Pochodzenie państwa

Z Wikipedii

Pochodzenie państwa – pojawieniu się organizacji państwa towarzyszył długotrwały proces historyczny. Powstało wiele teorii związanych z pochodzeniem państwa. Proces powstawania instytucji państwa był długotrwały. Było to wynikiem rozwoju kultury i cywilizacji ludzkiej.

Spis treści

1 Koncepcje dotyczące pochodzenia państwa
2 Przypisy
3 Bibliografia
4 Zobacz też
5 Linki zewnętrzne

[edytuj] Koncepcje dotyczące pochodzenia państwa

[edytuj] Powstanie państwa w drodze naturalnego rozwoju

Koncepcję tę przedstawił Arystoteles (384-322 p.n.e). Uważał on, że państwo pochodzi z natury.Aby dojść do organizacji państwa należy przejść kilka podstawowych etapów ( powstanie rodziny, gminy wiejskiej, miasta, polis i w końcu państwa ). Państwo uważał za doskonałą organizację życia społecznego. Arystoteles w jednym ze swoich dzieł Polityka pisze: Państwo należy do tworów natury,że człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie, taki zaś, który z natury , a nie przez przypadek żyje poza państwem, jest albo nędznikiem, albo nieludzką istotą(...)^[1]. Podkreślał on fakt, że człowiek stworzony jest do życia w zbiorowości. Według Arystotelesa wpływ ludzi, którzy dążą do zdobycia władzy rozstrzyga o charakterze organizacji państwowej. Na kształt państwa wpływ ma również gospodarka, stosunki społeczne, położenie geograficzne, wielkość terytorium itp. Jest on zwolennikiem podziału zadań w państwie. Wyróżnił on trzy czynniki władcze: obradujący, rządzący i sądzący. Dzięki temu w państwie panować miała sprawiedliwość i ład. Dostrzegł on to,że nie wszystkie ustroje są dobre. Dobrymi formami państwa wg. Arystotelesa są: monarchia, arystokracja, politeja. Złymi zaś: tyrania, oligarchia oraz demokracja.

[edytuj] Powstanie państwa w drodze podboju

Po raz pierwszy koncepcję tę przedstawił Ludwik Gumplowicz (1838-1909). Odwołuje sie on do pierwotnych grup ludzkich. Grupy te przybierały postać hord (mniejsze grupy) i plemion (większe grupy - połączenie hord). Grupy te walczyły między sobą. Pojawiają się początki przywództwa. Powstają pierwsze ośrodki władzy na określonych terytoriach. Podstawowym czynnikiem tworzenia się organizacji państwa jest tu walka pomiędzy poszczególnymi grupami społecznymi. Gumplowicz twierdzi, że żadne państwo nie może powstać bez użycia siły. Władzę zdobywało plemię liczniejsze i lepiej zorganizowane, podporządkowywało sobie słabszą grupę, najczęściej czyniąc ich niewolnikami. Gumplowicz pisze: Pierwotne powstanie państwa daje się wytłumaczyć dążeniem pewnej grupy społecznej do poprawy bytu i to samo dążenie właściwe jest innym objętym przez państwo grupom i stanowić będzie bodziec dalszego rozwoju społecznego w państwie^[2]. Państwo rozwija się m.in. po to aby poprawić byt ludności.

Według niego państwo posiada siedem cech głównych:

najdoskonalsza forma organizacji społeczeństwa,
zwycięska mniejszość panuje nad większością poddanych,
między poddanymi a panującymi zachodzi różnica ras,
występuje prawo państwowe,
państwo powstaje tylko w drodze walki i podboju,
państwo musi mieć swoje terytorium,
stosunki pomiędzy poszczególnymi państwami związane są zawsze ze stanem wojny.

Wraz z pojawieniem się państwa zaczęły rozwijać się poszczególne jego elementy takie jak naród, stany czy klasy. Najważniejszą klasą była klasa panów (zwycięzców), najmniej ważna była klasa zwyciężonych. Z czasem zaczęła wytwarzać się również klasa średnia, która składała się m.in. z kupców. Nie wszyscy zgadzają się z tą teorią ponieważ na proces powstawania państwa miało wpływ wiele czynników.

[edytuj] Powstanie państwa w drodze umowy społecznej

Myśl tę zapoczątkowali Tomasz Hobbes (1588-1679) - Wlk. Brytania oraz Jan Jakub Rousseau (1712-1788) - Francja. Koncepcja ta opierała sie na umowie między władcą a poddanymi. Człowiek stał się istotą społeczną. Hobbes zwrócił uwagę na to, że poszczególnym jednostkom bardziej opłaca się żyć w pokoju niż w ciągłej wojnie. Ludzie zawierają umówę "każdy z każdym" i powierzają władzę suwerenowi, który przestrzega określone wcześniej prawa. Powstaje państwo zwane Lewiatanem, któremu wszyscy poddani są bezwzgłędnie posłuszni i podporządkowani. Hobbes pisze: Przez to bowiem upoważnienie, jakie mu daje każdy poszczególny człowiek w państwie, rozporządza on tak wielką mocą i siłą mu przekazaną, że strachem jest przed tą mocą kształtować wolę wszystkich ludzi i zwracać ją w kierunku pokoju wewnętrznego oraz wzajemnej pomocy przeciw wrogom zewnętrznym^[3].

Drugi przedstawiciel tej koncepcji uważał, że rozwój materialny z czym wiązał sie również rozwój rolnictwa przyczyniły sie do pojawienia się organizacji państwa. Rozwój tych dwóch dziedzin spowodował wykształcenie się życia społecznego oraz pojawienie się prywatnej własności. Społeczeństwo zgodziło się na tzw. umowę zrzeszenia, która zapoczątkowała powstanie państwa. Pojawił się nowy podział społeczeństwa : rządzący i rządzeni. Umowa zrzeszenia spowodowała ukształtowanie się rządów despotycznych dlatego też część społeczeństwa chciała wrócić do umowy społecznej, która nawoływała do wolności dla wszystkich ludzi. Obaj myśliciele utrzymywali, że to państwo powinno służyć ludziom.

[edytuj] Powstanie państwa w drodze rozpadu wspólnot ludzkich

Przedstawicielem tej teorii jest Fryderyk Engels (1820-1895). Zakłada ona, że w wyniku rozpadu małych wspólnot ludzkich powstają poszczególne grupy społeczne. Wspólna własność zaczyna przekształcać się w gospodarkę indywidualną. Doskonalenie metod pracy powoduje podział społeczeństwa na rodzaj wykonywanej pracy i tym samym powstają zróżnicowane klasy społeczne. W społeczeństwie rodzi się nietolerancja dla klas niższych. Rody przekształcają się w państwo.Droga do tej zmiany jest dość długa. Grupą rządzącą staje się stan najbogatszy. Engels pisze:(...) klasy o sprzecznych interesach ekonomicznych - nie pożarły nawzajem siebie i społeczeństwa w bezpłodnej walce, stała się niezbędna potęga stojąca pozornie ponad społeczeństwem, która miała tłumić te konflikty, utrzymywać je w granicach porządku. Tą potęga wyrosłą ze społeczeństwa, ale stawiającą się nad nim i coraz bardziej wyobcowującą się z niego, jest państwo^[4]. Koncepcję tę popierał również Włodzimierz Ulianow - Lenin (1870 -1924), który również uważał, że początkiem państwa było wyodrębnienie się poszczególnych klas społecznych. Engels oraz Lenin stworzyli marksistowską doktrynę pochodzenia państwa, która głosi, że niezbędne do prawidłowego rozwoju państwa jest zniesienie podziału społeczeństwa na klasy.

[edytuj] Historyczny model powstania państwa

Koncepcję tę stworzył polski historyk Henryk Łowmiański w oparciu o powstanie państwa u ludów słowiańskich. Opisał on dwa modele państwa: model ustroju plemiennego w jego późnej fazie oraz model ustroju państwowego we wczesnej fazie. Zauważył on, że niektóre elementy poszczególnych modeli są bardzo podobne. Proces przechodzenia z jednego ustroju do drugiego spowodowany był problemami wewnętrznymi.

W ustroju plemiennym znalazły się następujące elementy:

podstawową jednostką jest plemię,
występuje tam demokracja,
decyzje podejmuje wiec,
klasą panującą jest starszyzna plemienna,
ludność, nawet najbiedniejsi są wolni,
system skarbowy kontrolowany przez wiec,
siła militarna oparta na pospolitym ruszeniu,
występują tam sądy plemienne i sędziowskie.

Elementy znajdujące się w ustroju państwowym:

podstawą państwa są dawne terytoria plemienne, małe plemiona tracą znaczenie,
na czele państwa stoi książę uzależniony od plemienia,
podział na klasy,
wojownicy przekształcają się w rycerstwo,
rolnicy przekształcają się w klasę chłopską, stają się coraz bardziej uzależnieni,
książę przejmuje skarb plemienny,
rycerze służą jako wasale, ludność mobilizowana jest w razie najazdu wroga,
sądy plemienne przekształcają się w sądy książęce.

Na podstawie powyższych modeli możemy przyjrzeć się ewolucji, która doprowadziła do powstania instytucji państwa.

Przypisy

↑ Arystoteles, Polityka, przekład L.Piotrowicz, Warszawa 1964.
↑ L.Gumplowicz, Filozofia społeczna, 1909.
↑ T.Hobbes, Lewiatan, Warszawa 1954.
↑ F.Engels, Pochodzenie rodziny, własności prywatnej i państwa, Warszawa 1979.