Reguła łańcuchowa

Z Wikipedii

Reguła łańcuchowa – reguła pozwalająca obliczać pochodne funkcji złożonych, oparta na twierdzeniu o pochodnej funkcji złożonej.

Spis treści

1 Twierdzenie
- 1.1 Uwagi
- 1.2 Notacja Leibniza
2 Przykłady
3 Uogólnienia
4 Zobacz też

[edytuj] Twierdzenie

Niech f i g będą funkcjami zmiennej rzeczywistej o wartościach rzeczywistych. Jeżeli:

f ma w punkcie x pochodną f ′(x), oraz
g ma w punkcie y = f(x) pochodną g ′(y),

to:

funkcja złożona gof ma w punkcie x pochodną równą

g ′(f(x))·f ′(x).

[edytuj] Uwagi

Gdyby funkcja f była złożeniem funkcji h i k: f = hok, to do obliczenia f ′ znów należałoby wykorzystać twierdzenie o pochodnej funkcji złożonej. Powstałby zatem "łańcuch" pochodnych:

$g^{\prime}(h(k(x)))\cdot h^{\prime}(k(x))\cdot k^{\prime}(x)$

i stąd nazwa reguły.

[edytuj] Notacja Leibniza

W notacji Leibniza reguła łańcuchowa jest łatwa do zapamiętania, bo przypomina działania na zwykłych ułamkach. Jeżeli y = f(g(x)), to wprowadzając pomocniczą zmienną t na oznaczenie g(x) mamy y = f(t) i wówczas:

$\frac{dy}{dx}=\frac{dy}{dt}\cdot\frac{dt}{dx}$

[edytuj] Przykłady

[edytuj] Przykład 1

$(\cos x^3)^{\prime}=(-\sin x^3)\cdot(x^3)^{\prime}=(-\sin x^3)\cdot(3x^2)=-3x^2\sin x^3$

Pochodne obliczamy od zewnątrz: pochodną "cosinusa" jest "minus sinus" i stąd czynnik -sin x³; jednak argument cosinusa jest funkcją x³, zatem wynik cząstkowy -sin x³ mnożymy przez pochodną tej funkcji czyli 3x².

[edytuj] Przykład 2

$((\sin x^3)^2)^{\prime}=2(\sin x^3)\cdot(\sin x^3)^{\prime}=2(\sin x^3)\cdot(\cos x^3)\cdot(x^3)^{\prime}$ $=2(\sin x^3)\cdot(\cos x^3)\cdot3x^2=6x^2\cos x^3\sin x^3$

Jak wyżej, pochodne obliczamy od zewnątrz, a tu funkcją jest "podnoszenie zmiennej do kwadratu". Jej pochodna to "dwa razy zmienna" i stąd 2sin x³. Jednak zmienna znów jest funkcją i otrzymany wynik cząstkowy należy pomnożyć przez jej pochodną: (sin x³)′. Tę obliczamy tak: pochodną "sinusa" jest "cosinus" – stąd (cos x³); jednak i tu zmienna jest funkcją i także ten wynik cząstkowy należy pomnożyć przez jej pochodną (x³)′.

Powyższy przykład ilustruje jak wielokrotnie stosować regułę łańcuchową.

[edytuj] Przykład 3

Przykład specjalny, pochodna funkcji $f (x) = x x$ . Zauważmy, że:

x x = e x ln x

skąd

$(x^x)^{\prime}=(e^{x\ln x})^{\prime}=(e^{x\ln x})\cdot(x\ln x)^{\prime}=(e^{x\ln x})\cdot(\ln x+\frac{x}{x})=x^x(\ln x + 1)$

[edytuj] Uogólnienia

Reguła łańcuchowa daje się uogólniać na wszystkie interesujące przypadki. Na przykład, analogiczne twierdzenie można wypowiedzieć dla funkcji określonych między przestrzeniami unormowanymi. W szczególności, gdy funkcje działają między przestrzeniami $\mathbb{R}^n$ i $\mathbb{R}^m$ dla pewnych $n, m$ naturalnych, to reguła łańcuchowa sprowadza się do mnożenia odpowiednich macierzy Jacobiego. W pełnej ogólności twierdzenie o różniczkowaniu złożenia można sformułować w następujący sposób:

Niech $X,\; Y,\; Z$ będą przestrzeniami unormowanymi, $D \subseteq X,\; E \subseteq Y$ będą niepustymi, otwartymi podzbiorami oraz dane będą funkcje $f\colon D \to Y, g\colon E \to Z$ , że $f(D)\subseteq E$ . Jeśli $f$ jest różniczkowalna w punkcie $x_0 \in D$ , to złożenie $g\circ f$ jest różniczkowalne w punkcie $f (x 0)$ oraz