie się społeczeństwa, uniemożliwiały dodatkowo korupcja i nepotyzm w instytucjach publicznych.
Rządy szacha były również okresem głębokich przemian społecznych i gospodarczych w Iranie. W ramach tak zwanej Białej Rewolucji między innymi przyznano zwiększone prawa kobietom, a także zniesiono własność ziemską tradycyjnych feudalnych elit w Iranie, czego konsekwencją było uwłaszczenie dawnych dzierżawców gruntów ornych. Część rolników, ze względu na szalejącą korupcję wśród urzędników państwowych, otrzymała jednak zbyt mało ziemi, żeby móc się z niej utrzymać. Dodatkowo reformy postrzegane były często jako godzące w tradycje i wartości islamu.
[edytuj] Obalenie monarchii
Z upływem lat rządy szacha coraz częściej były jednak krytykowane za korupcję i brutalne praktyki założonej przez niego w 1957 roku tajnej policji politycznej SAVAK (takie jak np. wrzucanie ludzi do worków z rozwścieczonymi kotami). Przysporzyło mu to wielu przeciwników, zwłaszcza w fundamentalistycznych środowiskach islamskich. Ruch proislamski przekształcił się z czasem w masowe protesty antyrządowe, prowadzące ostatecznie do wybuchu irańskiej rewolucji islamskiej i obalenia szacha w roku 1979.
Na fali olbrzymiego niezadowolenia w kręgach opozycyjnych, spowodowanego uciskiem i biedą, a także nieznajdującym społecznego poparcia zbliżeniem Iranu z Zachodem i odejściem od korzeni świata islamu Mohammad Reza Pahlawi został 11 lutego 1979 roku zmuszony do abdykacji i ucieczki z kraju przez islamskich fundamentalistów pod wodzą ajatollaha Chomeiniego. W Iranie proklamowano wówczas republikę islamską.
[edytuj] Rodzina
Mohammad Reza Pahlawi był trzykrotnie żonaty. Z pierwszego małżeństwa z egipską księżniczką Fauzią bint Fuad urodziła się córka Szachnaz Pahlawi. Drugie małżeństwo szacha z Sorayą Esfandiary Bachtiari zostało rozwiązane z powodu braku potomstwa, natomiast ze związku z trzecią żoną Farah Dibą urodziło się czworo dzieci:
[edytuj] Przypisy
- ↑ Ryszard Kapuściński Szachinszach, str. 32
- ↑ Stephen Kinzer All the Shah's Men, rozdz. 5
[edytuj] Bibliografia
- Ryszard Kapuściński Szachinszach, Czytelnik, Warszawa 1996, ISBN 83-07-02522-2
- Stephen Kinzer All the Shah's Men (Wszyscy ludzie Szacha), John Wiley & Sons 2003, ISBN 0-471-26517-9
