Sarnaki

Z Wikipedii

Współrzędne: 52°19' N 22°53' E52.3166667 22.8833333 (Sarnaki)

{{{Wieś}}}

Herb Sarnak

Marek Pióro

52° 19' N
22° 53' E

Liczba
mieszkańców (2005)
• liczba ludności

1194

Strefa numeracyjna
(do 2005)

Kod pocztowy

08-220

Tablice rejestracyjne

WLS

Położenie na mapie Polski

{{{Wieś}}}

Strona internetowa wsi

Sarnaki – wieś, licząca 1194 mieszkańców (1 I 2005), w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie łosickim, w gminie Sarnaki. Dawny ośrodek miejski o dużych walorach historycznych, obecnie wieś gminna położona nad rzeką Sarenką. Przebiega tędy droga krajowa nr 19 Kuźnica Białostocka - Białystok – Rzeszów i droga wojewódzka nr 811 do Białej Podlaskiej. Przystanek kolejowy, położony na linii kolejowej Siedlce – Czeremcha. Miejscowość jest siedzibą gminy Sarnaki.

Najstarszy przekaz o miejscowości pochodzi z 1430 r. i jest związany z erygowaniem parafii. Sarnaki zostały założone przez Sarnickich (vel Sarnackich) przybyłych tu z Mazowsza. Prawa miejskie otrzymały w roku 1754, nadane przez króla Augusta II Mocnego, utraciły je - podobnie jak szereg innych miasteczek Królestwa Polskiego - po upadku powstania styczniowego, w roku 1869.

O miejskiej przeszłości Sarnak świadczy układ urbanistyczny z centrum, które stanowi kwadratowy rynek. Służył on do organizacji sześciu dorocznych jarmarków i choć zachował dawny kształt, to wygląda zdecydowanie odmiennie niż kiedyś. Do 1941 r. rynek był gęsto zabudowany nie tylko wokół, ale również w środkowej części, która dziś stanowi zielony skwer. Domy i rozliczne sklepy były niemal w całości własnością Żydów. Środek rynku, pełen stłoczonych, drewnianych domów, oblepionych przybudówkami i komórkami, mieszkańcy ironicznie przezywali „ratuszem”. Z niegdysiejszej zabudowy zachowała się w zasadzie tylko jedna, północno-wschodnia pierzeja. Dzisiejszy obraz rynku to po części efekt odwetowego bombardowania 22 czerwca 1941 r., pierwszego dnia wojny radziecko-niemieckiej.

W środkowej części rynku ustawiono pomnik upamiętniający przechwycenie i rozpracowanie niemieckiej tajnej broni V2, przedstawiający pomalowaną na szaro makietę pocisku rakietowego (wg projektu Marka Ambroziewicza). Monument przypomina jedną z bardziej spektakularnych akcji konspiracyjnych na Podlasiu. Odsłonięto go w 1995 r., a jego charakter nawiązuje bezpośrednio do tamtych wydarzeń – naturalnej wielkości kopia rakiety V wbija się w nadbużańskie mokradła, skąd w tajemnicy przed Niemcami wydobyli ją miejscowi konspiratorzy. Od maja 2007 r. imię Bohaterów Akcji V2 nosi miejscowa szkoła.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa bialskopodlaskiego. Obecnie Sarnaki są siedzibą gminy, jednej z sześciu należących do powiatu łosickiego i najbardziej skrajną spośród gmin województwa mazowieckiego.

Do ważniejszych zabytków na terenie Sarnak zalicza się:

Drewniany kościół katolicki – wybudowany z fundacji właściciela miasta Stanisława Ossolińskiego w 1816 roku z trzema klasycystycznymi ołtarzami. Do ruchomego wyposażenia kościoła należą m.in. zabytkowe organy wraz z prospektem pochodzące z XVIII w. W kościele znajdują się tablice epitafijne Joachima i Bronisława Podczaskich, właścicieli Sarnak i dóbr Klimczyce.

W bezpośrednim sąsiedztwie kościoła wznosi się murowana dzwonnica-brama (1872) z trzema dzwonami, nieco nowsza kamienna kostnica (1881), kolumna z przeniesioną w sąsiedztwo świątyni figurą św. Jana Nepomucena (1874) i 2 toskańskie kolumny z rzeźbami Zbawiciela i NMP. Po przeciwnej stroniu ul. Kościelnej - plebania z lat 1883–84.

Dwór murowany wybudowany w II poł. XIX wieku przez ostatnich właścicieli miasta Podczaskich (obecnie jest w posiadaniu Nadleśnictwa Sarnaki)
Browar wybudowany w latach 1903-05 z czerwonej cegły przez Józefa Szummera. Od roku 1975 browar nie funkcjonuje.
Cztery nekropolie: cmentarz przykościelny (zachowane 2 nagrobki z I poł. XIX w., na tyłach prezbiterium), tzw. "stary cmentarz" (przy drodze w kierunku Grzybowa, ul. Kilińskiego, oszczyszony i częściowo odrestaurowany w 2007 r., zachowane 3 groby), cmentarz żydowski (w zachodniej części miejscowości, ul. Marii Konopnickiej, zachowanych kilka nagrobków), cmentarz parafialny z zabytkowymi nagrobkami.
Zabytkowe krzyże i kapliczki (przeszło 250 na terenie gminy Sarnaki).

[edytuj] Bibliografia

BORKOWSKI Zdzisław, Z dziejów parafii i duszpasterstwa w Sarnakach, Sarnaki 2006.
MAKARUK Jan, Sarnaki w byłym powiecie konstantynowskim, Sarnaki 2006.
NOWOSIELSKI Janusz W., Majątki ziemskie prywatne i rządowe na terenie parafii Sarnaki w XIX wieku, [w:] Dziedzictwo duchowe i materialne szlachty podlaskiej od XIX wieku do III Rzeczypospolitej, Siedlce 2006.
NOWOSIELSKI Janusz W., ZUBKOWICZ Rafał, Piwo z Nadbużańskiego Podlasia. Browar Szummera w Sarnakach, Sarnaki 2006.
WOJEWÓDZKI Michał, Akcja V1 V2, Warszawa 1984.
ZUBKOWICZ Rafał, Sarnaki i okolice. Przewodnik, Sarnaki-Międzyrzec Podlaski 2007.