Orda

Z Wikipedii

Orda - struktura polityczno-wojskowa występująca stale na przestrzeni dziejów na terenie Wielkiego Stepu. Ordę tworzyły zwykle całe auły, które utraciły swoje pastwiska i były zmuszone do grabieży aby w ogóle przeżyć. Wszyscy dorośli mężczyźni żyjący w takich aułach stawali się automatycznie "wojskiem" ordy, zarządzanym zwykle przez głowę aułu, który rozpoczął powstawanie ordy. Orda była rodzajem wojska bez państwa i własnego terytorium, żyjącego niemal wyłącznie z grabieży i pasterstwa.

[edytuj] Mechanizm powstawania Ordy

Ordy na Wielkim Stepie tworzyły się spontanicznie, zwłaszcza w okresach suszy^{[potrzebne źródło]} na skutek walk o pastwiska prowadzonych przez poszczególne auły i plemiona żyjące na Wielkim Stepie.

W okresach suszy walka o pastwiska ulegała intensyfikacji, zarówno wewnątrz plemion, jak i pomiędzy nimi. Często zdarzało się, że przegrane auły, które nie mogły znaleźć wolnych pastwisk, z konieczności porzucały swoje stada, łączyły się w większe zgrupowania i zbrojnymi watahami napadały wciąż jeszcze prosperujące auły, żyjąc już tylko i wyłącznie z rabunku. Watahy, które osiągały szczególnie duże sukcesy w rabunku, przyciągały do siebie kolejne przegrane w walce o pastwiska auły, co z jednej strony zwiększało ich potęgę wojskową, ale z drugiej strony wymuszało stałą eskalację rabunku, gdyż wszyscy członkowie ordy żyli przecież wyłącznie z tego. Raz rozpoczęty proces powstawania ordy trwał więc stale aż do momentu, gdy orda natrafiła na silniejszego od siebie przeciwnika. W okresach suszy, kiedy napływ nowych aułów do ordy był duży, a opór aułów wciąż utrzymujących się z pasterstwa był słaby, w końcu całe plemiona przekształcały się w ordy. Orda taka podporządkowywała sobie najpierw inne, okoliczne plemiona, a gdy nie było już kogo rabować na terenie Wielkiego Stepu - jej atak kierował się na ościenne państwa z normalną gospodarką rolną.

Orda nie mogła nigdy pozostawać w jednym miejscu, lecz musiała się stale przemieszczać, gdyż jej obecność na danym terenie ogołacała szybko ten teren z żywności (sama orda nigdy niczego nie produkowała). Powodowało to, że Orda raczej nie starała się zajmować żadnego terenu na stałe, ani nim administrować.

Większość ord wcześniej czy później natrafiała na silniejszego przeciwnika, którym mogła być inna orda, silne plemię stepowe lub któreś z ościennych państw. W zasadzie choćby jedna poważna porażka ordy w boju z którymś z tych przeciwników oznaczała jej koniec. Pokonana orda stawała się bowiem nieatrakcyjna dla jej członków i szybko ulegała wewnętrznej dezorganizacji. Część aułów takiej przegranej ordy rozpoczynała z powrotem życie pasterskie, część przechodziła do innych ord, a całkiem liczna ich grupa ulegała zwykłej śmierci głodowej.

Niektóre ordy stawały się jednak prawdziwymi potęgami wojskowymi, które potrafiły trwać setki lat i nieustannie zagrażać ościennym państwom.

Ordy te przeszły do historii.

Unikalną cechą długo bytujących ord było ich ciągłe różnicowanie się rasowe. Ze względu na to, że w ordach występował stały deficyt kobiet, wojownicy ord brali sobie (zwykle przemocą) za żony kobiety z terenów, nad którymi aktualnie panowali. Powodowało to, że orda nigdy nie zachowywała na dłuższy okres "czystości rasowej", lecz szybko (w przeciągu jednego, dwóch pokoleń) upodabniała się rasowo do okolicznej ludności. Stąd np. Turcy z pierwszego kaganatu posiadali początkowo mongoloidalne rysy twarzy, zaś Turcy z kaganatu seldżuckiego mieli już rysy bardziej semickie.

Długo bytujące, wyjątkowo skuteczne ordy przekształcały się w końcu w struktury pół-państwowe, zwane chanatami, kaganatami, lub w kręgu kultury islamu sułtanatami. Ich natura w większości pozostawała jednak do końca ściśle rabunkowo-pasożytnicza, stąd te pół państwa zwykle szybko upadały.

Jedynym wyjątkiem były ordy, które po zawojowaniu jakiegoś szczególnie atrakcyjnego terenu (np. Chin lub Indii północnych) zostawały już na nim na stałe. Dowódcy takiej ordy przekształcali się wtedy zwykle w klasę panującą na danym terenie, a reszta jej członków "roztapiała" się w przeważającej masie autochtonicznej ludności. Znane są jednak wyjątki od tej zasady, np. Protobułgarzy, którzy ulegli akulturacji i przejęli język i obyczajowość podbitych przez siebie Słowian.

[edytuj] Lista najbardziej znanych ord

Ordy historyczne były w zasadzie tworzone przez trzy duże grupy etniczne obecne na terenie Wielkiego Stepu. Byli to:

• Hunowie
• Turcy
• Mongołowie - zwani też w Europie Tatarami.

• Ordy Hunów:
  • Orda Hu-Wei - IV-II w. p.n.e. - opanowała całkowicie północne Chiny tworząc dynastię Wei
  • Orda Hu-Li - I-III wiek n.e. - ponownie opanowała północne Chiny, ale została rozbita przez wojska z Chin południowych, a jej niedobitki powędrowały na zachód rozpoczynając Wielką wędrówkę ludów.
  • Orda Żoużanów - III-V wiek n.e. - wyspecjalizowana w atakach na Cesarstwo Chińskie aż do rozbicia przez Turków; później pojawia się w Europie jako Awarowie.
  • Orda Attyli - VI-VIII wiek n.e. - wypychana przez Turków na zachód utworzyła pod wodzą Attyli silny, choć krótkotrwały, związek plemion obejmujący większość terytoriów środkowej i wschodniej Europy, zagrażający Rzymowi
• Ordy tureckie
  • Kaganat staroturecki - VI-VIII wiek n.e. pierwsza w historii orda, która zdołała zawojować cały Wielki Step. Została rozbita przez Persów.
  • Kaganat zachodni - VIII-X wiek n.e. pobił w końcu Persję, a później sam uległ inwazji Arabów.
  • Orda protobułgarska - VII-XI wiek n.e. - odnoga kaganatu zachodniego, która utworzyła państwo na terenie oderwanym od Bizancjum, podbijając na terenie współczesnej Bułgarii miejscową ludność słowiańską i tworząc wspólnie z nią pierwsze w historii w miarę trwałe państwo słowiańskie, które jednak w XI w. zostało rozbite przez Bizancjum.
  • Kaganat wschodni - VIII-XI wiek n.e. - "rządził" wschodnią częścią Wielkiego Stepu najpierw wspierany przez Chiny, a potem przez nie rozbity.
  • Kaganat Połowiecki - IX-XII wiek n.e. - "rządził" stepami czarnomorskimi, stale zagrażając Bizancjum aż do pobicia przez Złotą Ordę.

• Ordy mongolsko-tatarskie
  • Złota Orda - XII-XV wiek - opanowała stepy zachodu - zniszczyła Ruś Kijowską i niepokoiła przez ponad dwieście lat całą środkową i wschodnią Europę. Rozbita w końcu przez Iwana Groźnego.
  • Biała Orda
  • Wielka Orda
  • Orda Nogajska
  • Chanat Tatarów Krymskich - XII-XIX wiek, powstał jako odnoga Złotej Ordy i dotrwał niemal do czasów współczesnych, współpracując ściśle z Rosją.