Skala durowa
Z Wikipedii
Skala durowa (majorowa) to siedmiostopniowa skala z charakterystycznymi półtonem między stopniami: III i IV oraz VII i VIII (stanowiącym powtórzenie I stopnia o oktawę wyżej). Obecnie uznaje się, że skale durowe mają radosne brzmienie. Jej pierwowzorem jest skala jońska kościelna.
Spis treści |
[edytuj] Odmiany skal majorowych
[edytuj] Skala majorowa naturalna
Skala majorowa naturalna (dur naturalny) to taka skala majorowa, w której sekundy małe zawarte są tylko pomiędzy stopniami III-IV i VII-VIII. Pomiędzy pozostałymi stopniami skali zawierają się sekundy wielkie. Zbudowana jest z dwóch tetrachordów doryckich.
| Posłuchaj skali majorowej naturalnej: wstępującej * zstępującej * |
 |
[edytuj] Skala majorowa harmoniczna
Skala majorowa harmoniczna (major harmoniczny, dur harmoniczny) to taka skala majorowa, w której sekunda mała zawarta jest pomiędzy stopniami III-IV, V-VI i VII-VIII. Pomiędzy stopniami VI-VII zawarty jest interwał sekundy zwiększonej, a między pozostałymi stopniami zawierają się sekundy wielkie. Podsumowując jest to skala majorowa naturalna z obniżonym VI stopniem.
| Posłuchaj skali majorowej harmonicznej: wstępującej * zstępującej * |
 |
[edytuj] Skala majorowa miękka
Skala majorowa miękka (dur-moll) to taka skala majorowa, w której sekunda mała zawarta jest pomiędzy stopniami III i IV oraz V i VI. Pomiędzy pozostałymi stopniami zawierają się sekundy wielkie. Upraszczając jest to skala majorowa naturalna z obniżonymi stopniami VI i VII. Obniżenie VII stopnia powoduje, że ta odmiana nie brzmi już tak durowo jak wyżej wymienione (stąd też alternatywna nazwa dur-moll).
| Posłuchaj skali majorowej miękkiej: wstępującej * zstępującej * |
 |
[edytuj] Skala chromatyczna majorowa
Skala chromatyczna majorowa to skala dwunastostopniowa oparta na skali majorowej naturalnej. Powstaje ona przez wstawienie między sekundy wielkie dodatkowego dźwięku. W efekcie taka skala jest zbudowana z samych półtonów (sekund małych lub prym zwiększonych). Ze względu na notację skal chromatyczny majorowych rozróżnia się jej dwa rodzaje: regularną i nieregularną. Należy zwrócić uwagę na fakt, że w obrębie każdego z wymienionych typów, w zależności od kierunku skali jest inny układ interwałów.
Przyjęto jako zasadę stosowanie zmian chromatycznych w utworach według jednego z poniższych schematów.
| r e g u l a r n y |
Powyższe należy rozumieć jako podwyższanie I, II, IV, V i VI stopnia w danej tonacji. Przykładowo w Fis-dur będą to kolejno: fis, fisis, gis, gisis, ais, h, his, cis, cisis, dis, disis, eis, fis¹)
Obniżenie stopni: VII, VI, V, III i II w danej tonacji. |
|---|---|
| n i e r e g u l a r n y |
Podwyższanie I, II, IV, V i obniżenie VII stopnia w danej tonacji.
Obniżenie VII, VI, III i II oraz podwyższenie IV stopnia w danej tonacji. |
[edytuj] Określanie tonacji durowych
W określeniu tonacji durowych z zapisu nutowego, w jakiej napisany został utwór należy poamiętać o tym, że:
- gdy nie ma żadnych znaków przykluczowych, to jest to C-dur
- w przypadku gam krzyżykowych - ostatni (najbardziej oddalony) krzyżyk leżący przy kluczu określa 7 stopień gamy (w przypadku gamy z 4 krzyżykami: fis, cis, gis, dis, jest to gama E-dur)
- w przypadku gam bemolowych - przedostani bemol leżący przy kluczu określa 1 stopień gamy (w przypadku gamy z 2 bemolami: b, es, jest to gama B-dur)
- jeśli przy kluczy występuje jeden bemol (b), to jest to gama F-dur
Odmianę tonacji określa się analizując przebieg utworu.
[edytuj] Budowanie gam durowych
Budowanie gam durowych należy rozumieć jako określenie znaków chromatycznych, zarówno przykluczowych jak i przygodnych, określających daną tonację.
Aby szybko zbudować gamę durową należy pamiętąć o tym, że:
- gama C-dur (od dźwięku c) nie posiada żadnych znaków przykluczowych
- gama F-dur (od dźwięku f) ma jedene bemol (b) przy kluczu
Poniżej zostanie omówiony szybki sposób budowania gam durowych (określenie znaków przykluczowych) od dowolnego dźwięku (oprócz gam C-dur i F-dur, które zostały opisane na wstępie).
Na początku należy określić rodzaj gamy, który powstanie od danego dźwięku.
- Jeżeli dźwięk, od którego zostało zadane zbudowanie, należy do szeregu zasadniczego lub jego dźwięków podwyższonych (d, e, g, a, h, cis, dis, eis, fis, gis, ais, his), to należy zacząć budowanie gamy krzyżykowej.
- Jeśli dźwięk jest obniżonym dźwiękiem z szeregu zasadniczego (ces, des, es, fes, ges, as, b), to będzie to gama bemowlowa.
- Gamy od dźwięków powstałych z podwójnego obniżenia lub podwyższenia dźwięku należącego do szeregu zasadniczego posiadałyby zbyt wiele znaków chromatycznych, dlatego nie stosuje się ich w praktyce. Gamy takie zapisuje się upraszczając enharmonicznie. I tak zamiast gamy Disis-dur, stosuje się gamę E-dur (disis oraz e, to w brzmieniu te same dźwięki).
- Aby uzyskać odmianę gamy durowej, wszelkie zmiany chromatyczne (obniżenia, podwyższenia poszczególnych stopni) realizuje się notując je znakami przygodnymi.
Zobacz więcej w osobnym artykule: Koło kwintowe.[edytuj] Gamy krzyżykowe
Budując gamę krzyżykową należy pamiętać następujące uwagi:
- krzyżyki do gamy dodaje się w stałej, następującej kolejności: fis, cis, gis, dis, ais, eis, his i w takiej też zapisuje się na pięciolinii
- ostatni dodany krzyżyk wskazuje na 7 stopień gamy
- krzyżyki znajdujące się przy kluczu są notowane w ustalonej kolejności i na ustalonych miejscach na pięciolinii. Nie wolno zmieniać ich ulożenia oraz kolejności! Można jedynie pominąć zbędne, dla danej gamy, krzyżyki.
Aby zbudować daną gamę, należy ustalić jakim dźwiękiem będzie 7 stopień, a następnie przy kluczu umieścić tyle krzyżyków, aby ostanim był ten, który określa 7 stopień gamy.
Przykład 1: Zbudować gamę E-dur:
- 7 stopniem gamy E-dur jest dźwięk dis
- Przy kluczu należy napisać krzyżyki dla dźwięków fis, cis oraz gis
Przykład 2: Zbudować gamę Cis-dur:
- 7 stopniem gamy Cis-dur jest dźwięk his
- Przy kluczu należy napisać krzyżyki dla dźwięków fis, cis, gis, dis, ais, eis oraz his
Jeżeli 7 stopień gamy to dźwięk podwójnie podwyższony, wówczas przy kluczu stawia się wszystkie krzyżyki w wymienionej wcześniej kolejności. Przygodnym znakiem podwójnego krzyżyka należy podwyżyć następujące dźwięki: fis, cis, gis, dis, ais, eis, his aż do uzyskania 7 stopnia gamy.
Przykład 3: Zbudować gamę Ais-dur:
- 7 stopniem gamy Ais-dur jest dźwięk gisis
- Przy kluczu stawia się wszystkie krzyżyki (fis, cis, gis, dis, ais, eis, his), a przygodnym znakiem podwójnego krzyżyka podwyższamy: fis, cis oraz gisis (uzyskujemy w ten sposób 7 stopień)
- Z reguły gam z podwójnymi krzyżykami stosuje się bardzo rzadko. Ais to enharmonicznie b i dlatego gamę B-dur stosuje się w praktyce zamiast gamy Ais-dur, ze względu na prostszy zapis nutowy (zamiast 10 krzyżyków wsytępują tylko 2 bemole).
Uwaga! Nie możliwe jest zapisanie gam Eisis-dur oraz Hisis-dur ze względu na konieczność potrójnego podwyższania dźwięków.
[edytuj] Gamy bemolowe
Budując gamę bemolową należy pamiętać następujące uwagi:
- bemole do gamy dodaje się w stałej, następującej kolejności: b, es, as, des, ges, ces, fes i w takiej też zapisuje się na pięciolinii
- przedostatni dodany bemol wskazuje na 1 stopień gamy
- bemole znajdujące się przy kluczu są notowane w ustalonej kolejności i na ustalonych miejscach na pięciolinii. Nie wolno zmieniać ich ulożenia oraz kolejności! Można jedynie pominąć zbędne, dla danej gamy, bemole.
Aby zbudować daną gamę bemolową, należy umieścić przy kluczu tyle bemoli, aby przedostanim z umieszczonych był ten, który określa 1 stopień gamy.
Przykład 4: Zbudować gamę As-dur:
- Przy kluczu należy napisać krzyżyki dla dźwięków b, es, as (1 stopień gamy) oraz des.
Jeżeli 1 stopień gamy to fes lub dźwięk podwójnie obiżony, wówczas przy kluczu stawia się wszystkie bemole w wymienionej wcześniej kolejności. Przygodnym znakiem podwójnego bemola należy obniżać dźwięki w kolejności: b, es, as, des, ges, ces, fes tak, aby obniżyć dźwięk następujący po 1 stopniu gamy w wymienionym ciągu. W przypadku gamy Fes-dur obniżamy tylko dźwięk b (czyli otrzymujemy heses).
Przykład 5: Zbudować gamę Eses-dur:
- Przy kluczu stawia się wszystkie bemole (b, es, as, des, ges, ces, fes), a przygodnym znakiem podwójnego bemola obniżamy: b, es (uzyskujemy w ten sposób 1 stopień - eses) oraz następny as.
- Z reguły gam z podwójnymi bemolami stosuje się bardzo rzadko. Eses to enharmonicznie d i dlatego gamę D-dur stosuje się w praktyce zamiast gamy Eses-dur, ze względu na prostszy zapis nutowy (zamiast 10 bemoli wsytępują tylko 2 krzyżyki).
Uwaga! Nie możliwe jest zapisanie gam Ceses-dur oraz Feses-dur ze względu na konieczność potrójnego obniżania dźwięków.
Zobacz też:
