Powieść gotycka

Z Wikipedii

Powieść gotycka – odmiana powieści uprawiana głównie na przełomie XVIII i XIX wieku. Typowymi jej elementami były: tajemnicza czy wręcz upiorna atmosfera narracji, odczuwane podczas lektury poczucie grozy (stąd również nazwa: powieść grozy), nawiedzone budowle, zamki, pułapki, śmierć, choroba, szaleństwo, klątwa itp., zaś bohaterami zazwyczaj była jakaś antynomiczna para, gdzie jeden biegun reprezentowany był przez osobnika o wyraźnie demonicznych cechach (jak na przykład Manfred w utworze Walpole'a), zaś drugim biegunem była czysta i niewinna osoba (zazwyczaj jakaś dziewica), jak Antonia w "Mnichu". Istotnym elementem powieści gotyckiej był fakt zaistnienia jakiejś ciemnej zbrodni, która odciskała piętno na fabule, a także wymowie ideowej powieści. Powieść gotycka była modyfikacją powieści sentymentalnej XVIII wieku. Wywarła znaczny wpływ na rozwój literatury romantycznej, a także horroru. Stanowiła również istotny element współczesnego prądu kulturalnego zwanego gotycyzmem.

Powieść gotycka była reakcją na racjonalizm epoki oświecenia, a pierwsze książki powstały w Anglii. Za wyznacznik i jednocześnie wzorzec gatunku uważa się Zamczysko w Otranto. Powieść gotycka (tyt. oryg. The Castle of Otranto, 1764, wydanie polskie 1974) autorstwa Horacego Walpole'a. Podtytuł nadany prez Walpole'a stał się nazwą dla całej rodziny tego typu powieści. Jednak pierwszy prawdziwy sukces powieść gotycka odniosła dopiero w realizacji Ann Radcliffe. Do najbardziej znanych utworów tego nurtu należą Mnich Matthew Gregory Lewisa, a także Italczyk wspomnianej już Ann Radcliffe. W Polsce powieść gotycką zainicjowała w XIX wieku Anna Mostowska, uprawiał ją także Zygmunt Krasiński. Popularność powieści gotyckiej zanikła jednak z początkiem XIX wieku.

Literaturoznawcy wyróżniają trzy odmiany powieści gotyckiej:

"powieść historyczna", historical novel (najwybitniejszy przedstawiciel - "Zamczysko w Otranto"), gdzie na pierwszy plan wysuwa się kostium historyczny,
"powieść sentymentalna", sentimental novel (najwybitniejszy przedstawiciel - powieści Ann Radcliffe), gdzie nadrzędnym czynnikiem jest sentymentalna w charakterze historia miłosna,
"powieść terroru", terror novel (najwybitniejszy przedstawiciel - "Mnich" M. G. Lewisa), gdzie wyróżnikiem jest frenezja i satanistyczna aura.

Do powieści gotyckiej nie zalicza się utworów Edgara Allana Poe, Mary Shelley czy Brama Stokera. Twórczość wyżej wymienionych autorów nie jest przypisywana do jednego nurtu literackiego.