Salustiusz

Z Wikipedii

Gaius Sallustius Crispus (86-35 p.n.e.^[1]) - wybitny rzymski historyk i polityk. Urodzony w Amiternum (obecnie: San Vittorino) w kraju Sabinów (północny wschód od Rzymu), twórca De coniuratione Catilinae (Spisek Katyliny), Bellum Iugurthinum (Wojna z Iughurtą), oraz Historiae (Dzieje). Dwa pierwsze dzieła dotrwały do naszych czasów w całości, ostatnie, najbardziej dojrzałe i najobszerniejsze, zachowało się fragmentarycznie.

Podobnie jak Cyceron, przybył do Rzymu jako homo novus. W stolicy początkowo korzystał ze wsparcia Marka Licyniusza Krassusa, później jego opiekunem został Cezar, którego Salustiusz był gorącym zwolennikiem.

Swoje polityczne nadzieje wiązał zatem z partią popularów. W 52 roku p.n.e. zostaje trybunem ludowym. W 50 roku p.n.e. wyrzucony z Senatu za niemoralne prowadzenie się. Wydaje się jednak, że zarzut ten miał polityczny podtekst, a modus vivendi historyka nie odbiegał raczej od standardów epoki. Jednakże jako trybun Salustiusz swymi gwałtownymi wystąpieniami naraził się partii Optymatów, ona zaś w 50 p.n.e. roku posiadała większość w senacie. Powrócił do niego wkrótce po wybuchu wojny domowej w 49 p.n.e., podczas której walcząc po stronie cezarian poniósł klęskę w Ilirii, lecz już w 46 p.n.e. zdobył wyspę Cercynę, na której Pompejusz zgromadził zapasy zboża. Niedługo potem objął namiestnictwo w prowincji Africa Nova, skąd powrócił z całkiem sporymi bogactwami, za które być może założył horti Sallustiani (Ogrody Salustiuszowe). Nie mamy jednak pewności, czy na pewno to właśnie on, a nie inny członek rodu Sallustiuszów podarował stolicy te piękne ogrody. Po śmierci Cezara Salustiusz wycofał się z polityki, rozpoczynając pracę historyka.

Salustiusz jako historyk nie tylko zwraca uwagę na fakty, ale przede wszystkim stara się je interpretować, wyjaśniać w świetle filozofii dziejów przejętej od greckich uczonych Posejdoniosa i Teopompa. W swych dziełach autor piętnuje degenerację współczesnych mu elit, ostro kontrastując je z wizerunkiem dawnych Rzymian. Idąc za greckim historykiem Polibiuszem twierdzi, że póki Rzym musiał opierać się napaści sąsiadów, w państwie panowała zgoda. Kiedy jednak Scypion Młodszy zburzył Kartaginę (146 p.n.e.), strach przed wrogiem zewnętrznym minął, co wpłynęło na rozluźnienie obyczajów. Z podbitych prowincji spływały do Rzymu wszelkie bogactwa, które zatrzymywała dla siebie arystokracja. "Przeto - jak pisze historyk - pierwej wzmogła się żądza władzy 'imperi cupido', a następnie pieniędzy 'pecuniae cupido' [B.C. 10,3]. Największe bowiem wady Rzymian to 'ambitio' i 'avaritia'. Pierwsza z nich, chęć zdobycia zaszczytów, sprawia, że "ludzie zaczynają kłamać, co innego mają w sercu, a co innego na języku, przyjaciół jak i wrogów nie dobierają sobie w sposób należyty ale dla swej korzyści, zaś wygląd zewnętrzny jest dla nich ważniejszy niż prawy umysł." [B.C. 10,5]. Druga, wyżej wspomniana wada 'avaritia', czyli chciwość, "niszczy wierność, prawość i inne dobre cechy, w zamian zaś uczy pychy, okrucieństwa, pogardy dla bogów, oraz przekonuje, że wszystko jest na sprzedaż". Salustiusz jednak przyznaje, że z dwojga złego lepsza jest 'ambitio', bowiem może prowadzić do heroicznych czynów, jak w przypadku samego Katyliny, który pod Pistorią dzielnie walczył w pierwszym szeregu i zginął godną śmiercią.

Styl pisarski Salustiusza odbiega od stylu Cycerona, Salustiusz często dąży do dysharmonii w zdaniach, nie unika hiatów, znamienne jest u niego rozpoczynanie zdań od igitur, sed, a zdania sprawiają wrażenie rwanych. Także język zasługuje na uwagę: Salustiusz posługuje się dość trudną w odbiorze archaizowaną łaciną wzorowaną na Katonie Starszym. Występują formy: voster zamiast vester, 3 os. pluralis indicatiwu perfecti activi kończy się na -ere, zamiast na -erunt, coniunctivus imperfecti od sum to forem; ponadto można zauważyć wymianę i do u np. maxumus za maximus, autor kontrahuje samogłoski np. ingeni zamiast ingenii, często też w acc. pluralis rzeczowników i przymiotników III deklinacji typu samogłoskowego i mieszanego zamienia końcówkę -es na -is, np.: omnis, zamiast omnes. W łacinie wieku I p.n.e. jest to jednak zjawisko spotykane i u innych pisarzy, szczególnie poetów, niemniej jednak żaden twórca nie stosuje tych form tak konsekwentnie jak Salustiusz.

W świadomości potomnych Salustiusz był największym rzymskim dziejopisarzem. Tacyt nazywa go "rerum Romanorum florentissimus auctor" - najwybitniejszym historykiem dziejów Rzymu. Ceniono również jego talent oratorski, o czym świadczy opinia św. Augustyna: "vir diesrtissimus Sallustius" - Salustiusz jest wybitnym mówcą", jak i bezstronność: "Sallustius autem auctor certissimus" - Salustiusz zaś jest najbardziej wiarygodny". Cześć oddał mu również rzymski poeta Marcjalis: "Hic erit, ut perhibent doctorum corda virorum/primus Romana Crispus in historia": Jak uważają co tęższe umysły, ów Kryspus otrzyma/miano pierwszego w nauce dziejów narodu rzymskiego.

[edytuj] Zobacz też

• Pisma Salustiusza na The Latin Library.
• Tacyt, Historia, Literatura

[edytuj] Przypisy

1. ↑ Praca zbiorowa pod redakcja Aleksandra Krawczuka, 2005, Wielka Historia Świata Tom 3 Świat okresu cywilizacji klasycznych, ss. 320 , Oficyna Wydawnicza FOGRA, ISBN 83-85719-84-9.